بی‌بی‌سی در این گزارش، نقش سپاه پاسداران در اقتصاد ایران را توضیح می‌دهد.

شبکه خبری بی.بی‌.سی در بررسی تحریم بخش‌های انرژی ایران از وجود «امپراتوری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» در عرصه اقتصادی ایران نوشته است.

تسلط بر اقتصاد نسبتا پیچیده و متمرکز بر انرژی ایران به یک سازمان نظامی پنهانکار به نام سپاه واگذار شده است که ابتدا به عنوان یک گروه شبه‌نظامی دینی شروع به‌کار کرد.

گفته می‌شود که سپاه، کنترل یک سوم از اقتصاد ایران را در اختیار دارد. اگرچه برخی کارشناسان این آمار را بالاتر می‌دانند، اما تمام برآوردها گمانه‌زنی است.

سپاه 30 سال پیش به دستور آیت‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، برای حفاظت از کشور و دفاع از اصول انقلاب اسلامی ایجاد شد.

اکنون چرخش سوال‌برانگیز سپاه و تبدیل شدن آن به یک شبکه قدرتمند اقتصادی، با پاسخ ایران به فشار آمریکا و تحریم‌های بین المللی گره خورده است.

کشورهای غربی تلاش می‌کنند تهران را به انصراف از برنامه‌هایی متقاعد کنند که به گفته آنان درجهت ساخت سلاح هسته‌ای است، اما ایران این ادعا را رده کرده است.

سپاه درمیان بسیاری از فعالیت‌های خود، به ایفای نقش مرکزی در سازمان‌دهی برنامه هسته‌ای ایران مشکوک است و به همین دلیل است که سپاه، هدف عمده تحریم‌های قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران قرار گرفته است.

نقش سپاه در وضعیت محاصره

استوارت لوی، معاونت امور ضد تروریسم خزانه‌داری آمریکا گفته است: با تمرکز بر تحریم‌های شورای امنیت علیه سپاه و روشن شدن این نکته که نهادهای مالی سراسر دنیا درصورت انجام معامله با سپاه، دستیابی مالی خود را به سیستم مالی آمریکا به خطر می‌اندازند، سپاه تحت فشار قابل توجهی قرار خواهد گرفت.

آقای لوی که یکی از طراحان اصلی تحریم‌‌ها علیه ایران است، در شرایطی این سخنان را علیه سپاه بیان کرده که تضمینی برای موفقیت تحریم‌های آمریکا علیه سپاه وجود ندارد.

برخی از کارشناسان بر این باور هستند که تحریم و انزوای ایران، سازنده نیست، زیرا شرایطی را به‌وجود می‌آورد که برخی «گروه‌های فشار» مانند سپاه می‌توانند نفوذ خود را بر امور سیاسی و اقتصادی ایران بیشتر کنند.

عباس عدالت، استاد کالج سلطنتی لندن، در مخالفت با تحریم‌ ایران گفته است: ایران در وضعیت تهدید تغییر رژیم و تهدید حمله نظامی قرار دارد و در این شرایط عجیب نیست که سپاه قدرت اقتصادی بیشتری را در کشور در اختیار می‌گیرد.

آقای عدالت در توضیح این دلیل خود تاکید کرده است: سپاه نیرویی است که حکومت ایران وقتی کشور را در وضعیت محاصره می‌بیند، برای اداره اقتصاد به آن اعتماد دارد.

نقش کاملا پنهان سپاه

در شرایطی که از نقش سپاه در اقتصاد ایران سخن گفته شده، اما گستره اهداف اقتصادی سپاه هنوز جای بحث است.

علی آلفونه، پژوهشگر ایرانی در موسسه اینترپرایز آمریکا می‌گوید: سپاه تلاش می‌کند در هریک از جوانب اقتصادی ایران نفوذ کند و در هر نوع فعالیت اقتصادی قانونی یا غیرقانونی مشارکت داشته باشد.

در این راستا باید گفت که بیش از 20 سال است که سپاه نفوذ اقتصادی خود را در ایران گسترش داده است اما از زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد در سال 2005 تاکنون، فعالیت اقتصادی سپاه در ایران شتاب گرفته است.

در این سال‌ها خاتم‌الانبیا، بازوی سازندگی سپاه، برنده صدها قرارداد دولتی سودآور در حوزه‌هایی مانند سازندگی بوده است، بدون‌ آن‌که مناقصه‌ای در کار باشد.

سپاه ظاهرا از طریق برنامه‌های خصوصی‌سازی دستکاری شده و خصوصی‌سازی سرمایه‌‌های دولتی، پیشرفت قابل توجهی داشته که مالکیت مخابرات ایران  یکی از این موارد است.

اگرچه به دلیل «پنهان‌کاری» سپاه سخت است که بگوئیم سپاه چه صنایعی را در اختیار دارد، اما این نهاد نظامی بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار بازار بورس تهران است و صنایع خودروسازی، معدن و پوشاک را در اختیار دارد و تنها در چند صنعت ایران دخالتی ندارد.

آقای آلفونه می‌گوید: سپاه معمولا از طریق شرکت‌های مجازی که اسامی‌شان دائما عوض می‌شود، در بازار بورس و دیگر فعالیت‌های اقتصادی فعالیت می‌کند، زیرا نمی‌خواهد که به عنوان یک سرمایه‌گذار اقتصادی شناخته شود، بلکه می‌خواهد خود را نجات‌دهنده ایران، به‌ویژه نجات‌دهنده کشور پس از جنگ ایران و عراق نشان دهد.

از زمان پایان جنگ ایران و عراق است که امپرتوری اقتصادی سپاه شروع شد.

پارس جنوبی، فعالیت اقتصادی جدید

سپاه از جنگ هشت ساله عراق در سال‌های 1980 (سال‌های دهه 60) به عنوان یک ماشین جنگی قدرتمند و سهمگین با توانمندی‌های سازمانی و مهندسی نمایان شد.

توانمندی‌های مهندسی سپاه در بازسازی دوران پس از جنگ مورد استفاده قرار گرفت و از آن زمان به بعد فعالیت‌های اقتصادی خود را گسترش داده است.

قرارداد چند میلیارد دلاری توسعه پارس جنوبی که بزرگ‌ترین میدان گازی برون‌ساحلی ایران است، به شرکت‌های وابسته به سپاه واگذار شده است.

این شرکت‌های وابسته به سپاه جای گروه‌های بین‌المللی انرژی مانند شل، رپسول و توتال را گرفته‌اند که در پاسخ به فشار آمریکا بر حکومت ایران، از سرمایه‌گذاری در انرژی ایران انصراف داده‌اند.

سازمان پیچیده سپاه

اگرچه در بحث اقتصادی به‌نظر دیوانگی می‌رسد که توسعه یکی از مهم‌ترین دارایي‌های ایران به یک سازمان نظامی واگذار شود که در استخراج گاز مهارت شناخته شده‌ای ندارد، اما این واگذاری از لحاظ سیاسی به آسانی قابل درک است.

محمود احمدی‌نژاد درنظر دارد صنایع استراتژیک ایران را از نفوذ خارجی رها سازد، اما سپاه مخفیانه در اقتصاد خارج از کشور هم به‌شدت دست دارد.

سپاه به عنوان سازمانی که درون دولت جای گرفته است، عملیات گسترده قاچاق کالا را اداره می‌کند؛ این سازمان از کالاهای غیرقانونی تا کالاهای کمیاب حتی مشروب را به ایران وارد می‌کند.

سپاه یک سازمان پیچیده با لایه‌های بسیار مختلف است؛ برخی از تحلیلگران غربی، سپاه را یک دولت درون دولت با دستورعمل خود درنظر گرفته‌اند و برخی این سازمان را تحت کنترل مستقیم عناصر تندروی حکومت ایران برشمرده‌اند.

واقعیت این است که سپاه می‌تواند هم یک بازوی دولت و هم یک قدرت با اختیارات خود باشد، اما یک نکته روشن است، اداره یک اقتصاد مدرن به دست سپاه روشی عجیب و نامرسوم است.