محمود کیان‌ارثی در این یادداشت به موقعیت ترکیه در روابط بین‌الملل ایران و سایر کشورهای منطقه پرداخته است. او معتقد است جای تعجبی نیست که سیاست ترکیه با دیدگاه های خاورمیانه ای آمریکا دچار زاویه شده است و آنکارا در مقابل فشارها و خواسته‌های غرب درباره ایران مقاومت نشان می‌دهد.
محمود کیان‌ارثی در این یادداشت به موقعیت ترکیه در روابط بین‌الملل ایران و سایر کشورهای منطقه پرداخته است. او معتقد است جای تعجبی نیست که سیاست ترکیه با دیدگاه های خاورمیانه ای آمریکا دچار زاویه شده است و آنکارا در مقابل فشارها و خواسته‌های غرب درباره ایران مقاومت نشان می‌دهد.
روابط ترکیه با غرب در سال‌های گذشته دستخوش تغییرات زیادی شده و آنکارا مدت‌هاست که از پوسته نقش خود به عنوان عضوی از محور غرب در منطقه فاصله گرفته است.
این فاصله‌گیری در بهبود چشمگیر روابط ترکیه با ایران و سوریه دو کشور مخالف آمریکا در منطقه نمود می‌یابد.
از سوی دیگر، افزایش تنش‌ها میان آنکارا و تل آویو و انتقادات شدید رهبران اسلام‌گرای حاکم در ترکیه به سیاست‌های اسرائیل و کشتار مردم نوار غزه به عنوان علاقه آنکارا به ایفای سیاستی مستقل از آمریکا و غرب در منطقه خاورمیانه تفسیر شده است.
ترک‌ها در دوران جنگ سرد از مهم‌ترین متحدان آمریکا در خاورمیانه به شمار می‌رفتند و نقش مهمی در مهار موج رادیکالیسم در منطقه و گسترش کمونیسم ایفا می‌کردند. همچنین ترکیه عضوی از پیمان ناتو به شمار می‌رود و به آمریکا اجازه برپا ساختن پایگاه‌های نظامی مهمی در خاک خود داده است.
تا پیش از روی کار آمدن اسلام‌گرایان در ترکیه و ایجاد تغییرات در سیاست خارجی این کشور، آنکارا روابط حسنه‌ای نه با تهران و نه با دمشق داشت و حتی در دورانی عملا دمشق و آنکارا بر سر موضوع آب و حمایت حکومت حافظ اسد از کردهای ترکیه تا آستانه جنگ پیش رفتند.
این در حالی بود که ژنرال‌های ترکیه روابط مستحکمی را با اسرائیل بر قرار ساخته و همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و نظامی گسترده‌ای را آغاز کرده بودند. از جمله همکاری سرویس‌های امنیتی و برگزاری مانور مشترک میان ترکیه و اسرائیل موضوع آزاردهنده‌ای برای ایران و سوریه بود و به بدبینی متقابل میان آنها انجامید.
با این حال در ده سال گذشته و به ویژه از هنگام اشغال خاک عراق توسط آمریکا، این وضعیت دستخوش تغییر زیادی شده است.
رهبران ترکیه اکنون به دلیل انتقادات صریح خود از اسرائیل و حمایت از فلسطینی‌ها، محبوبیت زیادی در میان مردم کوچه و خیابان در کشورهای اسلامی به دست آورده‌اند و برخی از حکومت‌های عرب از لزوم گرایش بیشتر اعراب به ترکیه و افزایش همکاری با آنها سخن به میان می‌آورند.
به نظر می‌رسد ترک‌ها در حالی که از سیاست اتحادیه اروپا درباره پیوستن آنکارا به این اتحادیه ناامید و خشمگین هستند، سیاست گرایش به شرق و افزایش همکاری با دنیای اسلام را جایگزین راهبرد خارجی پیشین خود کرده اند.
به این ترتیب، ترکیه از مزایای افزایش نفوذ خود در دنیای اسلام و در میان اعراب در جهت افزایش قدرت خود در مقابل اتحادیه اروپا و آمریکا بهره برداری کرده و خود را در واقع به عنوان حلقه وصل و رابط میان غرب و شرق معرفی می کند.
این موضوع بطور مثال در طرح پادرمیانی ترک ها میان ایران و آمریکا بر سر مساله هسته ای جمهوری اسلامی دیده می شود.
در واقع روابط خوب ترکیه با کشورهای مهم غربی و همینطور اعتماد متقابل میان آن و کشورهای عمده مخالف آمریکا مانند ایران و سوریه، قابلیت مهمی در دیپلماسی خارجی ترکیه به شمار می رود و به آن اجازه می دهد نقشی فعال در عرصه بین المللی ایفا کند.
از سوی دیگر، اعتماد ترک ها به سیاست های واشنگتن از هنگام حمله نظامی امریکا به عراق، بشدت متزلزل شده است.
آنکارا از مخالفان جدی اشغال نظامی عراق و سرنگونی صدام بود و حاضر به همکاری با آمریکا در اینباره نشد؛ بنحوی که حتی مانع از استفاده نیروهای نظامی آمریکایی از پایگاه های خود در خاک ترکیه برای اجرای حمله به خاک عراق گردید.
تضاد منافع ترکیه و آمریکا در مورد عراق از نگرانی رهبران ترکیه از تجزیه عراق و در نتیجه تشکیل یک کشور مستقل برای کردهای عراق ناشی می شود.
دولت مرکزی ترکیه سال های طولانی است که با اقلیت کرد خود دچار کشمکش و درگیری است و هرگونه استقلال و خودمختاری در میان کردهای ایران یا عراق را زمینه ای برای افزایش اقدامات جدایی طلبانه کردهای این کشور می بیند.
از این رو، ترکیه به مانند ایران و سوریه مخالف جدی حمله نظامی آمریکا به عراق و نگران نتایج آن در تجزیه این کشور بوده است و به این ترتیب مساله عراق و تهدید کردها تبدیل به عامل عمده ای در همگرایی ترکیه با ایران و سوریه شده است.
مواضع صریح رهبران ترکیه در تاکید بر حق ایران در استفاده از انرژی هسته ای و مخالفت با کاربست تحریم ها علیه تهران در همین چارچوب قابل بررسی است.
این درحالی است که سیاستگذاران آمریکایی به ترکیه به عنوان یک عامل فشار بر تهران نیازمند هستند و در عین حال می دانند با توجه به تضادهای واشنگتن با دمشق و تهران، ترکیه می تواند نقش واسطه را میان آنها با حزب الله و حماس ایفا نماید.
در مجموع به نظر نمی رسد ترک ها دیگر به سادگی حاضر به بازی در زمین آمریکایی ها و در نتیجه ایجاد تنش با دو کشور مهم همسایه خود ایران و سوریه باشند.
ترکیه با ایران مرزهای طولانی داشته و دغدغه های امنیتی مشترک، دو کشور را ناگزیر به همکاری می سازد.
در عین حال آنکارا قسمت قابل توجهی از سوخت گازیش را از ایران وارد می کند و هرگونه تنش با تهران می تواند در این زمینه به ترک ها فشار وارد آورد.
همچنین ترکیه دارای حجم مبادله اقتصادی بالایی با ایران است و از این رو هر گونه تحریم شدید اقتصادی ایران هزینه ای زیادی به آنکار تحمیل خواهد کرد.
از این رو جای تعجبی نیست که سیاست ترکیه با دیدگاه های خاورمیانه ای آمریکا دچار زاویه شده است و آنکارا در مقابل فشارها و خواسته های غرب درباره ایران مقاومت نشان می دهد.
