آیت‌الله خامنه‌ای در حکمی، ریاست عزت‌الله ضرغامی بر سازمان رادیو و تلویزیون رسمی جمهوری اسلامی را برای پنج سال دیگر تمدید کرد و در عین حال تاکید کرد که انتظار دارد نشانه‌های تحول در این مجموعه را در اولین سال تمدید ریاست ضرغامی بر رادیو و تلویزیون رسمی ایران دیده شود.
رهبر جمهوری اسلامی در یک حکم رسمی، عزت‌الله ضرغامی را برای پنج سال دیگر به سمت ریاست رادیو و تلویزیون رسمی ایران منصوب کرد.
در این حکم که روز گذشته نوشته شده، خطاب به ضرغامی آمده است: «برجستگی‌ها و نقاط قوّت کنونی صداوسیما در کنار کمبودها و نقاط ضعف آن باید پیوسته در برابر چشم جنابعالی و دیگر مدیران آن سازمان و در معرض ملاحظه و مقایسه قرار گیرد و همت بر روند نقص‌زدائی، به هیچ رو کاهش و سستی نیابد.»
آیت‌الله خامنه‌ای در این حکم همچنین از رییس سازمان صدا و سیما خواسته است «با زمان‌بندی برنامه‌ها و تعیین شاخص‌های قابل‌اندازه‌گیری، حرکت مجموعه را تکمیل یا تصحیح نمائید» و تاکید کرده است که انتظار دارد نشانه های این تحول در اولین سال تمدید ریاست ضرغامی بر رادیو و تلویزیون رسمی ایران دیده شود.
انتظار برای تحول ظرف یک سال
با نزدیک‌شدن پایان دوره پنج‌ساله ریاست عزت‌الله ضرغامی بر سازمان صداوسیما، گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر احتمال ریاست محمدباقر قالیباف، شهردار فعلی تهران، و همچنین غلام‌علی حداد عادل، رییس مجلس هفتم، شنیده می‌شد اما با حکم روز شنبه آیت‌الله خامنه‌ای، هیچ‌یک از آن گمانه‌ها عملی نشد. با این حال تاکید رهبر بر لزوم ایجاد تحول در رادیو و تلویزیون ظرف یک سال آینده، می‌تواند به معنای احتمال تجدیدنظر در این حکم در سال آینده باشد.
طبق اصول 110 و 175 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، منصوب‌کردن رییس سازمان صداوسیما از اختیارات رهبری است.
پیش از این محمد هاشمی، برادر اکبر هاشمی رفسنجانی که در حال حاضر عضو مجمع تشخیص مصلحت جمهوری اسلامی است، و سپس علی لاریجانی که در حال حاضر ریاست مجلس شورای اسلامی را دارد، ریاست سازمان صداوسیما را به عهده داشته‌اند.
انحصار حکومتی بر رادیو و تلویزیون
در حال حاضر مجموعه صداوسیمای جمهوری اسلامی، هفت شبکه تلویزیونی سراسری و 12 شبکه رادیویی سراسری و 28 شبکه تلویزیونی استانی و 39 شبکه رادیویی محلی دارد.
شبکه‌های جام جم 1، 2 و 3 نیز که همگی زیرمجموعه این سازمان هستند برای ایرانیان مقیم اروپا، آمریکا، آسیا و اقیانوسیه برنامه پخش می‌کنند.
شبکه‌های عرب زبان العالم (خبری) و الکوثر و شبکه خبری انگلیسی‌زبان پرس‌تی‌وی از دیگر شبکه‌های تلویزیونی سازمان صدا و سیمای ایران هستند که در سطح جهانی برنامه پخش می‌کنند.
همچنین شبکه سحر، روزانه بیست ساعت برنامه برون مرزی به شش زبان اردو، انگلیسی، بوسنیایی، ترکی آذری، فرانسه و کردی پخش می‌کند.
صدا و سیما شش ایستگاه رادیویی برون‌مرزی نیز دارد که به 25 زبان گوناگون و از جمله عبری برنامه دارد.
صداوسیما همچنین انتشارات سروش را دارد و نشریات سروش هفتگی، سروش کودکان، سروش نوجوان، سروش جوان و سروش بانوان و همچنین روزنامه جام‌جم را منتشر می‌کند.
واحد مرکزی خبر نیز یکی از خبرگزاری‌های ایران است که وابسته به صدا و سیما است.
بر اساس آن‌چه در اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده و رادیو و تلویزیون در بخش دولتی نظام اقتصادی جمهوری اسلامی تعریف شده است، تاکنون این مجموعه رسانه‌ای در انحصار حکومت باقی مانده و جایی برای فعالیت تلویزیون‌های خصوصی یا حتی فعالیت نمایندگی‌های شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای فارسی در ایران باز نشده است.
در ماده 7 اساسنامه سازمان صداو سیما که در سال 1362 به تصویب مجلس رسید، آمده است: تاسيس فرستنده و پخش برنامه‌های رادیویی و تلويزيونی در هر نقطه كشور در انحصار اين سازمان بوده و چنانچه اشخاص حقيقی يا حقوقی اقدام به تاسيس يا بهره‌برداری از چنين رسانه‌هایی كنند از ادامه كار آنان جلوگیری بعمل آمده و تحت تعقيب قانونی قرار خواهد گرفت.
تلویزیون کروبی نیامده تعطیل شد
با این حال برخی کارشناسان رسانه‌ای معتقدند فارغ از این اساسنامه که می‌توان آن را تغییر داد، قرارگرفتن رادیو و تلویزیون در شمول بخش دولتی طبق اصل 44 قانون اساسی، منافاتی با فعالیت شبکه‌های خصوصی ندارد. به گفته این کارشناسان، این اصل صرفا به تجهیزات سخت‌افزاری و همچنین کلیت نظارت حکومتی بر رادیو و تلویزیون اشاره کرده است. از جمله بهروز افخمی در دوره نمایندگی‌اش در مجلس ششم، این ایده را مطرح کرد که واکنش‌های متفاوتی برانگیخت.
چهارسال‌پیش که مهدی کروبی پس از انتخابات ریاست‌جمهوری دوره نهم اعلام کرد که بنا دارد یک شبکه تلویزیون خصوصی برای حزب تازه‌تاسیس‌اش «اعتماد ملی» راه بیندازد. بهروز افخمی مسئولیت راه‌اندازی این تلویزیون را که قرار بود نامش «صبا» باشد، به عهده داشت اما سرانجام هیچ‌گاه پخش برنامه‌های این تلویزیون آغاز نشد.
کروبی پس از آن در مصاحبه‌ای گفت درباره فعالیت این شبکه از آیت‌الله خامنه‌ای اجازه گرفته بود اما علی لاریجانی، رییس سابق سازمان صداوسیما و رییس وقت شورای امنیت ملی، جلوی پخش برنامه‌های این شبکه را گرفت.
در غیاب شبکه‌های تلویزیونی خصوصی، شبکه‌های متعددی از طریق ماهواره به زبان فارسی برنامه پخش می‌کنند که با توجه به فراگیری استفاده از گیرنده‌های ماهواره‌ای در ایران، ظاهرا با اقبال مخاطبان روبه‌رو هستند.
صداوسیمای نزدیک به دولت
اما تنها انتقادی که سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی می‌شود، انحصاری‌بودن آن نیست. برخی سیاستمداران و تحلیل‌گران سیاسی معتقدند این مجموعه شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی نتوانسته نماینده‌ای برای طیف فراگیری از تفکرات مجود در جامعه ایران و فضای سیاسی کشور باشد.
پس از انتخابات ریاست‌جمهوری خردادماه که نتایج اعلام‌شده آن، اعتراض‌های گسترده بخش‌های از جامعه ایران را در پی داشت، اعتراض‌ها و انتقادها به «عملکرد جهت‌دار و یک‌جانبه» صداوسیما بالاتر گرفت؛ تا جایی که محمدرضا شجریان، از مشهورترین خوانندگان ایرانی، اعلام کرد که با توجه به رویکرد این مجموعه، رضایت ندارد هیچ‌یک از آثارش به جز دعای «ربّنا» از صداوسیما پخش شود.
مجید مجیدی، کارگردان سینمای ایران و کسی که یکی از فیلم‌های مستند تبلیغاتی میرحسین موسوی را در جریان رقابت‌های انتخاباتی خردادماه ساخته بود، در حضور رهبر جمهوری اسلامی گفت صداوسیما حق ندارد تصویر او را پخش کند.
انتقادها به عملکرد این مجموعه رسانه‌ای تا جایی بالا گرفت که وقتی هفته پیش یک جوان دانشجو در دیدار با آیت‌الله خامنه‌ای زبان به انتقاد گشود، یکی از سه موردی که مطرح کرد، عملکرد جانب‌دارانه صداوسیما بود.
انتقادها البته محدود به پس از انتخابات نیست و منتقدان احمدی‌نژاد و هواداران سه نامزد انتخاباتی دیگر، پیش از انتخابات نیز نسبت به جانب‌داری صدا و سیما از نامزدی محمود احمدی‌نژاد اعتراض داشتند.
در آخرین ساعت‌های مانده به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری، تلویزیون ایران مدتی کمی بیشتر از 20 دقیقه به محمود احمدی‌نژاد فرصت داد تا «اتهامات» واردشده از سوی دیگر نامزدها در جریان تبلیغات تلویزیونی‌شان را پاسخ دهد.
این اقدام صداوسیما، اعتراض دادستان کل کشور را نیز برانگیخت. دری نجف آبادی همان زمان گفت: در جلسه‌ای از کمیسیون تبلیغات صدا وسیما گرفته شده که نماینده دادستان در آن حضور نداشته و به همین دلیل نه تنها برگزاری این جلسه رسمی نیست، بلکه مصوبات آن نیز از درجه اعتبار ساقط است. از این رو اختصاص وقت به نامزدهای انتخابات به‌صورت نابرابر غیرقانونی است.
«این رسانه، ملی نیست»
هفته گذشته قائم‌مقام دبيركل حزب اعتماد ملي گفت صداوسيما در حوزه سياسي، «خطي» عمل مي‌كند و به «یک رسانه جناحي» تبديل شده است.
رسول منتجب‌نيا به ايسنا گفت: «در سال‌هاي اخير صداوسيما از سطح رسانه ملي نزول كرده و به عنوان يك تريبون، صرفا در دست دولتمردان قرار گرفته كه هرچه خواستند بگويند و هرگونه كه خواستند، مسائل كشور را منعكس كنند و بالاخره صداوسيما سخنگوي آنها شده است.»
قائم‌مقام دبير كل حزب اعتماد ملي گفت: « با ايجاد برنامه‌هاي متعددي مانند اخبار 20:30 يا اخبار 20 به نظر مي‌رسد تلاش‌ها بر اين استوار شده كه يك جناح را به طور كلي از صحنه خارج و آن را بايكوت خبري كند.»
این چهره سیاسی معتقد است: «اين رسانه علاوه بر آن‌كه به رسانه جناحي تبديل شده، بهترين عامل و انگيزه شده كه مردم به سمت رسانه‌هاي ماهواره‌اي روي بياورند؛ كما اين‌كه امروز معتبرترين رسانه براي بسياري بي.بي.سي يا كانال‌هاي تلويزيوني و راديويي آمريكايي است. به نظر من عامل این گرایش، عملكرد ضعيف صداوسيما بوده است.»
به گفته او، «صدا و سيما در زمينه وحدت ملي و برون‌رفت از مشكلات مي‌تواند نقش بسيار مهمي داشته باشد اما به نظر من متاسفانه در جهت ايجاد اختلاف، حركت و شكاف‌ها را عميق‌تر كرده است.»
نماینده حامی دولت: صداوسیما یک‌جانبه‌گرا نیست
از سوی دیگر حميد رسايي، یکی از نمایندگان مجلس هشتم که به موضع حمایت‌اش از دولت معروف است، درباره عملکرد صداوسیما معتقد است: « از آن‌جايي كه شخصيت‌ها و جريانات سياسي تاب تحمل روشنگري و شفاف‌سازي را در جامعه نداشتند، هرگاه صدا و سيما به سمت شفاف‌سازي مواضع آنها رفته، واكنش نشان داده، جبهه‌بندي كرده و صدا و سيما را متهم به كار جناحي و سياسي كرده‌اند. اين فشارها در مواقعي موثر واقع شده و صدا و سيما مجبور شده وظيفه و رسالت اصلي خود را كمرنگ‌تر كند كه به عقيده‌ي من اين جزو انتقادات وارد به عملكرد صدا و سيماست.»
دبير فراكسيون انقلاب اسلامي مجلس شوراي اسلامي با تاكيد بر اين‌كه صدا و سيما نبايد تحت تاثير جوسازي‌ها قرار گيرد، گفت انتقاد يكجانبه‌گرايي را درخصوص عملكرد صدا و سيما وارد نمي‌داند. او توضیح داد: «اين تاكتيك يك جريان سياسي است كه وقتي حرفي در ميدان گفت‌وگوي دوطرفه ندارند، در موارد متعددي حاضر به حضور نمي‌شوند و از سوي ديگر از اين عدم حضور سوءاستفاده كرده و صدا و سيما را متهم مي‌كنند تا ديگر حرف‌ها و ديگر مواضع بي‌اثر جلوه كند.»
اصول‌گرایان هم راضی نیستند
با این که عزت‌الله ضرغامی از چهره‌های سیاسی اصول‌گرا شناخته می‌شود، همه اصول‌گرایان مانند این نماینده نزدیک به دولت فکر نمی‌کنند.
از جمله عماد افروغ، نماینده اصول‌گرای مجلس هفتم که به انتقادهایش از احمدی‌نژاد و دولتش شناخته می‌شود، معتقد است در حوادث پس از انتخابات، «اصحاب قدرت باید پیش‌دستی کرده و دست نیاز برای رسیدن به آشتی ملی دراز کنند و به آن اهمیت دهند. اما متاسفانه من چنین تمایلی را در برخوردهای انتخاباتی و رفتارهای صدا و سیما ندیدم که نه تنها آبی بر روی این آتش ریخته نشد، بلکه بر هیزم آن نیز افزوده شد.»
عباس سلیمی‌نمین نیز در یکی از برنامه‌های زنده تلویزیون، از رفتار انتخاباتی صداوسیما به شدت انتقاد کرد. او در دقایق پایانی گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو که به مناسبت سالگرد کودتای 28 مرداد پخش می‌شد، از اینکه صداوسیما رای‌دهندگان به یک نامزد خاص را عامل بیگانه معرفی می‌کند، انتقاد کرد.
این روزنامه‌نگار اصول‌گرا گفت: «رسانه ملی پس از انتخابات به جای آن‌که از طرفداران رن‌جدیده نامزدهای شکست‌خورده دلجویی کند، آنها را آزار داد و عصبانی کرد.» او اضافه کرد: «ما همه چیز را به گردن بیگانه می‌اندازیم افرادی که احساس می‌کنند این‌گونه نیست اعتماد خود را به این تبلیغات از دست می‌دهند.»
جواد آرین‌منش، دیگر نماینده اصول‌گرای مجلس هشتم نیز سه هفته پس از انتخابات گفت: «متاسفانه بخشی از مردم در جریان حوادث اخیر اعتماد خود به رسانه داخلی را از دست دادند و به سمت رسانه های بیگانه گرایش پیدا کرده‌اند که این اصلا به نفع نظام ما نیست.»
از کاهش مخاطب تا تعهدات سه‌گانه به دولت
اوایل شهریورماه از قول رئیس سازمان صداوسیما در یکی از جلسات خصوصی نقل شد که «بینندگان تلویزیون بعد از حوادث اخیر پس از انتخابات به کمتر از 40 درصد رسیده است».
هرچند این خبر فورا از سوی روابط‌عمومی این سازمان تکذیب شد، اما کمترشدن تنوع چهره‌های مهمان برنامه‌های فرهنگی رادیو و تلویزیون، این گمانه را تقویت کرد.
نزدیک به یک ماه پیش و در میانه مهرماه خبرهایی مبنی بر اعمال فشار به عزت‌الله ضرغامی در نحوه مدیریت سازمان صداوسیما منتشر شد. بر اساس این خبرها، ضرغامی برای ماندن در ریاست سازمان صدا و سیما، از سوی دولت زیر فشار قرار گرفته بود تا سه شرط را بپذیرد. این شرط‌ها به توجیه «ایجاد هماهنگی بین این رسانه و دولت» و «تعاملات این دو در سطح بهتر» مطرح شده‌اند.
به‌همین‌منظور نمایندگانی از سوی دولت و شخص احمدی‌نژاد با ضرغامی دیدار کرده و جلسات متعددی با او داشته‌اند. در این ملاقات‌ها، از ضرغامی خواسته شد برای ابقا، متعهد شود که تغییراتی را در روزنامه «جام جم» که به صدا وسیما تعلق دارد، صورت بدهد. جام جم یکی از پرفروش‌ترین روزنامه‌های ایران است و برآورد می‌شود که کل فروش روزنامه‌های حامی دولت از جمله ایران، کیهان، جوان، وطن امروز و رسالت، کمتر از فروش جام‌جم است.
همچنین از ضرغامی خواسته شده بود که تغییراتی در برخی معاونت‌های مهم صدا و سیما انجام دهد و برخی معاونان را کنار بگذارد.
به علاوه فهرستی شامل ده‌ها نفر از کارمندان و مدیران میانی اعم از برنامه‌سازان و تهیه‌کنندگان و مجری‌های رادیو و تلویزیون به ضرغامی ارائه شده و از او خواسته شد در دور جدید ریاست خود، آنان را به کار نگیرد.
همان زمان نیز گفته می‌شد ضرغامی برخی از این شروط را پذیرفته است. اکنون با قطعی‌شدن تمدید مدیریت او بر این بزرگ‌ترین و فراگیرترین مجموعه رسانه‌ای ایران، به‌سختی می‌توان انتظار تغییر شیوه کاری او را دوره جدید مدیریتی‌‌اش داشت.
