بررسی دیدگاه‌های مختلف در باره مشروعیت و جمهوریت نظام اسلامی

این روزها بحث جمهوریت و مشروعیت نظام در محافل خبری و سیاسی بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

محمدتقی مصباح یزدی از چهره‌های محافظه‌کار حامی محمود احمدی‌نژاد به تازگی گفته است که رای مردم مشروعیت ساز نیست و نظام اسلامی مشروعیت خود را از خدا می‌گیرد.

از سوی دیگر، آیت‌الله بیات زنجانی از مراجع تقلید سرشناس بر این باور است که قدرت مشروعیت نمی‌آورد.

دو دیدگاه متفاوت درباره «جمهوریت»

محمدتقی مصباح یزدی معتقد است که مردم هیچ مشروعیتی به حکومت فقیه نمی‌دهند و تنها رای و رضایت آنها به آن عینیت می‌بخشد.

به نظر مصباح یزدی منظور از جمهوری این نیست که اختیار آن در دست مردم باشد.

به همین دلیل او معتقد است کسانی که با حکومت اسلامی مخالفت می‌کنند، صرف نظر از تعداد، محکوم هستند.

محمد یزدی، عضو فقهای شورای نگهبان نیز پیش از این گفته بود که همراهی مردم با حکومت برای آن مشروعیت ایجاد نمی‌کند.

یزدی با تفکیک مقبولیت و مشروعیت، مشروعیت حاکمیت در اسلام را از طرف خدا و مقبولیت حکومت را منوط به همراهی مردم دانسته است.

گفته می‌شود که برخی از اعضای مجلس خبرگان رهبری نیز در نامه‌ای، اعلام کرده‌اند که ولی فقیه به همه اعضای نظام اسلامی مشروعیت می‌بخشد، هر چند درستی این نامه هنوز رسما تایید نشده است.

احمد خاتمی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در خطبه‌های نماز جمعه تهران با این ادعا که در نظام اسلامی مشروعیت همگان با ولی فقیه است، اظهار امیدواری کرد که با تنفیذ رهبری، دولت احمدی‌نژاد مشروعیت قانونی و شرعی پیدا کند.

اما آیت‌الله بیات زنجانی با اظهار نظری متفاوت، مشروعیت را از آن خدا می‌داند که دراختیار مردم قرارگرفته است.

آیت‌الله زنجانی بر این باور است که پذیرش مردم برای نظام مشروعیت می‌آورد و اگر مردم آن را رد کنند، نظام از بین می‌رود و مشروعیتی هم نخواهد داشت.

آیت‌الله حسینعلی منتظری از مراجع شیعه در قم نیز معتقد است که ولی فقیه بدون رای مردم دارای هیچ مشروعیتی نیست.

آیت‌الله منتظری به تازگی گفته است که با بدبینی ایجاد شده پس از انتخابات، مردم بیش از پیش به حاکمیت بی‌اعتماد می‌شوند و مشروعیت نظام و منتخب آن زیر سوال رفته و اعتبار آن مخدوش خواهد شد.

از سوی دیگر، آیت‌الله یوسف صانعی از مراجع قم با انکار «اصل قیمومیت» در اسلام، از نظریه‌ای‌ دفاع کرده است که مقبولیت و مشروعیت را برآمده از رای مردم می‌داند.

اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس مجلس خبرگان رهبری در خطبه‌های جنجالی نماز جمعه تهران گفت که مشروعیت نظام جمهوری اسلامی و همه مناصب آن از رهبری تا ریاست جمهوری و شوراها با انتخاب مردم معنا می‌یابد و رهبر نیز مخلوق رای مردم است.

محمد خاتمی، رییس جمهوری پیشین و عضو مجمع روحانیون مبارز برای حل بحران مشروعیت دولت و نظام، پیشنهاد رفراندوم را برای باز گرداندن اعتماد عمومی مطرح کرد که چالشی جدید برای نظام ایجاد کرده است.

خاتمی برگزاری همه‌پرسی قانونی و رای اکثریت مردم را تنها راه برون‌رفت نظام از بحران کنونی دانسته است.

پیشنهاد خاتمی بلافاصله مورد استقبال مجمع روحانیون مبارز قرارگرفت و در اطلاعیه خود به اهمیت «جمهوریت » در کنار «اسلامیت» تاکید کرد.

اهمیت آرا و نظرات مردم

گذشته از اختلاف‌نظرهای موجود درباره مبنای مشروعیت نظام، از سخنان مسئولان جمهوری در رده‌های مختاف آن بر‌می‌آید که آنها از اهمیت آرا و نظر مردم آگاهی دارند و به همین دلیل در بیانیه‌ها و گفتارهای خود بارها به آن اشاره کرده‌اند.

اما شکاف کنونی ایجادشده در جامعه و بدنه نظام، مساله‌ای اساسی را آشکار می‌کند که جایگاه واقعی «جمهوریت» و میزان الزام عملی حاکمیت ایران به آن است.

پاسخ به پرسش درباره این که نظر اکثریت مردم درباره وقایعی مربوط به انتخابات ریاست جمهوری و مشروعیت دولت برآمده از آن چیست، چالشی است که نظام به طورجدی با آن رو به‌ رو شده و ناچار است درباره آن موضع‌گیری کند.