مجله نیویورک‌تایمز با شیرین نشاط در باره فیلم جدیدش گفت‌وگویی کرده است که براساس رمان تازه‌ای، نوشته اسماعیل کاداره، نویسنده آلبانی‌تبار است.
شیرین نشاط، فیلمساز، عکاس و هنرمند معاصر ایرانی به روزنامه نیویورک تایمز گفته است که دومین فیلم بلند داستانی وی براساس رمان «کاخ رویاها»، The Palace of Dreams ازاسماعیل کاداره، نویسنده آلبانی‌تبار ساخته خواهد شد.
در این گفتگو به شیوه کار این هنرمند مقیم نیویورک پرداخته شده که بیشتر در ارتباط با جنسیت و هویت در دنیای اسلام است، موضوعی که به گفته این مجله «تقاضا برای آن بیش از همیشه» وجود دارد.
نمایش فیلم اول خانم نشاط با نام «زنان بدون مردان» از روز جمعه 24 اردیبهشت ماه، در شهر نیویورک آغاز شده است. وی برنده جایزه شیر نقره‌ای بهترین کارگردانی فیلم ونیز در سال 2009 شد. فیلم «زنان بدون مردان» که کاوشی در سرکوب سیاسی و مذهبی در کشور ایران بود توجه بین‌المللی زیادی را به اوضاع سیاسی ایران در ماه‌های اخیر جلب کرد.
انتشارات ریزولی هم کتاب جامعی از کارهای شیرین نشاط به قلم اسماعیل قادری در حال انتشار دارد که در ماه جاری میلادی منتشر خواهد شد.
شیرین نشاط در پاسخ به سوالی درباره این‌که آیا «نگران ساخت فیلم بحث‌انگیزی نیست که اسلام را زیر سوال می‌برد» می‌گوید که او هرگز تلاش نکرده‌است، جامعه مسلمانان را برانگیزد.
او که خود را یک مسلمان می‌داند، معتقد است نیازی نیست فاصله بین غرب و اسلام را گسترش دهیم؛ برعکس لازم است تا «گفت‌وگویی بنا نهیم که مشوق تحمل و احترام باشد.»
او درباره فیلم اول خود که اقتباسی از کتاب «زنان بدون مردان» شهرنوش پارسی‌پور است، گفت: تبدیل رئالیسم جادویی این رمان به صورت فیلم بی‌نهایت دشوار بود. ضمن این‌که کتاب شامل پنج داستان کوتاه است که زندگی پنج زن را به طور جداگانه دنبال می‌کند که در فصل آخر کتاب در باغی مرموز به هم می‌پیوندند.
شخصیت‌های فیلم زنان بدون مردان
شیرین نشاط می‌گوید که او چهار شخصیت داستان را گرفته و آن‌ها را به دو شخصیت واقع‌بینانه و تمثیلی درآورده‌است.
وی درباره شیوه دقت تاریخی این فیلم که مربوط به سال 1953 است، می‌گوید که او از مد برای بیان تمایز میان طبقات اجتماعی و پویایی فرهنگی دهه 1950 استفاده کرده‌است.
او که این دهه را «دوره‌ای مهم در تاریخ ایران» خوانده است، می‌افزاید که دولتی سکولار بر سرکار بوده و جامعه در آن زمان مدرن و فرهیخته بوده‌است.
به گفته خانم نشاط، او و همکارانش تحقیقات وسیعی درباره معماری، طراحی داخلی، مد و نحوه آرایش و مو در فرهنگ آن زمان ایران انجام داده‌اند.
شیرین نشاط در پاسخ به خبرنگار این نشریه که درباره چرایی شخصیت «مونس» در فیلم جدید پرسیده که به‌شدت می‌خواسته در اعتراضات سیاسی شرکت کند ولی در فیلم به شکل یک روح در می‌آید، می‌گوید: «مونس نمایانگر یک زن ایرانی در خانواده سنتی مذهبی است که از سیاست دورنگه داشته می‌شوند. مونس مرگ را به زندگی ترجیح می‌دهد و مرگ او و حیات دوباره‌اش به طور سمبلیک نماد پرواز و آزادی است و نه خودکشی.»
او استعاره پرواز را در افکار عرفانی ادبیات فارسی و اسلامی مفهومی مرکزی می‌داند و با اشاره به مفهوم سیاسی مرگ مونس در فیلم جدید خود به مفهوم شهادت، آن را مشابه «ندای جوان و زیبا» توصیف می‌کند که «تابستان گذشته در خیابان‌های تهران کشته شد و مرگ ناعادلانه‌اش او را شهیدی ابدی ساخت.»
شیرین نشاط در مورد شخصیت دیگر فیلم، «زرین» که روسپی است و یک اسکلت می‌افزاید: «حضور جسمی این شخصیت نمایانگر بحران هیجانی و جسمی اوست.»
او در این‌باره توضیح می‌دهد که پس از این‌که نتوانسته هنرپیشه‌ای ایرانی برای ایفای این نقش بیابد مجذوب یک هنرپیشه اهل رومانی شده که بعد متوجه میشود او دچار بیماری آنورکسی یا بی‌اشتهایی عصبی است. با توجه به این شکل لاغری او و همکارانش سعی در تجدید نظر در سناریو به منظور هماهنگ کردن جسم آن فرد و غیرایرانی‌بودنش کردند.
او نیروی شخصیت «زرین» را سکوت و بدن ویرانگرش می‌داند و وقتی خبرنگار از او می‌پرسد با کدامیک از این شخصیت‌ها بیشتر احساس نزدیکی می‌کند پاسخ می‌دهد با «زرین».
خانم نشاط دلیل آن‌را چنین توضیح می‌دهد: «به خاطر این‌که در سکوت رنج می‌برد و دردش را فرو می‌خورد، تجربه‌ای که بسیاری از زنان از جمله خود من با آن آشنا هستیم. بدن زرین یک ابزار است. او خود را مجازات می‌کند به خاطر همه چیزهای غلط دنیا، داغ اجتماعی، تابوهای مذهبی و احساس گناه و شرم از خود.»
خبرنگار از او می‌پرسد که از آن‌جا که در این فیلم، اتوپیا یک باغ جادویی است که در آن زنان از مردان می‌گریزند آیا راه‌حل را دنیای بدون مردان می‌داند پاسخ منفی می‌دهد و می‌گوید که داستان «زنان بدون مردان» حول سفر چهار زن که در حال تغییر زندگی خود هستند تکامل می‌یابد. در واقع مشکل آن‌ها مردان نیستند بلکه ساختار بزرگ‌تر اجتماعی، سیاسی و مذهبی فرهنگی است که در آن زندگی می‌کنند.
«فمینیست نیستم اما از آن حمایت می‌کنم»
او در پاسخ به پرسشی درباره فمینیست بودن خود می‌گوید که خود را در معنای قراردادی این مفهوم فمینیست نمی‌داند، اما افزود که به حرکت فمینیستی باور دارد و از آن حمایت می‌کند.
او در این زمینه می‌گوید که علاقه‌مند نیست حقوق زنان را در ارتباط با تساوی با مردان یا در رقابت با آن‌ها درنظر گیرد و ترجیح می‌دهد آن را در میان حقوق و فضای زنانه خود آن‌ها ببیند.
وقتی از شیرین نشاط سوال میشود که پس چرا مردان تصویر شده در فیلم شما همه ظالم، متجاوز و تبهکارند، وی منفی بودن برخی از شخصیت‌ها را تایید می‌کند و می‌گوید که او به‌هیچ وجه نمی‌خواهد به کلیشه‌سازی درباره مردان مسلمان به عنوان افراد ظالم و وحشی بپردازد.
در ادامه گزارش از او پرسیده شده که با توجه به زندگی در غربت آیا آمریکا را خانه خود می‌داند؟ وی می‌گوید که سال‌های نخست زندگی در آمریکا برایش بسیار دشوار بوده، ولی حال در نیویورک شادتر است زیرا در میان جامعه ایرانی‌هاست.
او در این زمینه می‌افزاید که تصور بازگشت به ایران به خاطر شرایط کنونی را نمی‌کند، ولی آرزو دارد بیشتر در خاورمیانه زندگی کند.
خانم نشاط می‌گوید که تصور نمی‌کند تا دولت کنونی ایران برسرکار است فیلم‌هایش در ایران به طور قانونی نمایش داده شود، اما احساس خرسندی کرد که می‌‌شنود فیلم او در ایران مخفیانه پخش شده است.
نبود آزادی بیان، هنرمند را به تمثیل کشانده است
شیرین نشاط در مورد انتخاب شیوه رئالیسم جادویی در فیلمش می‌گوید که «سانسور، بازداشت و زندان در ایران» باعث شده که ایرانی هنرمند و روشنفکر برای ابراز بیان خود به زبان تمثیل روی آورد، چرا که به این ترتیب می‌تواند لایه‌های معنا را به‌صورتی ناآشکار بیان کند.
او می‌گوید: اگرچه در فرهنگ آمریکایی که آزادی بیان وجود دارد این رویکرد به نظر غیرضروری و غیرقابل فهم باشد، اما این یک سیستم ارتباطی کاملا ایرانی است.
خانم نشاط در پایان این گفت‌وگو درباره «باغ جادویی» خود می‌گوید که در تمام زندگی به دنبال آن بوده و مطمئن نیست که کجاست و چگونه است. وی تصریح می‌کند که هنوز هم به دنبال آن است و امیدوار است روزی به آن برسد.
