پرویز جاهد نگاهی دارد به فیلم ایرانی اوریون ساخته علی زمانی عصمتی.

اوریون ساخته علی زمانی عصمتی، فیلم جسورانه،‌ مستقل و کم‌خرجی است که روی یک مسئله مهم در جامعه امروز ایران دست گذاشته. مسئله‌ای که همانند بسیاری از مسائل اجتماعی حاد دیگر در ایران تابو تلقی می‌شود و سینماگران اجازه نزدیک شدن به آنها را ندارند. به همین دلیل زمانی فیلمش را بدون مجوز دولتی ساخته و ازین نظر این فیلم نمونه دیگری از سینمای زیرزمینی امروز ایران به حساب می‌آید که شانس بسیار کمی برای نمایش عمومی در داخل کشور دارند.

اوریون خوب شروع می‌شود. تا بیست دقیقه اول نمی‌دانیم موضوع چیست و ادم‌هایی که در یک دفتر فیلم جمع شده اند، قصد انجام دادن چه کاری را دارند.

امتناع عمدی کارگردان از افشا اطلاعات در باره هویت شخصیت‌ها و انگیزه آنها، حتی می‌تواند ابتدا سوءتفاهم برانگیز باشد به خصوص از زمانی که دختر جوان (الهام) وارد دفتر فیلم می‌شود، ذهن تماشاگر به سمت مسائل جنسی و فحشا می رود که اصلا موضوع فیلم نیست بلکه مسئله فیلم بکارت دخترک هست که از دست رفته و حالا باید ترمیم شود چرا که از دست دادن بکارت (بی‌عفت شدن به قول مادرش) برای یک دختر جوان شهرستانی(فیلم در یزد ساخته شده) که در خانواده‌ای سنتی زندگی می‌کند، می تواند کابوسی مرگ‌بار بوده و تبعات هولناکی داشته باشد.

در جامعه ای که بکارت دختر برابر با «عفت» و «عصمت» اوست، می‌توان تصور کرد که از دست دادن آن تا چه حد می‌تواند برای آن دختر فاجعه‌بار باشد. او دیگر باعث سرافکندگی و مایه شرم خانواده است. او «لکه ننگی» است که باید هرچه زودتر از شر آن خلاص شد.

کارگردان با توجه به اجبار و محدودیت‌هایی که در ساختن این فیلم با آن مواجه بود، به خوبی از پس کارگردانی آن برآمده و درام اجتماعی تلخ و تاثیر گذاری خلق کرده است.

روایت

موضوع اوریون اگرچه به دلیل شرایط اجتماعی خاص امروز تاکنون در سینمای بعد از انقلاب ایران مطرح نشده و بی‌سابقه است اما مضمون اصلی بسیاری از فیلم‌های فارسی قبل از انقلاب بوده است.  با این حال شیوه پرداخت و روایت زمانی هیچ ربطی به آن نوع سینما ندارد و وی آگاهانه از فیلم فارسی شدن فیلمش پرهیز کرده است.

فیلم از نظر روایت از وسط ماجرا (از دادگستری) شروع می‌شود یعنی اتفافی در گذشته افتاده و حالا ما داریم ادامه آن را تماشا می کنیم گرچه هیچ اطلاعی در باره سابقه این حادثه و اینکه کی و چگونه اتفاق افتاده نمی‌دانیم. بعد فلاش بکی به گذشته زده می‌شود و ما بخش دیگری از داستان را می‌بینیم و بعد دوباره به صحنه دادگستری برمی‌گردیم و ادامه آن را تا آخر دنبال می‌کنیم.

دیالوگ

نکته جالب فیلم این است که دیالوگ‌ها بار دراماتیک ندارند و اطلاعاتی به تماشاگر نمی‌دهند بلکه تنها برای فضا سازی و ترسیم روحیه شخصیت‌ها نوشته شده اند.

در بیشتر صحنه‌ها مثل صحنه‌های گفتگوی بین امیر( دوست پسر الهام) و مهدی (مدیر شرکت فیلم‌سازی)، آنها در باره موضوعی غیر از موضوع اصلی فیلم حرف می‌زنند. بحث آنها بیشتر در مورد کائنات و صورفلکی و خیانت و وفاداری در زندگی زناشویی است تا از دست رفتن بکارت الهام و پرونده‌ای که در اداره پلیس برایشان درست شده. در زندان آنها حتی در این باره که چگونه خود را از زندان نجات دهند حرف نمی‌زنند بلکه گرفتار ذهنیات و درگیری‌های روحی و روانی خودند.

این صحنه اگرچه قدری طولانی است و باعث دور شدن تماشاگر از هسته مرکزی فیلم و تم اصلی آن می‌شود اما از طرف دیگر بسیار جسورانه و آوانگارد است و با روح تجربی و غیر متعارف فیلم هم‌خوانی دارد.

ریتم

اوریون در مجموع ریتم کند و یکنواختی دارد و جز صحنه‌های فرار دخترک از دست ماموران نیروی انتظامی و دادگستری، بیشتر زمان فیلم را گفتگوی طولانی میان آدم‌ها پر کرده و نداشتن موسیقی فیلم نیز به کندی ریتم آن کمک کرده است. با این وجود علیرغم این کندی تعمدی، فیلم به هیچ وجه خسته‌کننده و کسالت بار نیست و موضوع پرتنش آن تماشاگر را تا آخر درگیر می‌کند.

شخصیت پردازی

با اینکه فیلمساز فرصتی برای شخصیت پردازی نداشته و موضوع بکارت بر کل فیلم سنگینی می‌کند اما تماشاگر از خلال حرف‌های برخی شخصیت‌های کلیدی، تا حدی به افکار و باورهای اخلاقی و اجتماعی آنها پی می‌برد.

مهدی، صاحب شرکت سینمایی، فیلمساز شکست خورده‌ای است که از بد حادثه به فیلمبرداری از عروسی و ساختن تیزرهای تبلیغاتی مشغول است.

او جوان متعهدی است که به عهد و پیمان مقید است برخلاف دوستش امیر (دوست پسر الهام) که حاضر نیست به‌هیچ قید و بندی تن دهد و درک متفاوتی از خیانت و وفاداری در زندگی دارد. با شنیدن دقیق حرف‌های اوست که درک رفتار پراگماتیستی او در ارتباط با الهام و بی اعتنایی‌اش به سرنوشت او برای ما روشن می‌شود.

در ترسیم شخصیت دکتر رضایی که به قصد ترمیم بکارت الهام در فیلم حضور دارد، سعی شده این کاراکتر به نوعی ابسوردیتی (پوچی) نزدیک شود اما به دلیل بازی ضعیف و خودنمایانه بازیگر این نقش، این اتفاق نمی‌افتد.

به جای آن بازی پدر و مادر لیلا علیرغم کوتاه بودن حضور انها در فیلم، چشمگیر و ستودنی است.

لوکیشن

بخش مهمی از داستان فیلم در فضای بسته داخل شرکت فیلمسازی و زندان می‌گذرد. اما میزانسن‌های درست کارگردان و استفاده خوب او از دوربین روی دست، بر محدویت مکان غلبه کرده است.

در صحنه‌های محدود خارجی، فیلمبرداری در یزد این امکان را به فیلمساز داده که از بافت معماری سنتی این شهر و بام‌ها و خانه‌های متصل به هم و کوچه‌های تنگ و تاریک که شعاع‌های نور از روزنه‌های سقف به پایین می‌تابد، استفاده دراماتیک خوبی بکند. صحنه ورود نیروی انتظامی به دفتر فیلم و صحنه فرار دخترک از دفتر با استفاده از یک لحظه غفلت سرباز محافظ او، تعلیق خوبی دارد و دلهره آفرین است.

بازی نسیم کیانی بازیگر تازه کار فیلم در نقش لیلا، تحسین برانگیز است. همینطور بازی حامد برقانی در نقش مهدی صاحب شرکت سینمایی.

اما بازی ضعیف بقیه بازیگران به ویژه افراد نیروی انتظامی، لطمه زیادی به فیلم زده و باورپذیری آن را خدشه دار کرده است.

پلان سکانس نهایی فیلم که در جاده کویری اطراف یزد فیلمبرداری شده، تاثیر تصویری و دراماتیک قدرتمندی دارد و تنش جاری در آن یادآور سکانس درخشان کشمکش بین سوسن تسلیمی و حسین محجوب در فیلم فرموش نشدنی و ماندگار «مادیان» ساخته علی ژکان است. دراین صحنه است که پدر الهام برای پاک کردن یک «لکه ننگ خانوادگی»، در اوج خشم و نفرت، قصد کشتن الهام را دارد.

اوریون علیرغم شباهت‌های تماتیک و سبکی آن به برخی فیلم‌های شاخص سینما جهان مثل «فریب‌خورده و رها شده» پیترو جرمی و « چهار ماه و سه هفته و دو روز» کریستین مونجو رومانیایی، فیلم نو و قابل توجهی است و ارزش‌های سینمایی و اجتماعی غیر قابل انکاری دارد.

اوریون در بخش مستقل‌های فستیوال فیلم کارلو وی واری در جمهوری چک نمایش داده شد و مورد استقبال تماشاگران و منتقدان قرار گرفت