علی واعظ، تحلیلگر ارشد «گروه بحران‌های بین‌المللی» در مقاله‌ای که در نشریه فارین پالسی به چاپ رسیده، درباره نگرانی‌های بین‌المللی از وضعیت ایمنی نیروگاه بوشهر به ویژه پس از زلزله هفته گذشته در این منطقه نوشته است.
زلزله ۳. ۶ ریشتری در سواحل جنوبی ایران روز سه‌شنبه، ۹ آوریل مصادف با روزی که چهارمین «جشن روز ملی فناوری هسته‌ای» در ایران برگزار می‌شد، این منطقه را لرزاند و حدود هشتصد خانه را ویران کرد و ۳۷ نفر را کشت و بیش از نهصد نفر را زخمی کرد.
تنها راکتور هسته‌ای ایران که در استان بوشهر واقع شده، تقریبا صد کیلومتر از کانون زلزله فاصله داشت و بر اساس اظهارات مقامات ایرانی و روسی، مشکلی برای آن به وجود نیامده است اما هیچ راهی برای دانستن واقعیت تا زمانی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش ماه می خود را منتشر کند، وجود ندارد.
نیروگاه بوشهرکه در سال ۲۰۱۱ تکمیل شده است، برای تحمل زلزله‌هایی تا قدرت ۶.۷ ریشتر طراحی شده است و اما از آنجایی که این رآکتور ترکیبی روسی-آلمانی با تجهیزات قدیمی ساخته شده، نمی‌تواند از تجارب ایمنی کشورهای دیگر در این زمینه بهره‌مند شود.
این موضوع همچنین به معنای ضعف سازو کار این نیروگاه است. بر اساس آزمایش‌های صورت گرفته در فوریه ۲۰۱۱، هر چهار راکتور پمپ‌های خنک‌کننده اضطراری که متعلق به سال ۱۹۷۰ هستند، آسیب دیده‌اند و تراشه‌های فلزی کوچک را به آب خنک‌کننده وارد می‌کنند.
مهندسین هسته راکتور، مجبور شدند عملیات راه‌اندازی آن را بیشتر به تعویق بیاندازند تا به طور کامل پاک‌سازی‌اش کنند و بار دیگر در اکتبر ۲۰۱۲، پس از آنکه پیچ و مهره‌های در زیر میله‌های سوختی یافت شد، راکتور تعطیل شده بود و میله‌های سوخت تخلیه شد.
از سال ۱۳۵۳ ساخت نیروگاه بوشهر توسط آلمانی‌ها آغاز شد اما با وقوع انقلاب اسلامی و کمی بعد از شروع جنگ ایران و عراق این کشور همکاری خود را با جمهوری اسلامی متوقف کرد و پس از آن روسیه پیمانکار تکمیل آن شد.
رآکتور بوشهر تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است و تکنولوژی آن نمی‌تواند به گسترش سلاح‌های هسته‌ای کمکی کند بنابراین، از تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد معاف است. اما هنوز ابهاماتی درباره دلایل تاکید ایران بر استفاده از آن درحالی که تنها کمتر از دو درصد برق ایران را تولید می‌کند، وجود دارد.
وضعیت این نیروگاه به ویژه به دلیل وقوع هر فاجعه که به انتشار مواد رادیو اکتیو از آن بیانجامد، نگران‌کننده است چرا که این نیروگاه سلامت انسانی و محیط زیست کشورهای حوزه خلیج‌فارس از جمله کویت، امارات متحده عربی، قطر و بحرین را تهدید می‌کند.
در این زمینه امیر کویت از ایران خواسته است برای ارتقاء ایمنی نیروگاه، همکاری‌اش را با آژانس بین المللی انرژی اتمی افزایش دهد تا منجر به ایجاد هزینه پاکسازی و مراقبت‌های پزشکی در حوزه خلیج‌فارس که در طول دهه‌ها صد‌ها میلیارد دلار خرج آن شده است، نشود اما سفیر ایران در سازمان ملل متحد ادعا کرده این نیروگاه هیچ خطری برای اکنون و نسل‌های آینده ندارد.
پیشتر در حدود دو سال پیش، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمان ملل متحد از ایران خواسته بود به عنوان یک کشور زلزله‌خیر در خاورمیانه و در آستانه راه‌اندازی نیروگاه اتمی بوشهر، به «پیمان ایمنی اتمی» بپیوندد.
در هر صورت زمانی که فاجعه‌ای رخ دهد معلوم نیست چه کشوری مسئولیت آن را می‌پذیرد. روس‌ها به احتمال زیاد تکنولوژی قدیمی آلمانی را سرزنش می‌کنند و آلمانی‌ها می‌توانند بگویند این کارخانه بیش از سه دهه عمر کرده است و ایران نیز از آنجایی که عضو کنوانسیون وین در مسئولیت مدنی هسته‌ای نیست، می‌تواند از مسئولیت آن بگریزد.
دولت ایران سابقه بدی در پیش‌بینی و مدیریت بحران دارد که یکی دیگر از منابع نگرانی است. میزان تخریب، مرگ و میر و تعداد تلفات ناشی از بلایای طبیعی ایران به طور غیرعادی بالا است.
در دسامبر سال ۲۰۰۳، هنگامی که زمین لرزه ۶.۶ در مقیاس ریشتر شهر بم را لرزاند، بیش از ۲۶ هزار کشته، نزدیک به سی هزار مجروح، صدهزار آواره برجای گذاشت و ۸۵ درصد از ساختمان‌ها و زیرساخت‌ها در شهر نابود شد و این در حالی است که زلزله 6.5 ریشتری در «سن سیمون»، در کالیفرنیا منجر به تنها سه مرگ و میر و آسیب ۴۰ ساختمان شد.
دولت ایران هم‌اکنون پاسخگویی به سوالاتی اساسی در مورد عدم آمادگی خود را برای یک وضعیت اضطراری هسته‌ای از جمله درباره عدم وجود مته‌های تخلیه برای نجات ساکنان بوشهر، نادیده گرفته است. این مشکلات ریشه در این واقعیت دارد که رسانه‌ها از بررسی این موضوع منع می‌شوند و اختیار نظارت بر مسائل هسته‌ای، بر عهده یک نهاد مستقل نیست.
یکی از نتایج سیاسی‌کردن برنامه‌های هسته‌ای ایران این است که نگرانی‌های درباره وضعیت ایمنی نیروگاه‌های این کشور، تبدیل به مساله ثانویه شده است. رهبر ایران با هدف قرار دادن ناکارآمدی تحریم‌های بین‌المللی و قابلیت‌های فنی ایرانیان، بدون توجه به عواقب آن، بر تصاحب زودرس مدیریت نیروگاه بوشهر توسط مهندس‌های ایرانی اصرار می‌کند.
متصدیان روسی نیروگاه بوشهر تنها برای دو سال از زمان افتتاح رسمی‌اش در سپتامبر سال ۲۰۱۱، آن را مدیریت خواهند کرد و پس از آن کنترل امور را به دست ایرانیان می‌سپارند که با توجه به حوادث هسته‌ای ناشی از خطای انسانی در جهان به دلیل عدم آموزش درست، احتمال وقوع این فاجعه را افزایش می‌دهد. این موضوع درباره ایران که با تحریم‌های بین‌المللی از کمک‌های هسته‌ای جهانی محروم مانده و دانشمندان ایرانی را از شرکت در کارگاه‌های آموزشی ایمنی منع کرده، شدید‌تر است.
از طرف دیگر، امتناع ایران از پایبندی به کنوانسیون‌های بین‌المللی که پیرامون «هنجارهای ایمنی و امنیت در زمینه فن‌آوری هسته‌ای» مسئله‌ساز است. ایران تنها کشور دارای انرژی هسته‌ای است که کنوانسیون امنیت هسته‌ای را که برای ایجاد یک سیستم نظارت متقابل در مورد مکان، طراحی، ساخت و ساز و بهره برداری از راکتور‌ها ایجاد شده، امضا نکرده است.
