امین ثابتی در گزارش این هفته، به بهانه فیلتر شدن وب سایت محمد خاتمی، نگاهی دارد به تاریخ فیلترینگ دولتی در ایران. وی عقیده دارد که فرآیند فیلترینگ اینترنت در ایران از دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی آغاز شده است و دولت دهم نیز ادامه دهنده‌ی همان سیاست‌ها با سختگیری بیشتر است.

فیلترینگ اینترنت در ایران از ابتدای دهه‌ 80 خورشیدی و بعد از دستور آیت‌الله خامنه‌ای مبنی بر تدوین «سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای» به رئیس جمهور وقت سید محمد خاتمی، مورد اجرا قرار گرفت.

با تصویب و اجرای این قانون از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی که ریاست آن بر عهده‌ سید محمد خاتمی بود، طرح فیلترینگ در سال 1381 به صورت جدی اجرا شد. طرحی که با گذشت حدود یک دهه از اجرای آن همچنان قانونمند نیست و بسیاری از وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها براساس سلیقه‌ مسئولین و در برخی موارد خارج از چهارچوب قانونی، فیلتر می‌شوند. یکی از آخرین نمونه‌های این فیلترینگ سلیقه‌ای را می‌توان فیلتر شدن وب‌سایت رسمی سید محمد خاتمی در روز 27 مهر ماه سال جاری نام برد که با واکنش‌های بسیاری مواجه شد؛ هر چند بعد از گذشت ساعاتی این وب‌سایت رفع فیلتر شد.

فیلترینگ وب‌سایت خاتمی و واکنش‌ها به آن

وب‌سایت‌های اصلاح‌طلب و حامی جنبش سبز در اولین ساعات روز 27 مهر، خبری را مبنی بر مسدود شدن وب‌سایت رسمی سید محمد خاتمی (Khatami.ir) منتشر کردند. در واکنش به این خبر عده‌ای از جوانان اصلاح‌طلب با محکوم کردن این حرکت، آن را پاسخ دولت به دیدار جمعی از جوانان و دوستداران سید محمد خاتمی در شصت وهفتمین سالروز تولد وی دانستند.

وب‌سایت «کلمه» نیز دستور فیلتر شدن این وب‌سایت را از سوی کمیته‌ی دولتی فیلترینگ دانست و این وب‌سایت را منعکس‌کننده‌ی آخرین اخبار و نظرات مبدع نظریه گفت‌وگوی تمدن‌ها خواند.
علاوه بر این، واکنش کاربران در شبکه‌‌های اجتماعی نیز قابل توجه است. عده‌ای این کار را نشانه‌ای دیگر از دروغ‌گویی‌های دولت مبنی بر آزادی بیان در ایران دانستند و به نوعی سخنان محمود احمدی‌نژاد در سازمان ملل مبنی بر آزادی مخالفان دولت در انتقاد کردن از دولت را به سخره گرفتند.

در سوی دیگر، حامیان دولت با سکوت در این مورد هیچ واکنشی نشان ندادند. ولی در این میان گروهی از کاربران فیلتر شدن وب‌سایت سید محمد خاتمی را بازخورد سیاست‌های غلط وی در زمینه‌ی فیلترینگ اینترنت در زمان ریاست جمهوری‌اش دانستند. سیاست‌هایی که در برخی از موارد با انتقاد حامیان سرسخت وی نیز مواجه شده بود.

سخنان متناقض خاتمی در مورد وضعیت فیلترینگ در ایران

براساس ساختار قدرت در ایران، سید محمد خاتمی مسئولیت مستقیمی در ایجاد فیلترینگ در ایران دارد و دولت وی در این زمینه پیشگام و اجرا کننده‌ی مرحله‌ی اول فیلترینگ اینترنت در سال 1381 بوده است. فیلترینگی که قرار بود تنها ابزاری برای مسدود کردن وب‌سایت‌های ضد اسلام و غیر اخلاقی باشد اما با گذشت زمان به ابزاری برای حذف مخالفین مجازی دولت اصلاح‌طلب و اصولگرا تبدیل شد!

براساس شواهد موجود و سخنان وی در سال 1382، سید محمد خاتمی یکی از افرادی است که به صورت مستقیم از فرآیند فیلترینگ در ایران دفاع کرده و آن را ابزاری برای پالایش اینترنت می‌دانسته است. سخنانی که در آنها تناقضات بسیاری وجود داشت و در همان زمان از سوی بسیاری از کاربران اینترنت و برخی خبرگزاری‌ها با تردید مواجه شد.

در ماه‌های ابتدایی اجرای طرح فیلترینگ بسیاری از کاربران و فعالین وب ایران از قانونمند نبودن این ابزار و استفاده‌ی سیاسی از آن هشدار داده بودند و با گسترش دامنه‌های فیلترینگ از وب‌سایت‌های مستهجن و غیر اخلاقی به وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌های سیاسی این اعتراضات بیشتر شد. به گونه‌ای که در همان ابتدای کار بسیاری از وبلاگ‌های سیاسی معروف مانند «سردبیر: خودم» که به انتقاد از سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران می‌پرداخت، فیلتر شد.

این در حالی بود که سید محمد خاتمی در حاشیه‌ی اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی در نشستی مطبوعاتی (7 اردیبهشت 1382) در پاسخ به سوال خبرنگار الاهرام درباره‌ی سانسور اینترنت در ایران گفت: «همه‌ی کشورها ملاحظاتی دارند و این ملاحظات با آزادی بیان منافاتی ندارد، ما فقط سایت‌های غیر اخلاقی را فیلترینگ کرده‌ایم و حتی سایت‌های سیاسی که نظر مخالفی هم با نظر ما دارند باز هستند. در عین حال معتقدیم که این موضوع نباید به آزادی فکر و بیان لطمه بزند و باید براساس قانون عمل کنیم.»

این در حالی بود که در زمان این نشست مطبوعاتی وبلاگ‌هایی مانند «سردبیر: خودم» که به نقد سیاست‌های دولت جمهوری اسلامی ایران می‌پرداختند فیلتر بودند! علاوه بر این دامنه‌ی فیلترینگ سلیقه‌ای هر روز افزایش پیدا می‌کرد و عدم قانونمندی فرآیند فیلترینگ به یکی از مشکلات بزرگ فعالین وب تبدیل شده بود.

آقای خاتمی در همان نشست مطبوعاتی در پاسخ به سوال خبرنگار بی‌بی‌سی نیوزآنلاین که در مورد فیلترینگ سایت‌های سیاسی بود اینگونه پاسخ داد: «قطعا سایت‌های خبری مثل بی‌بی‌سی و صدای آمریکا باز خواهند بود. ما سایت‌های خبری را فیلتر نمی‌کنیم و فیلترگذاری بیشتر شامل سایت‌های مستهجن می‌شود، هم اکنون هم بسیاری از سایت‌هایی که مخالف جمهوری اسلامی هستند آزادانه فعالیت می‌کنند.»و باز هم این سخنان را در حالی آقای خاتمی بر زبان می‌آورد که وب‌سایت‌های سیاسی مانند «پیک ایران» فیلتر شده بود.

آیا فیلترینگ وب‌سایت خاتمی بازخورد سیاست‌های غلط وی است؟

شاید بسیاری از کاربران اینترنت در ایران وضعیت فیلترینگ در ایران را ناشی از سیاست‌های سختگیرانه‌ی دولت محمود احمدی‌نژاد در برخورد با مخالفان بدانند. تفکری که تا حدودی درست است، اما نباید این نکته را فراموش کرد که فرآیند فیلترینگ اینترنت در ایران از دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی آغاز شده است و دولت دهم نیز ادامه دهنده‌ی همان سیاست‌ها با سختگیری بیشتر است.

براساس شواهد موجود، فیلترینگ اینترنت در ایران از همان روزهای ابتدایی بدون هیچ قانون و تنها از روی سلیقه اعمال می‌شده، سلیقه‌ای که با عوض شدن هر یک از مسئولین کمیته‌ی فیلترینگ، فرآیند مسدود ساختن وب‌سایت‌ها نیز دچار تغییر می‌شد. در این بین سید محمد خاتمی را می‌توان یکی از عوامل اصلی این بی‌قانونی در فرآیند فیلترینگ دانست که بدون پشتوانه‌ی قانونی به وزارتخانه‌ی تحت نظرش اجازه‌ی اجرای آن را داد.

علاوه بر این، سیاست‌های متناقض آقای خاتمی در مواجه با مسئله‌ی فیلترینگ و سانسور نیز جای سوال دارد. سیاست‌هایی مانند کتمان فیلتر شدن وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌های سیاسی و عدم پذیرش حقیقت. حقیقتی که اگر از همان ابتدا مورد توجه قرار می‌گرفت و با عوامل آن برخورد می‌شد، شاید این روزها صفحه‌ای به نام «پیوندها» یا ثانیه‌شماری برای مجبور کردن کاربران در رفتن به یکی از سایت‌های مورد علاقه‌ی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وجود نداشت.

در نهایت باید گفت که فیلتر شدن وب‌سایت سید محمد خاتمی هر چند کوتاه مدت بود، اما یادآور ضرب‌المثلی معروف است که می‌گوید: «چاه مکن بهر کسی، اول خودت، دوم کسی.»