داریوش فرهنگ بازیگر و کارگردان سینما و تلویزیون پس از سی سال با نمایش «گالیله» اقتباسی از نمایشنامه «زندگی گالیله» برتولت برشت به صحنه تئاتر بازگشته است.

داریوش فرهنگ بازیگر و کارگردان سینما و تلویزیون پس از سی سال با نمایش «گالیله» اقتباسی از نمایشنامه «زندگی گالیله» برتولت برشت به صحنه تئاتر بازگشته است.

در این نمایش که اجرای عمومی آن با پایان جشنواره تئاتر فجر، در سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر آغاز شده امین تارخ، مسعود کرامتی، رحیم نوروزی، کاوه خداشناس، مهدی بجستانی، داریوش فرهنگ و نعمت اسداللهی بازی می‌کنند.

این نمایش به داستان زندگی گالیله دانشمند ایتالیایی و ایستادگی او مقابل قوانین سخت کلیسا و تفتیش عقاید در دوران قرون وسطی می‌پردازد.

مبارزه سنت‌های قرون وسطایی با تفکر در نمایشنامه «زندگی گالیله» اثر نمایشنامه‌نویس آلمانی محور اصلی پردازش درام قرار گرفته و شخصیت‌های متنوع و لایه‌های فراوان شخصیت‌پردازی در این نمایشنامه جنبه‌های گوناگون زندگی انسانی در قرون وسطی را آشکار کرده است.

کارشناسان تئاتری، برداشت آزاد فرهنگ از نمایشنامه «زندگی گالیله» را که توسط سعید شاهسواری نوشته شده خالی از تنوع شخصیت‌پردازی می‌دانند و معتقدند در نمایش «گالیله» فرهنگ نقش دوگانه علم و خرد بیش از هر چیز برجسته شده است.

به عقیده منتقدان، فرهنگ نگاه اسطوره‌گرایانه‌ای که برشت در نمایشنامه خود به شدت از آن پرهیز کرده را برگزیده و گالیله‌ای فارغ از تصادهای انسانی خلق کرده است.

داریوش فرهنگ عنوان می‌کند که آن‌چه در این نمایشنامه برایش عمیق‌تر و ریشه‌ای‌تر جلوه می‌کند تقابل دیرینه عقل و جهل، خرد و نابخردی و روشنایی و تاریکی است.

وی می‌گوید: ما مغز و استخوان گالیله برشت را به کار خودمان آورده‌ایم و با شرایط جامعه خودمان آن را به روز کرده‌ایم.

فرهنگ با اشاره به این‌که خود برشت معتقد است «بیچاره ملتی که قهرمان ندارد» اما گالیله می‌گوید «بیچاره ملتی که نیازمند قهرمان باشد» می‌افزاید: گالیله به قهرمان‌بازی معتقد نیست اما ما ایرانی‌ها همچنان نیازمند قهرمان هستیم و ما با این نمایشنامه می‌گوییم معطل قهرمان نشوید.

این کارگردان تئاتر و سینما که به گفته خودش در سینما و تئاتر به «آینه‌باز» معروف است نمایش خود را با استفاده از آینه‌هایی که رو به تماشاگران گرفته شده‌اند آغاز کرده و به پایان می‌رساند تا به تماشاگر خود بگوید «شما تماشاگران قهرمان هستید و نباید منتظر قهرمان باشید».

فاصله گرفتن از «فاصله‌گذاری» برشت

در حالی‌که ویژگی بارز نمایشنامه‌های برتولت برشت ساختار اپیک و استفاده از فاصله‌گذاری در متن است به نظر می‌رسد فرهنگ در برداشت خود از نمایشنامه «زندگی گالیله» این تاثیر را کاهش داده و جز در مواردی به این ساختار تمایلی نشان نداده است.

از نگاه کارشناسان، برشت در نمایشنامه خود با استفاده از فاصله‌گذاری، زندگی‌نامه تاریخی دوران گالیله را به طور مداوم شکسته و با تکیه بر تفکر از اهمیت احساس و همذات‌پنداری در نمایشنامه کاسته است.

اما کارگردان نمایش «گالیله» معتقد است نباید برشت را به دلیل آن‌که کمونیستی، عقلایی و استدلالی می‌نویسد به توجه نداشتن به عواطف محکوم کرد چرا که نمایشی که در آن عاطفه نباشد درامش اشکال دارد.

فرهنگ می‌گوید همیشه به مفاهیم پیش پا افتاده‌ای مثل فاصله‌گذاری در آثار برشت تاکید می‌شود و به نظر می‌رسد این نمایشنامه‌نویس یک موجود خشک است که فقط یک ایدئولوژی را دنبال می‌کند.

او می‌افزاید: برشت درست برعکس، از اول نویسندگی‌اش بر وجه انسانی و عاطفی بیشتر تاکید می‌کرد.

برخی از منتقدانی که به تماشای نمایش «گالیله» نشسته‌اند معتقدند در مواردی هم که کارگردان از روایت خطی زندگی گالیله فاصله گرفته بیش از آن‌که به ساختار برشت نزدیک شده باشد به یک «اطوار کم اثر نمایشی» تبدیل شده که ساختار اجرایی نمایش را در بلاتکلیفی باقی گذاشته است.

این منتقدان بازی بازیگران این نمایش را هم به دلیل موقعیتی که فرم اجرایی نمایش برای آن‌ها پیش آورده و فرصت اجرای شخصیت‌های پرداخته شده متن اولیه را گرفته، ضعیف ارزیابی می‌کنند.

یادی از تئاتر «پیاده»

داریوش فرهنگ در سال 1347 با تشکیل گروه تئاتر «پیاده» به همراه مهدی هاشمی بازیگر توانای سینما و تئاتر ایران، فعالیت خود را در عرصه تئاتر آغاز کرده و در کنار دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا بسیاری از نمایشنامه‌های ایرانی و خارجی را در این گروه اجرا کردند.

آخرین نمایشی که فرهنگ به روی صحنه برد نمایشنامه دیگری از برشت با عنوان «دایره گچی قفقازی» بود و پس از آن به گفته خودش به دلیل شرایط حاکم بر فضای تئاتر کشور، بحران اقتصادی و مجرای مدیریت از تئاتر دوری گزید.

مجموعه تلویزیونی «سلطان و شبان» که در اوایل دهه 60 توسط فرهنگ کارگردانی شد با استقبال زیادی روبه‌رو شد.

وی در طول این سال‌ها فیلم‌های سینمایی چون «دو فیلم با یک بلیط»، «روانی» و «شب‌های تهران» را کارگردانی کرده و به فعالیت خود در زمینه بازیگری سینما و تلویزیون نیز ادامه داده است.