برای اولین بار از سال 2003 ایران در عراق ناتوان شده است. تصمیم نوری مالکی نخست وزیر عراق برای مقابله با ارتش «مهدی» مقتدا صدر در بصره و شهرک صدر در ماه گذشته دور از انتظار تهران بود.

درپی این تصمیم مقادیر زیادی انبار سلاح مهدی مصادره شد و بسیاری از رهبران این ارتش فرار کرده، کشته شده یا دستگیر شدند.

بدتر از همه این بود که این گروه شبه نظامی پایگاه استراتژیک خود شامل بصره و مناطق محدود به آن را در گذرگاه میان کویت و بغداد و صادرات نفت عراق ازدست داد یعنی شهرک صدر و تهدیدی که از ناحیه این منطقه به امنیت بغداد وارد میشد، از بین رفت.

درسفر ماه جاری به بصره، مشاهده کردم که روی دیوارهای شهر شعارهای طرفداری از مالکی نوشته شده است و کسب و کار به مرکز شهر بازگشته است. اگرچه بمبگذاری روز سه شنبه در یک خودرو نشان از مناطق ناامن دارد اما کنترل مهارنشدنی ارتش مهدی بر شهر پایان یافته است.

ایران از نیروهای آمریکایی خواسته که عراق را ترک کنند و تصور می کند که در این صورت یک دولت شیعه دوست حافظ منافع ایران خواهد بود.

تهران به سردار قاسم سلیمانی فرمانده «سپاه قدس» نظر دارد تا بتواند استراتژی حمایت از وحدت شیعه و مقاومت در برابر اشغالگری آمریکا را تامین کند. اما این تلاش ها موجب کنترل ایران بر عراق نمی شود.

استراتژی حمایت از وحدت شیعه به معنای حمایت از ثبات و ساختن کشور عراق و همکاری با دولت عراق است. مقاومت در برابر اشغالگری آمریکا به معنای ایجاد گروه های شبه نظامی خشونت آفرین است که اقتدار دولت عراق را تضعیف خواهد کرد.

اگر جنگ فرقه ای شیعیان علیه یک دشمن سنی مشترک به راه بیفتد، انجام تلاش های یادشده برای تهران آسان خواهد بود. اما خشونت فرقه ای تا حد زیادی متوقف شده و شورشیان سنی و نیروهای القاعده دیگر تهدیدهای قریب الوقوع به شمار نمی روند.

در سال 2007 نیروهای شبه نظامی با مرعوب کردن مناطق جنوب عراق، برهم زدن کسب و کار، ترور روحانیون و مقام های دولتی و استانی، دولت را به چالش کشیدند.

این اوضاع در ماه اوت سال گذشته به اوج خود رسید زمانی که مردان مسلح ارتش مهدی چندین زایر را در کربلا کشتند. آنگاه با مداخله تهران، صدر موافقت کرد با نیروهای دولتی و احزاب شیعه رقیب آتش بس کند و به شبه نظامیان خود دستور داد سلاح بر زمین بگذارند.

ارتش قدس و حامیان آن در تهران انتظار داشتند این آتش بس حفظ شود تا تهران بتواند ضمن حمایت از بغداد، به تامین شبه نظامیان ادامه دهد.

علی لاریجانی رییس شورای امنیت ملی در آن زمان و رییس پارلمان ایران و محمدباقر قالیباف شهردار بانفوذ تهران ازجمله افرادی بودند که می گفتند ایران نباید از دریچه اختلاف با آمریکا، به عراق نگاه کند، باید حمایت از ارتش مهدی را کنار بگذارد و درعوض از دولت بغداد حمایت کند.

اما این صداهای میانه رو با صدای طبل جنگ در لبنان و افزایش تنش با آمریکا بر سر برنامه هسته ای خاموش شد.

تلاش اخیر مالکی در بصره نشان داد که سیاست ایران در عراق بی اعتبار است. دولت مالکی و اکثریت شیعه با ایران بیگانه شده اند.

یک سیاستمدار شیعه از من پرسید: «اگر ایران تلاش های دولت عراق را تضعیف کند، آنگاه دولت چطور می تواند موفق شود.»

شیعیان عراق تشخیص داده اند که شبه نظامیان موردحمایت ایران تهدید علیه سنی ها و شیعیان داخل دولت بوده اند. این موشک های ساخت ایران بود که بر خانه های رهبران شیعه در «منطقه سبز» فرود آمد.

آیت الله عظمی علی سیستانی که حتی از گفت و گو با محمود احمدی نژاد رییس جمهور ایران در سفر به عراق خودداری کرد، خشونت شبه نظامیان را محکوم کرد و گفت تنها نیروهای دولتی باید اسلحه داشته باشند.

در سفری که این ماه به عراق داشتم در گفت و گو با مردم عراق حتی افرادی که حامی نقش ایران در کشور بودند، متوجه شدم که انتقاد از ایران گسترده است.

ایران موفق شده ارتش عراق را تقویت کند. انحلال ارتش عراق پس از سقوط صدام حسین یک پیروزی استراتژیک برای تهران بود. پس از تمام گفت و گوها درمورد ارتشی که بتواند با شورش سنی ها مقابله کند، ارتش عراق نه از طریق مبارزه با القاعده در بصره بلکه از طریق ارتش مهدی موردحمایت ایران در بصره بود که به توانمندی خود پی برد.

ایران هنوز نفوذ قابل توجهی در عراق دارد. این کشور می تواند ارتش مهدی را بار دیگر قدرتمند کند و با استفاده از گروه های ویژه از نوع گروه های مظنون در انفجار خودرو در بغداد در روز سه شنبه، علیه آمریکا وارد جنگ شود.

ایران همچنین تلاش می کند از مخالفت ناسیونالیستی با توافق نامه وضعیت نیروهای آمریکایی-عراقی به نفع خود بهره بردای کند.

اما تهران می داند که بازپس گیری نفوذ از دست رفته اش در بغداد یا بصره یا روی آوردن به حمایت شیعیان در دولت و گروه های شبه نظامی دشوار خواهد بود. بنابراین تهران باید یکی را انتخاب کند، یا در کنار دولت عراق بماند یا با افراد شبه نظامی همراهی کند.

این بحث در تهران نیز به طور علنی مطرح شده است. حتی مطبوعات محافظه کار تهران در انتقادی علنی از علمکرد نیروهای قدس در عراق اقدام های مالکی در عملیات بصره را تحسین کردند. در این میان برخی خواستار بیرون کردن صدر از ایران شدند و این خواسته را به رسانه ها کشاندند.

واشنگتن باید این فرصت را نه بابت عراق بلکه برای برقراری روابط با تهران مورد بررسی قرار دهد. دولت های آمریکا و عراق باید روی دستاوردهای اخیر کار کنند. تشدید عملیات علیه اعضا و پایگاه های ارتش مهدی و برهم زدن جریان رساندن پول و اسلحه به این ارتش بسیار مهم است اما باید بی درنگ وضعیت اقتصادی بصره، شهرک صدر و مناطق در دست ارتش مهدی را بهبود بخشد. در بلندمدت تنها یک دولت شایسته می تواند محاسبات را به چالش بکشد.

آمریکا معتقد است که پیش از گفت و گو با ایران، باید در عراق قدرت بگیرد. این درحالی است که واشنگتن درحال قدرت گرفتن در عراق است. آمریکا در عراق برتری ها و مزایایی دارد درحالیکه ایران در این کشور ناتوان شده است.

گفت و گوی آمریکا با ایران درحال حاضر حتی می تواند بر افرادی تاثیر بگذارد که برنده بحث عراق در تهران هستند.