دکتر اعظم راورد راد، جامعه‌شناس، مطالبی در باب نقش‌های جنسیتی و رسانه‌ها مطرح‌ می‌کند

نتایج یک پژوهش نشان می‌دهد که صرف «زن بودن» موجب گزینش رسانه خاص نمی‌شود، بلکه فعالیت اجتماعی و ویژگی‌های جمعیت‌شناختی مانند سطح تحصیلات در گرایش زنان و مردان به انواع رسانه، نقش ایفا می‌کند.

اعظم راورد راد، استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران که همراه یکی از دانشجویانش این پژوهش را انجام داده به روزنامه بهار گفته است که گرایش بیشتر زنان به خواندن رمان‌های عاشقانه به دلیل «انتظار اجتماعی از زنان» است.

این استاد جامعه شناسی، اگرچه نقش عاطفی بودن آن‌ها را در این زمینه منتفی نمی‌داند ولی معتقد است که «میزان مشارکت اجتماعی افراد» تعیین کننده «نوع دغدغه‌ها و موضوعات فکری» آن‌ها نسبت به مسائل اجتماعی است. بنابراین از آن‌جا که مردان بیشتر در جامعه مشارکت دارند دارای دغدغه‌های اجتماعی‌اند و زنان که عمدتا در خانه هستند دغدغه‌های متفاوتی دارند.

او با اشاره به این‌که زن‌ها عمدتا نقش «تولیدکننده» ندارند و بیشتر «پشتیبان» هستند گفت: زنان شاغل در رادیو و تلویزیون نیز بیشتر نقش «پشتیبانی» را ایفا می‌کنند.

درعین حال خانم راورد راد بر این باور است که زنان باید نگاه متفاوتی داشته باشند و نقش‌هایی را در جامعه ایفا کنند که با روحیه آن‌ها سنخیت دارد. به نظر او آن‌ها مجبور نیستند دیدگاه مردسالارانه را در پذیرش نقش‌های اجتماعی خود در جامعه بپذیرند.

عوامل مهم در پویایی جامعه

اعظم راورد دو عامل «جامعه‌پذیر کردن افراد از سوی جامعه» و «نوآوری و ابداع روش‌های جدید از سوی افراد در امر جامعه‌پذیری» را در تکامل و پویای جامعه ضروری دانست.

به نظر او رسانه‌ها نیز چنین هستند؛ تکثر رسانه‌ها می‌طلبد که آن‌ها تحمل گفت‌وگو و تبادل نظر با دیگران و در مقابل انعطاف‌پذیری کافی برای تعدیل آن‌ها داشته‌باشند.

حتی در زمینه خواندن رمان عاشقانه از سوی زنان نیز شاهد همین پویایی هستیم. از یک طرف زنان به شیوه مورد علاقه خود هویت خویش را آشکار می‌کنند و از سوی دیگر عقیده غالب اجتماعی مبنی بر گرایش بیشتر در خواندن رمان‌های عاشقانه را صحه می‌گذارند.

به نظر خانم راورد راد استنباط زنان از رمان‌های عاشقانه لزوما با نظر نویسنده هماهنگی ندارد. زن خواننده رمان بر اساس روحیات خود معانی جدیدی را به داستان نسبت می‌دهد که تازه آفریده شده و او از این آفرینندگی و چالش لذت می‌برد.

فرهنگ توده‌ای و تاثیر آن در نقش‌های جنسیتی

خانم راورد راد در توضیح دید منفی نسبت به فرهنگ توده‌ای به عنوان یک دیدگاه می‌گوید که تصور بر این است که رمان به عنوان عنصری از تولیدات فرهنگی توده‌ بر ناخودآگاه فرد تاثیر گذرا دارد و با القای وجود عنصر خانواده و نقش‌های جنسیتی زن و مرد به فرد امکان چالش و به زیر سوال بردن این نقش‌ها را نمی‌دهد.

وی معتقد است که هر دوی این دیدگاه‌ها بخشی از واقعیت را دربردارند. از یک طرف حرف منتقدان فرهنگ توده مبنی بر این که «این فرهنگ بسیاری از مسائل را طبیعی‌سازی می‌کند و تفکر انتقادی را از مخاطبان می‌گیرد» تاحدودی درست است ولی از طرف دیگر «بحث مقاومت مخاطب در ناخودآگاهش» نیز مطرح است. به عبارت دیگر وقتی خواننده یک رمان، زن شاغل تحصیلکرده‌ای است طبیعتا در هنگام خواندن به واکنش به مسائلی می‌پردازد که مورد علاقه یا انتقادش است.

نقش رسانه‌ها در بازتاب واقعیت‌ها

این استاد دانشگاه‌ تهران با توضیح تفاوت بین بازتاب و بازنمایی بر اساس مطالعات فرهنگی گفت که این تفاوت را قبول ندارد. به عقیده او «واقعیت همیشه ثابت است اما در حال تغییر.»

او گفت که در رسانه‌ها شاهد خود واقعیت نیستیم. مثلا علیرغم تفاوت‌های اجتماعی در فاصله چهار سال 74 تا 78، سریال‌های تلویزیونی بازتاب درست آن واقعیات نبودند.

به نظر او رسانه‌ها می‌توانند «روند تغییرات اجتماعی» را به خوبی نشان دهند اما جزییات آن روند دیگر مانند واقعیت نیست. مثلا در سریال‌ها در گذشته همواره خانم‌ها خانه‌دار بودند اما به یکباره همه خانم‌های سریال‌های تلویزیونی تحصیل‌کرده می‌شوند. از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد که در فاصله سال‌های 65 تا 75 میزان سواد خانم‌ها از 50 درصد به 60 درصد افزایش یافته است.

به بیان این جامعه‌شناس اگرچه «رسانه‌ها روندها را به‌وسیله هنر می‌توانند بازتاب دهند» اما «در مورد اندازه‌ها و مقدارها نمی‌توانند» چون مقدارها بستگی به شیوه انتقال رسانه‌ای دارد.

از طرف دیگر رسانه‌ها نقش «شکل‌دهی» را نیز برعهده دارند. به عبارت دیگر با نشان دادن فراوان زن‌های باسواد و شاغل می‌توان حرکت رسانه را یک نوع توصیه یا ترغیب دانست.

اعظم راورد راد وجود فیلم‌های با دو قطب سنتی و رادیکال را قابل قبول دانست و حتی این تفاوت‌ها را باعث «فعال‌شدن قوه تفکر و نقد» توصیف کرد.

اگرچه به نظر او فیلم‌های زیادی نیز در این میان قرار دارند. به نظر او چون در جامعه مسائل در کنار هم نگریسته می‌شود مخاطبان خود تصمیم به پذیرش، اصلاح یا تعدیل آن‌ها می‌گیرند و نباید هراسی از این تشتت، بی‌نظمی یا افزایش جنگ و دعوا داشت و نگران تاثیر نامطلوب سیتما و تلویزیون بود.

اعظم راورد راد استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران مطالعات دامنه‌داری در باره تفکیک جنسیتی درباره رسانه‌ها انجام داده است.