آذر عفیف، نقاش و کارشناس هنری به بهانه درگذشت هانیبال الخاص، نقاش پیشروی ایرانی یادداشتی نوشته است که در زیر می‌خوانید.

هانیبال الخاص نقاش، روز سه‌شنبه 24 شهریور از این دنیا رفت. شاعری که با تصویرش شعر می‌ساخت و اگر می‌توانست حتی با خودش کاغذ و قلمی می‌برد که در دنیای دیگر هم بی‌کار نباشد. نقاش یعنی همین. که نقاشی عجین شده باشد با زندگی‌اش و او نتواند لحظه‌ای از عطش خلق کردن رها شود.

اولین اثری که از او دیدم در کودکی بود در مجله کتاب «الف». طرحی سیاه و سفید از آدم‌های کنار هم ایستاده، ساخته شده با قلم فلزی. بعدها که دوره‌های رنگی‌اش را هم دیدم، آن چره دیگر الخاص را هم کشف کردم و با وجود این‌که هیچ‌گاه شاگردی‌اش را نکردم و بخت آن نبود که استادم باشد، اما ردپای هنر او در اعماق ذهن و آثارم هست؛ که بی‌شک بسیاری مثل من هستند. اصلا چه کسی می‌تواند تاثیرگذاری او را بر بخش بزرگی از نقاشان ایرانی منکر شود؟

در بین نقاشان زیاد دیده‌ام آن‌هایی را که خودشان را شاگرد او می‌دانند و خط‌ها و رنگ گذاشتنشان و حتی موضوعات و فضاسازی‌هایشان شبیه به اوست و این افتخار است برای‌ آنان. برای بعضی از این نقاشان این یک استاد و شاگردی ساده نیست و نبوده؛ بلکه بیشتر به یک مدال ویژه می‌ماند که آویخته‌اند گردنشان و به همه هم نشان می‌دهند. افتخار هم دارد که شاگرد این نقاش سرخ‌پوش بوده باشی که در دوره خودش جسور بود و پیشرو، که نشد مثل بیشتر نقاشان آن زمان که انتزاغ می‌ساختند و از موفقیتشان سرخوش بودند.

معلمی نبود که تنها به شاگردانش نقاشی بیاموزد. او به آن‌ها نقاش بودن را یاد می‌داد. از شاگردان قدیمی‌اش که هم اینک وزنه‌هایی در نقاشی ایران به شمار می‌روند می‌توان به بهرام دبیری، ایرج اسکندری، ترانه صادقیان، احمد وکیلی و منیژه صحی نام برد.

او سراسر زندگی‌اش را نقش «انسان» زد و خسته نشد.

در جایی گفته است که «من از نقاشی قهوه‌ خانه‌ای استفاده کردم و به مینیاتور تکیه کردم. چون پرحرف و روایتگر هستم رنگ و ترکیب‌بندی مینیاتور به من فرصت این کار را داد». این‌طور بود که توانست اسلوب کارش را بر مبنای انسان و انسان‌‌گرایی بچیند و موفق شود. این فیگوراتیو بودن را با سادگی چنان آمیخت که این شد یک سبک برای هنرمندان جوان‌تر.

به جز نقاش و معلم بودن، منتقدی بود با زبان تند و تیزی که خودش را سانسور نمی‌کرد و گاهی آن‌قدر پیش می‌رفت که دیگران را می‌آزرد. حسود نبود و تنها صادقانه نقد می‌کرد و خودش بارها این را گفته بود. معتقد بود در نقد هنری چند اصل باید رعایت شود، اول بیان ساده و سعی بر آشنا کردن مردم با هنر و دوم این‌که در غرض بازی باید یک نوع هدف سازندگی هم داشت.

در دوره بعد از انقلاب به سبکی شبیه به شمایل‌سازی رو آورد. شاعرانی همچون فروغ فرخزاد، احمد شاملو و نیما یوشیج را دستمایه قرار داد با رنگ‌هایی زنده و بیشتر گرم در آثارش. وقتی که این دوره‌اش را می‌بینی، در درونت می‌دانی که نقاش چه خوب شعرهای این شاعران را خوانده و صرفا برای مخاطبش تصویرسازی نکرده است. انگار تصویر درونی شاعر و تمام حس اشعارش را برای تو به تصویر کشیده. در جایی هم خواندم که او به زبان مادری‌اش شعر می‌سروده و تعدادی هم از این غزلیات حافظ را به این زبان بازگردانده است.

قطع آثار الخاص خیلی بزرگ نبود، آن‌طوری که امروز در نقاشی ایران و جهان باب شده است. بسیاری از آثارش را روی مقوا کشیده، با لایه رنگ‌های محدود و ساده. این عدم کمال‌گرایی برای او بال قدرتمندی بود که می‌توانست پرکار باشد و مدام تجربه کند. از همین روست که او مرا به یاد پیکاسو می‌اندازد. هر دو سخت و پر تعداد نقاشی کردند و هر دو عاشق نقاشی از انسان بودند آن‌گونه که به گفته خودش از دوره دانشجویی، روزانه هشت تا دوازده ساعت نقاشی کرده است.

خصوصیت بارز دیگری هم که در آثار او دیده می‌شود، تاکید او بر آشوری بودنش است. او اسطوره‌های آشوری را و کلا مقوله اسطوره را خوب می‌شناخت و این را هم به خوبی دریافته بود که باید ریشه‌اش را همیشه در هنرش به یاد داشته باشد و این را به شاگردانش نیز آموخت. او بیش از نیم قرن پیش به این پی برده بود و کماکان مبحث «هویت» و «نقاشی فیگوراتیو» دو دغدعه بزرگ نقاشی ایرانی است.

این سال‌های اخیر ایران نبود و بیماری روز به روز بیشتر تحلیلش می‌برد. گویا این اواخر آتلیه‌اش در تهران را هم پلمب کرده بودند. آمریکاییان قدرشناس‌تر بودند در حق او که آن‌جا به او بیمه درمانی تعلق گرفته بود و این‌جا نه دیگر آتلیه‌ای داشت و نه حتی حق بیمه‌ای. ترجیح داد که در آمریکا بماند و همان‌جا هم از دنیا برود. جوانان هنرمند آینده، حتی سنگ گور او را هم نخواهند دید.