نمایشگر ان-حرفی کتاب، سرویس تازه گوگل است که تحول میزان کاربرد کلمه‌ها در کتاب‍‌ها را در بازه زمان و از طریق داده‌های کتابخانه دیجیتالی گوگل نشان می‌دهد.

نمایشگر ان-حرفی کتاب (ngram viewer) در روز بیست و پنجم آذر در دسترس همه قرار گرفت.

گوگل تعداد دفعاتی را که عبارت‌های حداکثر پنج کلمه‌ای در بیش از پنج میلون کتاب (حدود چهار درصد کل کتاب‌های منتشر شده از زمان اختراع ماشین چاپ) می‌شمرد و درصد استفاده از آن عبارت را برحسب زمان نمایش می‌دهد.

نمایشگر ان-حرفی منبع ارزشمندی برای مطالعه تحول طرز فکر، اولویت‌ها و نحوه زندگی انسان (دست کم بخش مکتوب آن) است. به همین دلیل انتظار می‌رود پژوهشهای فراوانی با استفاده از این ابزار انجام شود.

عجیب نیست که اولین نمونه از این دست پژوهش‌ها با همکاری خود گوگل انجام شده است. مقاله جان-باتیست میشل و همکاران در شماره اخیر نشریه ساینس که در آن تحول زبان انگلیسی مطالعه شده است، در واقع اولین مقاله از شاخه جدیدی از علم به نام فرهنگ-سنجی است.

در طول هفته گذشته نشریه‌ها، سایت‌ها و وبلاگ‌های فراوانی تحول کلمه یا موضوع مورد علاقه خود را در نمایشگر ان-حرفی بررسی کرده‌اند. مثلا وبلاگ گوگل تحول میزان استفاده از کلمه‌های فلوت، گیتار، درام و ترومپت را با یکدیگر مقایسه کرده است. مجله اکونومیست به تحول کلمه‌های شادی و عصبانیت نگاه کرده است. روزنامه گاردین تحول کلمه‌های مسیحی و پگانی را مقایسه کرده و روزنامه تلگراف افزایش و کاهش کاربرد کلمه‌های سوسیالیسم، کمونیسم، محافظه کاری و لیبرالیسم را تحلیل کرده است.

هرچند در چند روز گذشته استفاده از این ابزار در دنیای فارسی زبان بیشتر تحت تأثیر محدودیتی که گوگل برای استفاده کاربران مقیم ایران از این ابزار اعمال کرده، بوده است، اما چند تحلیل مشابه در وبلاگ‌های فارسی انجام شده است. مثلا یادداشتی در بالاترین به دو اسم مورد مناقشه خلیج فارس نگاه کرده است. وبلاگ یک پزشک تحول کلمه‌هایی مانند جنگ، ایران، کامپیوتر و مرد و زن را بررسی کرده و وبلاگ دانا تحول استفاده از ضمیر سوم شخص مونث و مذکر در زبان انگلیسی و کلمات مرد و زن را تحلیل کرده است.

در ادامه به تحول استفاده از چند کلمه مربوط به ایران نگاه می‌کنم:

اولین نمودار نسبت دفعاتی که کلمه‌های «ایران» و «پرشیا» در متن‌های انگلیسی بین سال‌های 1800 و 2000 ظاهر شده است را مقایسه می‌کند. در قرن نوزدهم کاربرد کلمه ایران (خط آبی) اصلا با کابرد کلمه پرشیا (خط قرمز) قابل مقایسه نبوده است، اما با تغییر رسمی نام سرزمین به «ایران» در سال 1314 (1935)، استفاده از کلمه ایران بیشتر می‌شود و در نهایت از دهه 60 میلادی کلمه ایران پرکاربردتر از پرشیا می‌شود تا جایی که در سال 2000 میلادی کلمه ایران بیش از سه برابر بیشتر از کلمه پرشیا در متن‌های انگلیسی ظاهر شده است.

نمودار درصد استفاده از کلمه‌های ایران و پرشیا در متون انگلیسی بین سال‌های 1800 و 2000

نمودار بعد، مقایسه میزان استفاده از کلمه «شاه» و «خمینی» را نشان می‌دهد. همزمان با انقلاب سال 1357، کاربرد کلمه خمینی افزایش یافت و  پس از از درگذشت آیت‌الله خمینی همواره در حال کاهش بوده است. همچنین استفاده از کلمه شاه در همین دوره افزایش یافت، اما پس از آن به تدریج در حال کاهش بوده است.

نمودار درصد استفاده از کلمه شاه و خمینی در متون انگلیسی بین سال‌های 1968 و 2008

هرچند برای بررسی وقایع دهه اخیر ابزارهای بهتر و دقیق‌تری وجود دارد، همچنان می‌توان از نمایشگر ان-حرفی برای تحلیل آنها استفاده کرد. مثلا کلمه احمدی نژاد هم‌زمان با انتخاب محمود احمدی نژاد به عنوان شهردار تهران و رئیس جمهور، ناگهان در متون انگلیسی ظاهر می‌شود و مطابق انتظار بعد از آن همواره در حال افزایش بوده است. 

مقایسه کلمه‌های خاتمی و احمدی‌نژاد هم مطابق انتظار نشان دهنده پایان دوره ریاست جمهوری یکی و آغاز دوره ریاست جمهوری دیگری است.

نمودار درصد استفاده از کلمه‌های احمدی‌نژاد (آبی) و خاتمی (قرمز) در متون انگلیسی بین سال‌های 2000 و 2008

نمودار زیر نشان می‌دهد که کلمه «هسته‌ای» در دهه 60 و 80 میلادی پرطرفدار بوده است، اما میزان استفاده از آن در سال‌های اخیر همواره در حال کاهش بوده است. آیا انرژی هسته‌ای یا بمب هسته‌ای این روزها تکنولوژی قدیمی شمرده می‌شود؟

نمودار درصد استفاده از کلمه هسته‌ای در متون انگلیسی بین سال‌های 1900 و 2008

تأثیر برنامه هسته‌ای ایران بر کتاب‌های انگلیسی حتی در میزان استفاده از نام شهر نطنز هم قابل مشاهده است. در دهه اخیر کلمه نطنز بیشتر و بیشتر در کتاب‌ها تکرار شده است. برخلاف نطنز (قرمز)، [نیروگاه] بوشهر (آبی) یک بار دیگر در دهه 80 میلادی به دلیل مشابه مورد توجه بوده است.

نمودار درصد استفاده از کلمه‌های بوشهر (آبی) و نطنز (قرمز) در متون انگلیسی بین سال‌های 1900 و 2008

استفاده از کلمه «انقلاب» هم‌زمان با وقایع انقلابی 200 سال گذشته جهش مقطعی داشته است که آخرین نمونه مهم آن انقلاب دانشجویی 1968 (1347) است.

نمودار درصد کاربرد کلمه انقلاب در متون انگلیسی بین سالهای 1800 و 2008

تحولات فرهنگی هم با قابل نمایشگر کتاب گوگل قابل مشاهده است. نمودار زیر تحول به کار بردن کلمه «کیارستمی» را در متون انگلیسی نشان می‌دهد. عباس کیارستمی، کارگردان سینما در سال‌های 1997 و1999 برنده دو جایزه معتبر سینمایی شد و پس از آن بر میزان کاربرد از این کلمه در کتاب‌ها افزوده شده است.

نمودار درصد استفاده از کلمه کیارستمی در متون انگلیسی بین سال‌های 1990 و 2008

آخرین نمودار به بازه زمانی طولانی تری نگاه می‌کند. این نمودار میزان استفاده از دو املای متفاوت تهران در زبانهای مختلف اروپایی را با هم مقایسه می کند.، کلمه Tehran بیشتر در متون انگلیسی و Teheran بیشتر در متون فرانسه و آلمانی استفاده شده است. املای لاتین تهران که اکنون بیشتر استفاده می‌شود (آبی) در میانه دهه 70 میلادی از املای دیگر آن (قرمز) سبقت گرفت.

نمودار صد استفاده از دو املای متفاوت تهران در متون انگلیسی بین سالهای 1800 و 2008

نمایشگر ان-حرفی گوگل، منبع بزرگی از اطلاعات است. از بازی با آن و تحلیل نمودارها لذت ببرید.