روز جهانی مطبوعات در حالی فرا رسیده که تعداد زیادی از روزنامه‌نگاران ایران، امسال یا در زندان‌اند، یا مجبور به ترک ایران شده‌اند و یا بیکار و ممنوع‌القلم هستند.
روز جهانی مطبوعات امسال در حالی در ایران فرا رسیده که تعداد زیادی از روزنامه‌نگاران یا در زندان‌اند، یا مجبور به ترک ایران شده‌اند و یا بیکار و ممنوع‌القلم هستند.
امروز سیزده اردیبهشت مصادف با سوم ماه می، روز جهانی آزادی مطبوعات است و سازمان گزارشگران بدون مرز، در بیانیه‌ای که به همین مناسبت منتشر کرد، اعلام کرد که در سال 2010 ، 9 نفر روزنامه نگار در سراسر جهان کشته شده و سیصد تن نیز در زندان هستند.
از میان این سیصد تن روزنامه نگار زندانی، به تایید کمیته حمایت از روزنامه‌نگاران نیویورک، دست‌کم 35 نفر ایرانی‌اند که به گزارش این کمیته، به خاطر «جرایمی که مرتکب نشده‌اند»، تحت فشار روحی و جسمی شدیدی قرار دارند تا به این جرایم که مجازات برخی از آن‌ها اعدام است، اعتراف کنند.
بدرالسادات مفیدی، عیسی سحرخیز، عمادالدین باقی، کیوان صمیمی و احمد زیدآبادی از جمله روزنامه‌نگاران سرشناس ایرانی‌اند که ماه‌هاست تنها به جرم آنچه که نوشته‌اند، در زندان به سر می‌برند.
دستگیری روزنامه‌نگاران، بستن روزنامه‌ها و نشریات منتقد و مستقل، تهدید و ارعاب مداوم مطبوعات، چشم‌انداز نا‌امید‌کننده‌ای از وضعیت روزنامه‌نگاری در امروز ایران را در برابر ما ترسیم می‌کنند. وضعیتی که نه روزنامه‌نگار، نه سردبیر و نه مدیر و ناشر روزنامه، هیچ کدام امید و اطمینانی برای ادامه فعالیت خود در این عرصه ندارند.
بنابر گزارش انجمن دفاع از آزادی مطبوعات، در یک سال نخست دولت آقای احمدی‌نژاد، هزار و دویست روزنامه‌نگار بیکار شده‌اند. این انجمن در بیانیه‌ای که 23 آذر 1388 منتشر کرد، دوران اخیر را «یکی از سخت‌ترین و سیاه‌ترین روزهای عمر مطبوعات» ایران خوانده است.
گزارشگران بدون مرز نیز در بیانیه خود، نام محمود احمدی‌نژاد را در فهرست «بدترین دشمنان مطبوعات» قرار داد. گزارشگران بدون مرز، پیش‌تر از ایران به عنوان بزرگترین زندان روزنامه نگاران نام برده بود.
در همین حال فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران نیز با انتشار بیانیه‌ای با اشاره به زندانی بودن 35 روزنامه نگار در ایران، از محدودیت رسانه‌ها در ایران و ادامه فشار دولت بر کارکنان آن انتقاد کرد.
درخواست دبیرکل سازمان ملل برای حمایت از آزادی رسانه‌ها
روز جهانی آزادی مطبوعات، در سال 1993 به وسیله مجمع عمومی سازمان ملل، شکل گرفت تا یادآور داشتن حق آزادی بیان برای مطبوعات و رسانه‌ها در سراسر جهان باشد.
بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل، در پیام خود که به مناسبت این روز نتشر کرده است، می‌نویسد: آزادی بیان یکی از حقوق اساسی بشر است که در ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر مورد ارج قرار گرفته است، اما در سراسر جهان، دولت‌ها و دارندگان قدرتی وجود دارند که راه‌هایی را برای ممانعت از آن می‌یابند.
آقای بان در پیام خود، با محکوم کردن قتل، آزار و زندانی کردن روزنامه‌نگاران به جرم افشاگری و بیان حقایق در کشورهایشان، خواهان محاکمه عاملان این جنایت‌ها شد. وی از تمامی دولت‌ها خواست که از کسانی که در رسانه‌ها کار می‌کنند، حمایت کنند و به نظر او این حمایت باید شامل تحقیق و مجازات کسانی باشد که مرتکب جنایت علیه خبرنگاران می‌شوند.
دبیرکل سازمان ملل در قسمت دیگری از پیام خود نوشت: مردم حق دارند از اطلاعاتی که بر زندگی آنان تاثیر می‌گذارد باخبر شوند و دولت‌ها موظفند این اطلاعات را فراهم کنند. چنین شفافیتی برای دولت خوب، اساسی است.
روزنامه‌نگاران ایرانی و روز جهانی آزادی مطبوعات
روز جهانی آزادی مطبوعات در ایران، در حالی شروع شد که خبرگزاری دولتی فارس خبر از دستگیری خبرنگار دیگری در شمال کشور به جرم «وابستگی به سیا» و « بازتاب اخبار کذب» خبر داد.
هم اینک بر اساس گزارش‌های نهادهای بین‌المللی حقوق بشر، تعداد زیادی از روزنامه‌نگاران ایران امسال یا در زندان‌اند، یا مجبور به ترک ایران شده‌اند و یا بیکار و ممنوع‌القلم هستند.
هفته گذشته شماری از روزنامه نگاران زندانی ایران در پیام خود که از درون زندان اوین ارسال شد، نوشتند: روز جهانی مطبوعات در شرایطی فرا می‌رسد که ما اهالی رسانه‌ها اعم از روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان محبوس در زندان‌های ایران به صورت فزاینده‌ای با وثیقه‌های سنگین‌تر و احکام غیر‌منصفانه‌ی وسیع‌تری مواجه هستیم.
علی مزروعی، رییس انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران نیز در يادداشتی که به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات نوشته و در ایسنا منتشر شده، آورده است: مطبوعات را رکن چهارم دمکراسی و مردم‌سالاری لقب داده‌اند. یعنی این‌که اگر درکشوری حاکمیت قانون به‌طور کامل برقرار بوده و اصل تفکیک و استقلال قوای مجریه، مقننه و قضائیه (دولت، مجلس و دستگاه قضایی ) ساری و جاری باشد، بدون وجود مطبوعات این مردم‌سالاری ناقص و ناتمام است. حال تصور کنید در کشوری که کمیت این‌ها لنگ می‌زند، مطبوعات و روزنامه‌نگاران چه پایگاه و جایگاهی می‌توانند داشته باشند؟
آقای مزروعی در بخش دیگری از یادداشت خود در باره پلمپ دفتر «انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران » می‌نویسد: ازهمه بدتر و رنج آورتر این‌که «انجمن صنفی روزنامه‌نگاران ایران» که می‌توانست و می‌باید در روزگار سختی و تعب یار و یاور روزنامه‌نگاران و خانه امید آن‌ها باشد، بدون ارائه حکمی قضایی دربش پلمب شده و هیچ مرجعی پاسخگوی این اقدام نیست.
به نوشته مزروعی، دولت‌هایی که هنوز درپی اعمال مهندسی اخبار و اطلاعات و سانسور و توقیف آزادی‌اند، جز هزینه دادن و آب درهاون کوبیدن کاری نمی‌کنند. راه رشد ملت‌ها و کشورها در آزادی است و مطبوعات آزاد و مستقل، اصلی‌ترین نماد آزادی در هرکشورند.
مزروعی در پایان گزارش خود می‌نویسد: با همه این احوال، تجربه این کار و تاریخ معاصر روزنامه‌نگاری در ایران نشان داده است که روزنامه‌نگاران جان سخت تر از آنند که تصور می شود و چو در بندند سر از روزن درآرند!
از سوی دیگر، کامبیز نوروزی حقوقدان مطبوعات، نیز در میزگرد علمی روز جهانی آزادی مطبوعات که روز گذشته(یکشنبه دوازدهم اردیبهشت) در محل کمیسیون حقوق بشر اسلامی برگزار شد، در مورد آزادی مطبوعات در ایران گفت: رسانه‌ها به هیچ چیز احتیاج ندارند، نه قلم، نه کاغذ و نه دوات. لازمه کار رسانه، آزادی و امنیت است که این دو از وظایف دولت هم هست و اگر این دو فراهم باشد مطبوعات این کارکرد را انجام خواهند داد.
نوروزی درانتقاد از وضعیت رسانه‌های سنتی در ایران گفت: وضعیت آزادی رسانه‌های سنتی چندان وضعیت خوبی نیست. بسیاری از کارکردهای رسانه‌های سنتی ما تضعیف شده ولی در محیط وب به دلیل نبود کنترل شدید، کارکرد نظارتی‌اش همچنان باقی است.
دشواری کار روزنامه‌نگاری در ایران
به گفته سازمان های مدافع آزادی بیان، در یک سال گذشته، محدودیت های بی سابقه ای بر مطبوعات و روزنامه نگاران ایرانی اعمال شده است.
تعطیلی و توقیف پی‌در پی مطبوعات و رسانه‌های مستقل و منتقد، زندانی شدن روزنامه‌نگاران و نگرانی مدیران روزنامه‌ها از ادامه همکاری با آنان پس از آزادی، از جمله دلایلی است که منجر شده تا متوسط طول کار مداوم برای یک روزنامه‌نگار ایرانی در یک رسانه، کمتر از سه ماه باشد.
اردوان روزبه، روزنامه نگار و سردبیر سایت کوچه در مصاحبه با سایت روز آن لاین می گوید: حجم عظیمی از روزنامه‌نگاران اینک بی‌کارند، بی‌پناهند و منتظر شاید فردایی و شاید تغییری.
اردوان روزبه در این باره به روز آن‌لاین می گوید: سال پیش، سال تعطیلی رسانه‌هایی بود که هنوز متولد نشده بودند. سال تعطیلی اعتماد‌ملی، اندیشه‌نو، فرهنگ‌آشتی، اعتماد، سرمایه و بهار بود. سال دستگیری روزنامه‌نگاران بود. سال بد روزنامه‌نگاری در ایران.
در چنین شرایطی، اغلب روزنامه‌نگاران مستقل ایران ترجیح می‌دهند بیکار بمانند يا به جای روزنامه نگاری به شغل‌های دیگری بپردازند و تن به خودسانسوری حاکم بر مطبوعات ایران ندهند.
یک روزنامه‌نگار به نام موسوی که به همین دلیل از سبزپرس استعفا داده، در این مورد به رادیو دویچه‌وله گفته است: هستند دوستانی که بعد از چندین سال کار مطبوعاتی مثلا الان دارند مجسمه‌سازی می‌کنند یا مثلا طرف کافی‌شاپ باز کرده و می‌گوید من خسته شدم از این اوضاع که یک آدم که در حوزه مطبوعات و ژورنالیسم هیچ سوادی ندارد و چون سرمایه‌گذاری کرده و چند ارتباط سیاسی هم پیدا کرده، هم با مخالفان و هم با خود نیروهای حاکم و در داخل ساختار قدرت؛ می‌خواهد من را هم همراه خودش همه‌جا بکشد. من نمی‌توانم این را قبول بکنم.
«سانسور دولتی» مطبوعات در ایران
با انتصاب محمد علی رامین به سمت معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد در مهرماه سال گذشته، سیاست‌های این وزارتخانه در مورد مطبوعات، تهاجمی‌تر و خشن‌تر از گذشته شده است. امر و نهی به مطبوعات و دادن اخطارها و تذکرهای کتبی و شفاهی پی در پی و باید و نبایدهایی که کار اطلاع‌رسانی آزاد را محدودتر از قبل کرده، در ماه‌های گذشته افزایش چشمگیری یافته و به خودسانسوری در مطبوعات دامن زده است.
بهروز بهزادی، سردبیر روزنامه «اعتماد» در یادداشتی که 12 اسفندماه منتشر کرد، نوشته است: همکاران، زمانی که برای اولین بار با آقای رامین، معاون جدید مطبوعاتی وزارت ارشاد روبه رو شدند، متوجه شدند که باید احتیاط را صدچندان کنند و من در مقام سردبیر با مدیرمسوول تصمیم گرفتیم بیشتر از گذشته به روش‌های کنترلی خود بیفزاییم تا خدای ناکرده بهانه‌ای به دست ندهیم.
با این حال سرانجام روزنامه اعتماد نیز به تیغ توقیف موقت گرفتار آمد. محمود احمدی‌نژاد درباره توقیف نشریات در دولت خود گفته است که برخورد با رسانه‌ها ارتباطی به معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد ندارد و از سوی هیات نظارت بر مطبوعات انجام می‌شود.
ایران در انتهای لیست آزادی رسانه‌ها
فشار و محدودیت در حالی برای فعالیت آزاد و مستقل روزنامه‌نگاران داخل ایران اعمال می‌شود که رسانه‌های رسمی و رادیو و تلویزیون ایران در انحصار و کنترل کامل حکومت جمهوری اسلامی است.
به عنوان نمونه، موسسه Freedom House، در گزارش سالیانه خود درباره آزادی رسانه‌ای در سراسر جهان، ایران را کشوری «غیرآزاد» خواند و در بین 195 کشور، آن را در رده 181 جدول آزادی رسانه‌ای در کنار کشورهای چین و رواندا قرار داده‌است.
در این گزارش که نهم اردیبهشت منتشر شد، به ادامه محدودیت‌های گسترده مطبوعات، بازداشت و زندانی‌کردن روزنامه‌نگاران و کنترل و سانسور اینترنت در ایران اشاره شده است.
سرکوب ناشران، روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان منتقد در ایران، محرومیت فعالیت اجتماعی و روزنامه‌نگاری روزنامه‌نگاران دارای سابقه زندان و محکومیت سیاسی، اتهام جاسوسی و همکاری با اجانب برای روزنامه‌نگارانی که با رسانه‌های ایرانی خارج از کشور کار می‌کنند، از جمله موارد دیگری است که در گزارش خانه آزادی بر آن‌ها تاکید شده است.
ایران؛ بزرگترین زندان روزنامه‌نگاران جهان
کمیته حمایت از روزنامه‌نگاران، که نهادی مدافع حقوق روزنامه‌نگاران و خبرنگاران جهان است و مقر آن نیز در نیویورک قرار دارد، در بهمن ماه گذشته اعلام کرد، «جمهوری اسلامی ایران با داشتن 52 روزنامه‌نگار زندانی، بزرگترین زندان روزنامه‌نگاران در جهان است».
به گزارش این نهاد حقوق بشری، یک سوم روزنامه‌نگاران زندانی جهان در ایران بسر می‌برند.
از هنگام آغاز اعتراضات خیابانی در پی انتخابات ریاست جمهوری در خرداد ماه گذشته، شماری از نشریات منتقد در ایران توقیف و بسیاری از روزنامه نگاران بازداشت شده اند.
به گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز نیز، به دنبال این اعتراض‌ها، بيش از 100 روزنامه‌نگار بازداشت و بيش از 50 روزنامه‌نگار نيز مجبور به ترک كشور شده‌اند.
از سوی دیگر، به نوشته فرید زکریا، سردبیر نشریه نیوزویک، «حکومت ایران در سرکوب‌ها و دادگاه‌های بعد از انتخابات، عملا روزنامه‌نگاری را به یک جرم تبدیل کرد».
صدور احکام سنگینی چون زندان، تبعید و حتی شلاق برای روزنامه‌نگاران در ماه‌های گذشته، بیانگر فضای رعب و وحشت رسانه‌ای و محدود شدن فعالیت روزنامه‌نگاری در ایران است.
طی ماه‌های گذشته، بهمن احمدی امویی به 7 سال و 4 ماه حبس تعزیری و 34 ضربه شلاق، احمد زید آبادی به 6 سال زندان، 5 سال تبعید به گناباد و محرومیت دائمی از فعالیت سیاسی و اجتماعی محکوم شدند.
دادگاه انقلاب تهران همچنین، سعید لیلاز، روزنامه‌نگار و منتقد سیاست اقتصادی دولت محمود احمدی‌نژاد را به 9 سال حبس محکوم کرد. ماشاءالله شمس‌الواعظین و عمادالدین باقی، دو روزنامه‌نگار سرشناس ایران نیز پس از انتخابات در ایران دستگیر و زندانی شدند.
آقای شمس‌الواعظین هم اکنون به قید وثیقه آزاد است، اما عمادالدین باقی همچنان در زندان به سر می برد.
فعالیت محدود رسانه‌های خارجی در ایران
طی ماه‌های گذشته، محدودیت‌ها و فشار بر مطبوعات تنها منحصر به مطبوعات داخلی نبوده، بلکه گریبان بسیاری از نمایندگان رسانه‌های خارجی را نیز گرفت. بسیاری از خبرنگاران رسانه‌های خارجی، پس از انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته در ایران، با مشکلات فراوانی مواجه شدند؛ از احضار و بازداشت گرفته تا اخراج و فرار از ایران.
محدودیت‌های اعمال شده در مورد فعالیت‌های آزاد روزنامه‌نگاران خارجی در ایران، از موضوع‌های اصلی گزارش اخیر فریدم هاوس بوده است.
در این گزارش به عنوان نمونه به اخراج رابرت تیت، گزارشگر نشریه انگلیسی گاردین و نیز استوارت ویلیامز، مدیردفتر خبرگزاری فرانس‌پرس در تهران اشاره شده است.
نازیلا فتحی، خبرنگار نیویورک تایمز نیز که مدت‌ها در ایران بود، از جمله کسانی بود که به دلیل احساس خطر، مجبور به ترک ایران شد.
خبرنگار نیویورک تایمز در گفتگو با روزآن‌لاین می گوید: آن‌ها فکر می‌کردند که با فضای رعب و وحشت، جلوی خبررسانی به خارج از کشور را می‌توانند بگیرند، ولی فکر روزنامه‌نگاری شهروندی را نکرده بودند.
نازیلا فتحی درباره محدودیت‌های کار روزنامه نگاران خارجی در ایران می‌گوید: دو، سه نفری که از مطبوعات خارجی در ایران مانده اند، عملا کاری نمی‌توانند بکنند. مثلا دیروز که روز کارگر بود، هیچ کدام از مطبوعات خارجی چیزی ننوشتند.
