گزارش زیر نگاهی دارد به زندگی خانواده‌های یهودی که در دو کشور ایران و اسرائیل پراکنده شده‌اند و اکنون تلاش می‌کنند با گذشتن از موانع سیاسی با یکدیگر دیدار کنند.

_{یهودیان ایرانی که تازه از راه رسیده‌اند در آغوش آشنایان‌شان در اسرائیل}

از 26 فوریه 1979 تاکنون دیگر هیچ هواپیمایی از تهران به مقصد تل‌آویو از زمین برنخاسته و از همان زمستان هم دیگر هیچ هواپیمایی اسرائیل را به مقصد ایران ترک نگفته است، اما در همه این سال‌ها، برخی مسافران ایرانی با توقف و اقامتی کوتاه در یک کشور ثالت، خود را از ایران به اسرائیل رسانده‌اند.

32 سال از انقلاب بهمن 57 می‌گذرد. جمعیت یهودیان ایرانی داخل کشور حدود 25 هزار نفر و جمعیت یهودیان ایرانی‌تبار مقیم اسرائیل حدود 250 هزار نفر برآورد می‌شود و بسیاری از یهودیان ایرانی، خویشان، نزدیکان و دوستانی در اسرائیل دارند.

چندی پیش سایت جهان نیوز اعلام کردد که دولت اسرائیل تسهیلات ویژه‌ای برای سفر توریستی یک روزه گردشگران ایرانی به این کشور مهیا کرده است. خبری که هیچ مقام رسمی آن را تایید یا رد نکرد.

برخی ایرانیان یهودی تلاش کرده‌اند که با همه قوانین سخت و ممنوعیت سفر با گذرنامه ایرانی به اسرائیل سفر کنند. این سفرها بیشتر برای دیدار خانواده و نزدیکان بوده است و ارتباط چندانی به مسائل سیاسی و اجتماعی ندارد.

با توجه به این که برای شهروندان ایرانی‌تبار اسرائیل، سفر به ایران غیرممکن است یا دست‌کم غیرممکن می‌نماید، خانواده‌ها ترجیح می‌دهند که تمامی بضاعت خود را به کار گیرند تا خویشان مقیم ایران بتوانند سفر کوتاهی به اسرائیل داشته باشند.

برخلاف گذرنامه‌های ایرانی که در آنها قید شده که شهروندان ایرانی اجازه سفر به «فلسطین اشغالی» را ندارند، در هیچ جای گذرنامه‌های اسرائیلی چنین هشداری برای سفر  شهروندان اسرائیل به ایران نوشته نشده است. اما گفته می‌شود که دولت اسرائیل اکیدا توصیه می‌کند که شهروندانش از سفر و ورود به خاک ایران خودداری کنند.

این دیدارها چندان هم آسان نیست. به طور معمول یهودیان ایران به یکی از کشورهای ترکیه یا قبرس سفر می‌کنند و پس از مراجعه به نمایندگی‌های کنسولی اسرائیل و تحویل مدارک و سوال و جواب‌های زیاد، برگه عبوری برای وارد شدن به خاک اسرائیل می‌گیرند.

این متقاضیان، نه تنها باید ثابت کنند که یهودی هستند بلکه در صورت لزوم باید اسم و مشخصات بستگان و آشنایان مقیم اسرائیل را هم در فرم‌ها بنویسند. مقامات دولتی برای اطمینان بیشتر، معمولا با بستگان و آشنایان مسافران متقاضی تماس می‌گیرند تا درستی گفته‌های آنان ثابت شود. اعتبار برگه عبور دریافتی کوتاه است اما به مسافر این امکان را می‌دهد که بتواند به طور قانونی در کشور اسرائیل تردد کند.

بسیاری از این مسافران از این فرصت کم برای زیارت و اجرای مراسم مذهبی خود استفاده می‌کنند. برای همین، مسافرت در ایام عید پسح یا روش هشانا بیشتر معمول بوده تا مسافر ایرانی بتواند با یک تیر دو نشان بزند و همراه با دیدار خانواده، بزرگترین اعیاد مذهبی یهودی را هم در «سرزمین مقدس» جشن بگیرد. 

یک دلیل اصلی دیگر سفر همه یهودیان و از جمله یهودیان ایران به اسرائیل، زیارت «دیوار ندبه» یا دیوار غربی در فاصله نزدیک با بنای قدس در اورشلیم است. این آیین مذهبی از اهمیت و منزلت خاصی در دین یهود برخوردار است.

«هما» شهروند ایرانی که حدود هشت سال پیش توانست برای اولین بار به اسرائیل سفر کند و با بسیاری از بستگان خود دیدار کند، به مردمک می‌گوید: «سفر سخت‌تر از آن بود که فکر می‌کردم. سوال و جواب‌های متعددی انجام شد تا باور کنند که من فقط قصد دیدار خانواده‌ام را دارم. هر نکته کوچکی می‌تواند قضیه را پیچیده‌تر کند. یک هفته اقامت‌ام در اسرائیل مثل برق و باد گذشت. هنوز هم فکر می‌کنم خواب دیده‌ام. همه عموها و خاله‌ها و بچه‌هایشان، همه کسانی که فقط از روی عکس می‌شناختم. نمی‌دانم دیگر به این زودی‌ها دیداری میسر باشد یا نه. من قصد مهاجرت از ایران ندارم. آنها هم که برگشتنی نیستند. سایه مناسبات سیاسی مثل بختک روی خانواده ما افتاده است. گرچه ما تنها نیستیم. خیلی‌ها سرنوشتی این چنین دارند.»

«هما» اضافه می‌کند: بیشتر وقتم با خانواده گذشت. اسرائیلی‌های غیر ایرانی کمتر دیدم، اما آن تعداد کم هم دشمنی نشان ندادند. اول خیلی تعجب‌زده نگاهم کردند و بعد هم همه چیز تقریبا عادی شد.

پس از انقلاب 57، رفت‌وآمد ایرانیان یهودی به اسرائیل، هیچگاه زیاد و مرتب نبوده است. دشواری‌های سفر، پیچیدگی کارهای اداری و هزینه‌های جانبی، باعث شده است تا تعداد کمی رنج سفر را به جان بخرند و به دیدار عزیزانشان بروند. اما همین تعداد کم مسافر هم، بعد از رویدادهای خرداد 88 به مراتب کمتر شده است.

شهروندان ایرانی یهودی به مردمک گفتند که حالا امکان دیدار با بستگانشان تنها در کشور سوم مهیا است.

از تاریخچه و زندگی یهودیان ایران زیاد نوشته و خوانده شده است. برخلاف آن، کمتر کسی به کندوکاو زندگی اجتماعی و فرهنگی جمعیت 250 هزارنفره ایرانیان یهودی‌تبار در اسرائیل پرداخته است.

بخش عمده این جمعیت، یهودیان اصفهان و شیراز هستند، اما در بین آنها گاهی تهرانی، یزدی و کرد هم دیده می‌شود.

علاوه بر بیت المقدس، ایرانیان بیشتر در شهرهای مرکزی اسرائیل یعنی خولون و ریشون لتصیون اقامت گزیده‌اند. ایرانی‌تبارهای اسرائیل بیشتر شغل آزاد دارند و به تجارت مشغولند، اما تعداد چشمگیری که بیشتر تحصیلات دانشگاهی دارند در سازمان‌های دولتی کار می‌کنند.

بخش بزرگی از شهروندان ایرانی‌تبار کشور اسرائیل پس از انقلاب اسلامی از ایران مهاجرت کرده‌اند و بسیاری از آنها همچنان به آداب و رسوم ایرانی دلبستگی نشان می‌دهند.

برگزاری جشن نوروز، مهرگان، شب یلدا و دیگر جشن‌های ایرانی در بین آنها عمومیت دارد.

بسیاری از ایرانیان یهودی نسل دوم یا سوم، با این که هرگز ایران را ندیده‌اند یا حتی به سختی فارسی صحبت می‌کنند، خود را ایرانی می‌دانند. اما ایرانیانی که پیشینه مهاجرتشان به سال‌های پیش از انقلاب 57 می‌رسد غالباً خود را اسرائیلی می‌دانند.

در‌باره ایرانی‌تباران اسرائیل نمی‌شود حکم کلی داد. گوناگونی فرهنگی، تحصیلات، پیشینه سیاسی، اجتماعی و مذهبی افراد سبب می‌شود که دلبستگی و وابستگی آنها به زادگاهشان یا والدینشان متفاوت باشد. اما بسیاری از آنها خواهان دیدن دوباره ایران هستند و شعارها، تهدیدها و درگیری‌های سیاسی سه دهه اخیر هم نتوانسته است این خواسته را خاموش کند.