با خروج نیروهای غربی از افغانستان، این کشور وارد مرحله تازه‌ای از حیات سیاسی خود می‌شود. محمود کیان ارثی نگاهی دارد به نگرانی‌ها و انتظارات مشترک دو کشور ایران و پاکستان در افغانستان بعد از جنگ.

درست‌‌ در همان روزهایی که جابجایی‌های امنیتی گسترده‌ای در افغانستان در حال صورت گرفتن است، طالبان باز قدرت خود را به رخ کشید.

در حالی‌که نیروهای غربی آغاز به انتقال کنترل امنیتی بخش‌هایی از افعانستان به دولت این کشور کرده‌اند، ترور شخصیت‌های برجسته حکومت افغانستان توسط جریان طالبان، دولت حامد کرزای و متحدان غربی آن را سخت بهت زده کرده است.

در دو هفته گذشته، برادر پر نفوذ حامد کرزای و سپس مشاور رئیس جمهوری افغانستان و یک نماینده مجلس این کشور مورد سو قصد قرار گرفته و کشته شدند.

کسی که برادر رئیس جمهور افغانستان را به قتل رساند، از همراهان نزدیک وی به شمار می‌رفت و سال‌ها برای سی. آی‌. ای، سازمان جاسوسی آمریکا، کار می‌کرد. وی چند ماه پیش جذب طالبان شد و در نهایت احمد ولی کرزای، برادر حامد کرزای، را به قتل رساند.

چند روز بعد نوبت جان محمد خان، مشاور ارشد کرازی، و هاشم وطنوال، یک نماینده مجلس افغانستان رسید.

گروه طالبان بلافاصله با انتشار بیانیه‌ای، مسئولیت خود را در این ترورها اعلام کرد تا به این ترتیب پیام بسیار روشنی به حکومت افغانستان و نیروهای غربی درباره میزان نفوذ خود بدهد. این گروه دو ماه پیش نیز، فرمانده پلیس شمال افغانستان و همینطور رئیس پلیس قندهار و والی این شهر را به قتل رسانده بودند.

در مرحله‌ای که افغانستان دوران گذار به مرحله پس از حضور اشغالگران خارجی را طی می‌کند، این ترور‌ها به پیچیدگی وضعیت و آینده پیش روی افغان‌ها افزوده است.

نقش پاکستان

مسئولان حکومت افغانستان از جمله وزیر کشور آن، بسم‌الله محمدی، می‌گویند که رد پای پاکستان در این ترور‌ها به چشم می‌خورد. این ادعا البته چندان تعجب برانگیز نیست. آی. اس. آی، سازمان امنیت پاکستان، رابطه دیرینه‌ای با طالبان دارند. حتی تحولات پس از یازده سپتامبر و اشغال افغانستان، این رابطه را نتوانست به طور کامل قطع کند.

شاید پاکستانی‌ها که سرمایه گذاری‌‌هایشان برای سیطره بر کشور همسایه، به دنبال سقوط طالبان بر باد رفت، سعی دارند بار دیگر از طریق بخشی از طالبان بر سیر تحولات افغانستان تاثیر گذارده و خلا دوران پس از عقب نشینی نیروهای غربی را پر کنند، اما طالبان که زمانی روابط ویژه‌ای با اسلام آباد داشت، دیگر به مانند گذشته نه یک پارچه است و نه رابطه خوبی با پاکستانی‌ها دارد.

در اثر ۱۰ سال جنگ، گروه طالبان پراکنده شده و اعتماد رهبری آن به دوستان پاکستانی و حامیان عربستانیشان از دست رفته است. در واقع، جریان طالبان به مانند حرکتی بدون سر است که هر تکه از آن به جریانی در خارج از افغانستان مرتبط می‌شود. از اینرو شاید نتوان به طور قطعی تمام تحرکاتی را که با اسم طالبان صورت می‌پذیرد به پاکستان نسبت داد.

افغانستان و سفر زرداری به ایران

رئیس جمهوری پاکستان به تازگی دو دیدار مهم از ایران داشته است.

در سفر نخست، آصف علی زرداری، رئیس جمهور پاکستان به همراه حامد کرزای، همتای افغان خود در اجلاسی درباره مبارزه با تروریسم در تهران شرکت کرد.

سفر دوم زرداری، روز شنبه گذشته انجام گرفت. در برنامه ملاقات وی با مقامات بلند پایه ایرانی، دیداری برای وی با آیت الله خامنه‌ای گنجانده شده بود که در جریان آن، رهبر ایران به زرداری گفت: دشمن واقعی مردم پاکستان و وحدت ملی این کشور، غربی‌ها و در رأس آن آمریکا هستند.

دو سفر رئیس جمهور پاکستان به ایران، آن هم در فاصله بسیار کوتاهی از یکدیگر، در سایه رخ دادهای افغانستان و بحث داغ عقب نشینی نیروهای خارجی از این کشور دارای اهمیت زیادی است.

اسلام آباد مانند تهران، نگران باقی ماندن نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان است و سعی دارد ثباتی خارج از چارچوب دخالت آمریکا در افغانستان برقرار کند.

نزدیکی پاکستان به تهران

آصف زرداری در تهران سخنان زیادی درباره اهمیت ایران بیان و اعلام کرده است که ایران یک دوست مهم و بازیگری مطرح در منطقه است. رئیس جمهور پاکستان به روشنی سعی کرده است تا نشان دهد که عزم پاکستان برای گشودن درهای تازه‌ای از همکاری‌های راه بردی با جمهوری اسلامی جدی است.

اسلام آباد در حالی به سیاست نزدیکی به تهران روی آورده که روابط آن با ایالات متحده دستخوش تنش شده است. در واقع به دنبال کشته شدن بن لادن در پاکستان، آمریکا به شدت به پایبندی اسلام آباد به مبارزه با القاعده بدبین شده است.

حضور بن لادن در کنار یک منطقه حفاظت شده ارتش پاکستان در نزدیکی پایتخت این کشور، این تحلیل را در کاخ سفید برجسته کرده است که پاکستانی‌ها درباره همکاری با واشنگتن صادق نیستند. در نتیجه، آمریکایی‌ها تصمیم گرفتند که بخشی از کمک‌های سالیانه خود را به این کشور متوقف کنند.

بنا بر این تصمیم تازه واشنگتن ۸۰۰ میلیون دلار کمک به ارتش پاکستان متوقف می‌شود تا به این ترتیب ارتش این کشور به تعهدات خود برای آنچه مبارزه با تروریسم خوانده می‌شود، عمل کند.

این تصمیم واشنگتن، ضربه سیاسی و روانی بزرگی به همکاری راهبردی اسلام آباد و واشنگتن وارد کرده است.

سفر آصف زرداری به تهران را نمی‌توان جدا از این تحول بررسی و تحلیل کرد، چرا که جهت گیری تازه اسلام آباد پاسخی به اقدام‌های اخیر آمریکاست.

در کنار این موضوع، خشم پاکستانی‌ها از اقدام نظامیان آمریکایی در به قتل رساندن بن لادن در خاک این کشورو آنهم بدون هیچ گونه هماهنگی با مقامات سیاسی و امنیتی پاکستان، و ادامه حملات هواپیماهای بدون سرنشین آمریکا به مناطق قبایلی این کشور، همه دست به دست هم داده است تا روابط اسلام آباد و واشنگتن را که از دوران جنگ سرد ریشه گرفته است به پایین‌ترین سطح خود برساند.

افغانستان و همگرایی تهران و اسلام آباد

همگرایی تازه پاکستان و ایران چه معنایی برای آینده افغانستان خواهد داشت؟

برای پاسخ به این پرسش، نخست باید دید تا چه اندازه سخنان مقامات ایرانی و پاکستانی برای همگرایی عملی خواهد شد.

در جریان سفر به تهران، رئیس جمهور پاکستان چند موضوع مهم را بیان کرده است؛ زرداری به رهبر ایران گفته است که اسلام آباد از هر گونه راه حل داخلی و صلح آمیز افغانی- افغانی در افغانستان پشتیبانی می‌کند. همچنین وی اذعان کرده که ایران و پاکستان منافع مهمی در افغانستان داشته و این کشور پس از خروج نیروهای غربی، نباید دیگر سرزمین نزاع کشورهای خارجی باشد.

این سخنان در واقع ترسیم کننده وضعیتی ایده آل برای بازگشت ثبات به افغانستان است؛ هر سه کشور از دوران طالبان، که با مهندسی پاکستان و پشتیبانی عربستان و امریکا بر افغانستان سیطره یافتند، خاطرات بدی دارند. در واقع تسلط طالبان، نه تنها به قیمت حذف سایر جریان‌های سیاسی و قومی افغان تمام شد، بلکه تهدید بزرگی برای ایران هم بود. تنش میان ایران و طالبان تا به آنجا بالا گرفت که نزدیک بود ایران وارد جنگ با افغانستان شود.

اما به هر صورت، حوادث یازده سپتامبر و پناه دادن به بن لادن توسط ملا عمر، باعث شد که مثلث پاکستان، عربستان و آمریکا فرو ریخته و همه چیز در صحنه افغانستان به هم بخورد. با لشگر کشی آمریکا، طالبان سقوط کرد و افغانستان وارد مرحله تازه‌ای از بی‌ثباتی و نا‌امنی شد که تا همین امروز ادامه دارد.

آینده نشان خواهد داد که مسئولان پاکستانی تا چه اندازه درباره سخنان خود برای همکاری با تهران و صلحی افغانی- افغانی جدی بوده و تا چه حد از تجربه طالبان درس گرفته‌اند.

می‌توان پیشبینی کرد در صورتی که روابط اسلام آباد و واشنگتن بهبود نیابد، اسلام آباد به سیاست همکاری و نزدیکی با ایران ادامه دهد. این همگرایی خواهد توانست راه مشارکت همه گروه‌های سیاسی و قومی افغانستان در گفتگوهای صلح و روند رسیدن به ثبات را در این کشور هموار نماید.