در حالی که انتقادها به انحصار پخش برنامه‌های رادیو و تلویزیون در ایران و جانب‌داری صداوسیما از دولت همچنان مطرح است، از هفته گذشته «شبکه مستند» نیز با پخش بیست و چهار ساعته، به صورت آزمایشی و روی پخش دیجیتال به گروه رسانه‌ای بزرگ صداوسیمای جمهوری اسلامی پیوست.
در حالی که انتقادها به انحصار پخش برنامه‌های رادیو و تلویزیون در ایران و جانب‌داری صداوسیما از دولت همچنان مطرح است، از هفته گذشته «شبکه مستند» نیز با پخش بیست و چهار ساعته، به صورت آزمایشی و روی پخش دیجیتال به گروه رسانه‌ای بزرگ صداوسیمای جمهوری اسلامی پیوست.
شبکه تلویزیونی «مستند» که از 9 ماه پیش، روز 14 مهر88 به‌صورت آزمایشی هیجده ساعت در روز مجموعه‌های مستند خارجی و ایرانی و نقد و بررسی مستندها را پخش می‌کرد، از 19 تیرماه به تدریج بر مدت زمان پخش خود افزوده تا به 24 ساعت رسیده است.
به گزارش خبرگزاری فارس، عزت‌الله ضرغامی، رئیس سازمان صداوسیما، روز جمعه 25 تیرماه، بدون اشاره به زمان افتتاح رسمی این شبکه گفت: شبکه مستند به بلوغ رسیده و آمادگی لازم برای افتتاح رسمی و پخش دائمی برنامه‌هایش وجود دارد.
محمد زین‌العابدینی، سرپرست و مسئول راه‌اندازی شبکه مستند نیز درباره افتتاح آن در تهران گفت: اگر امکان پخش آن در سایر شهرها از نظر فنی فراهم نشود و اعتبارات استانی کفاف برقراری سیستم دیجیتال را ندهد، ما همینجا افتتاح رسمی شبکه را اعلام می‌کنیم.
به گفته قائم مقام و مدیر گروه مستند شبکه چهار سیما، هم‌اکنون فرستنده‌های دیجیتال تنها تهران را پوشش می‌دهند، اما در مراکز استان‌ها نیز فرستنده‌های دیجیتال راه‌اندازی شده و صداوسیما در پروسه‌ای قصد دارد سیستم پخش تمام شبکه‌ها را دیجیتال کند.
بینندگان شبکه مستند برای دریافت برنامه‌های آن باید از دستگاه مبدل دیجیتالی استفاده کنند که از اسفند سال گذشته هم‌زمان با راه‌اندازی این شبکه دربازار توزیع شده است.
انحصار حکومتی بر رادیو و تلویزیون
در حال حاضر مجموعه صداوسیمای جمهوری اسلامی، هفت شبکه تلویزیونی سراسری و 12 شبکه رادیویی سراسری و 28 شبکه تلویزیونی استانی و 39 شبکه رادیویی محلی دارد.
شبکه‌های جام جم 1، 2 و 3 نیز که همگی زیرمجموعه این سازمان هستند برای ایرانیان مقیم اروپا، آمریکا، آسیا و اقیانوسیه برنامه پخش می‌کنند.
شبکه‌های عرب زبان العالم (خبری) و الکوثر و شبکه خبری انگلیسی‌زبان پرس‌تی‌وی از دیگر شبکه‌های تلویزیونی سازمان صدا و سیمای ایران هستند که در سطح جهانی برنامه پخش می‌کنند.
همچنین شبکه سحر، روزانه بیست ساعت برنامه برون مرزی به شش زبان اردو، انگلیسی، بوسنیایی، ترکی آذری، فرانسه و کردی پخش می‌کند.
صدا و سیما شش ایستگاه رادیویی برون‌مرزی نیز دارد که به 25 زبان گوناگون و از جمله عبری برنامه دارد.
صداوسیما همچنین انتشارات سروش را دارد و نشریات سروش هفتگی، سروش کودکان، سروش نوجوان، سروش جوان و سروش بانوان و همچنین روزنامه جام‌جم را منتشر می‌کند.
واحد مرکزی خبر نیز یکی از خبرگزاری‌های ایران است که وابسته به صدا و سیما است.
بر اساس آن‌چه در اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده و رادیو و تلویزیون در بخش دولتی نظام اقتصادی جمهوری اسلامی تعریف شده است، تاکنون این مجموعه رسانه‌ای در انحصار حکومت باقی مانده و جایی برای فعالیت تلویزیون‌های خصوصی یا حتی فعالیت نمایندگی‌های شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای فارسی در ایران باز نشده است.
در ماده 7 اساسنامه سازمان صداو سیما که در سال 1362 به تصویب مجلس رسید، آمده است: تاسيس فرستنده و پخش برنامه‌های رادیویی و تلويزيونی در هر نقطه كشور در انحصار اين سازمان بوده و چنانچه اشخاص حقيقی يا حقوقی اقدام به تاسيس يا بهره‌برداری از چنين رسانه‌هایی كنند از ادامه كار آنان جلوگیری بعمل آمده و تحت تعقيب قانونی قرار خواهد گرفت.
صداوسیمای نزدیک به دولت
اما تنها انتقادی که سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی می‌شود، انحصاری‌بودن آن نیست. برخی سیاستمداران و تحلیل‌گران سیاسی معتقدند این مجموعه شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی نتوانسته نماینده‌ای برای طیف فراگیری از تفکرات مجود در جامعه ایران و فضای سیاسی کشور باشد.
پس از انتخابات ریاست‌جمهوری خردادماه که نتایج اعلام‌شده آن، اعتراض‌های گسترده بخش‌های از جامعه ایران را در پی داشت، اعتراض‌ها و انتقادها به «عملکرد جهت‌دار و یک‌جانبه» صداوسیما بالاتر گرفت؛ تا جایی که محمدرضا شجریان، از مشهورترین خوانندگان ایرانی، اعلام کرد که با توجه به رویکرد این مجموعه، رضایت ندارد هیچ‌یک از آثارش به جز دعای «ربّنا» از صداوسیما پخش شود.
مجید مجیدی، کارگردان سینمای ایران و کسی که یکی از فیلم‌های مستند تبلیغاتی میرحسین موسوی را در جریان رقابت‌های انتخاباتی خردادماه ساخته بود، سال گذشته پس از انتخابات در دیدار با رهبر جمهوری اسلامی گفت صداوسیما حق ندارد تصویر او را پخش کند.
انتقادها به عملکرد این مجموعه رسانه‌ای تا جایی بالا گرفت که وقتی مهرماه سال گذشته یک جوان دانشجو در دیدار با آیت‌الله خامنه‌ای زبان به انتقاد گشود، یکی از سه موردی که مطرح کرد، عملکرد جانب‌دارانه صداوسیما بود.
انتقادها البته محدود به پس از انتخابات نیست و منتقدان احمدی‌نژاد و هواداران سه نامزد انتخاباتی دیگر، پیش از انتخابات نیز نسبت به جانب‌داری صدا و سیما از نامزدی محمود احمدی‌نژاد اعتراض داشتند.
«این رسانه، ملی نیست»
قائم‌مقام دبيركل حزب اعتماد ملي معتقد است صداوسيما در حوزه سياسي، «خطي» عمل مي‌كند و به «یک رسانه جناحی» تبديل شده است.
رسول منتجب‌نيا به ايسنا گفته است: «در سال‌هاي اخير صداوسيما از سطح رسانه ملي نزول كرده و به عنوان يك تريبون، صرفا در دست دولتمردان قرار گرفته كه هرچه خواستند بگويند و هرگونه كه خواستند، مسائل كشور را منعكس كنند و بالاخره صداوسيما سخنگوي آنها شده است.»
قائم‌مقام دبير كل حزب اعتماد ملي می‌گوید: «اين رسانه علاوه بر آن‌كه به رسانه جناحي تبديل شده، بهترين عامل و انگيزه شده كه مردم به سمت رسانه‌هاي ماهواره‌اي روي بياورند؛ كما اين‌كه امروز معتبرترين رسانه براي بسياري بي.بي.سي يا كانال‌هاي تلويزيوني و راديويي آمريكايي است. به نظر من عامل این گرایش، عملكرد ضعيف صداوسيما بوده است.»
به گفته او، «صدا و سيما در زمينه وحدت ملي و برون‌رفت از مشكلات مي‌تواند نقش بسيار مهمي داشته باشد اما به نظر من متاسفانه در جهت ايجاد اختلاف، حركت و شكاف‌ها را عميق‌تر كرده است.»
اصول‌گرایان هم راضی نیستند
با این که عزت‌الله ضرغامی از چهره‌های سیاسی اصول‌گرا شناخته می‌شود، همه اصول‌گرایان مانند این نماینده نزدیک به دولت فکر نمی‌کنند.
از جمله عماد افروغ، نماینده اصول‌گرای مجلس هفتم که به انتقادهایش از احمدی‌نژاد و دولتش شناخته می‌شود، معتقد است در حوادث پس از انتخابات، «اصحاب قدرت باید پیش‌دستی کرده و دست نیاز برای رسیدن به آشتی ملی دراز کنند و به آن اهمیت دهند. اما متاسفانه من چنین تمایلی را در برخوردهای انتخاباتی و رفتارهای صدا و سیما ندیدم که نه تنها آبی بر روی این آتش ریخته نشد، بلکه بر هیزم آن نیز افزوده شد.»
عباس سلیمی‌نمین نیز در یکی از برنامه‌های زنده تلویزیون، از رفتار انتخاباتی صداوسیما به شدت انتقاد کرد. او در دقایق پایانی گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دو که سال گذشته به مناسبت سالگرد کودتای 28 مرداد پخش می‌شد، فت: «رسانه ملی پس از انتخابات به جای آن‌که از طرفداران رن‌جدیده نامزدهای شکست‌خورده دلجویی کند، آنها را آزار داد و عصبانی کرد.» او اضافه کرد: «ما همه چیز را به گردن بیگانه می‌اندازیم افرادی که احساس می‌کنند این‌گونه نیست اعتماد خود را به این تبلیغات از دست می‌دهند.»
جواد آرین‌منش، دیگر نماینده اصول‌گرای مجلس هشتم نیز سه هفته پس از انتخابات گفت: «متاسفانه بخشی از مردم در جریان حوادث اخیر اعتماد خود به رسانه داخلی را از دست دادند و به سمت رسانه های بیگانه گرایش پیدا کرده‌اند که این اصلا به نفع نظام ما نیست.»
کاهش مخاطب تا 40 درصد
اوایل شهریورماه گذشته از قول رئیس سازمان صداوسیما در یکی از جلسات خصوصی نقل شد که «بینندگان تلویزیون بعد از حوادث اخیر پس از انتخابات به کمتر از 40 درصد رسیده است». این خبر فورا از سوی روابط‌عمومی این سازمان تکذیب شد.
