به دنبال پایان بی‌نتیجه مذاکرات هسته‌ای ایران با نمایندگان قدرت‌های جهانی در استانبول، رابطه غرب با ایران و مذاکرات اتمی در وضعیت نامشخص قرار گرفته است.

مذاکراتی که بی‌نتیجه پایان یافت اما کسی نام آن را هنوز شکست نگذاشته است.

به نظر می رسد خودداری ایران از قبول درخواست دولت‌های غربی برای متوقف ساختن غنی سازی اورانیوم و فعالیت‌های هسته‌ای‌اش و مشروط کردن ادامه مذاکرات به لغو تحریم ایران و ادامه غنی سازی اورانیوم در خاک ایران، اکنون به چالشی بزرگ تبدیل شده است.

حال بسیاری از تحلیلگران سیاسی می پرسند چه خواهد شد؟ اکنون دیپلماسی به کدام سو حرکت می‌کند؟ آیا آمریکا و متحدانش همچنان به سیاست مذاکره با دولت ایران ادامه خواهند داد؟ آیا بر وسعت تحریم‌ها علیه ایران خواهند افزود؟ یا اینکه گزینه‌های دیگری مثل حمله نظامی به تاسیسات هسته‌ای ایران، در پیش روست؟ گزینه‌ای که ظاهرا دولت باراک اوباما ترجیح می‌دهد از آن دوری کند.

بازدید بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی

روز گذشته یوکیا آمانو، دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، در گفت‌وگو با آسوشیتدپرس گفت که نمی تواند با اطمینان بگوید که ایران به طور مخفیانه بر روی ساخت سلاح اتمی کار نمی‌کند.

به گزارش روزنامه واشنگتن پست، ایران در مذاکرات هسته‌ای استانبول، با بازدید بارزسان آژانس انرژی اتمی از تاسیسات هسته‌ای خود مخالفت کرد. دبیرکل آژانس اتمی می‌گوید که همکاری ایران در این زمینه کافی نیست. وی گفت که در غیاب بازرسان آژانس، نمی تواند به صلح آمیز بودن برنامه‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای ایران اطمینان داشته باشد.

به گزارش واشنگتن پست، دولت های غربی از مذاکرات استانبول، انتظارات اندکی داشتند از این رو شش قدرت جهانی یعنی آمریکا، روسیه، چین، بریتانیا، فرانسه و آلمان از تاکید زیاد بر روی خواست اصلی‌شان در مورد توقف غنی سازی اورانیوم، پرهیز کردند.

ایران می‌گوید که هدفش از غنی سازی اورانیوم، تامین سوخت لازم برای راکتور اتمی تهران است که برای مصارف پزشکی از آن استفاده می‌شود، اما ممانعت ایران از ورود بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شفاف نبودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران، باعث نگرانی روزافزون غرب شده است.

علیرغم چهار دور تحریم تنبیهی شورای امنیت علیه ایران، تهران همچنان مصرانه می‌گوید که غنی سازی اورانیوم را به هیچ وجه متوقف نخواهد کرد.

به نوشته واشنگتن پست، ایران طی چهار سال گذشته، به اندازه کافی اورانیوم غنی شده (هرچند با درجه پایین) دارد که بتواند با آنها دو بمب اتمی بسازد.

از طرف دیگر، ایران بیش از 40 کیلوگرم اورانیوم غنی شده با درجه بالا دارد که اگر بخواهد می‌تواند در زمان اندکی آنها را به بمب تبدیل کند.

به گزارش واشنگتن پست، مسئله این نیست که ایران اجازه کنترل و نظارت فعالیت‌های هسته‌ای‌اش را به آژانس انرژی اتمی نمی‌دهد بلکه نگرانی اصلی غرب این است که این کشور ممکن است مراکز هسته‌ای دیگری هم داشته باشد که آن را از دید بازرسان آژانس مخفی کرده است.

به گفته دبیرکل آژانس انرژی اتمی، اطلاعات آژانس در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران، محدود به تاسیساتی است که ایران وجود آنها را رسما اعلام کرده است.

به گفته آقای آمانو، آژانس انرژی اتمی، دسترسی کافی به تاسیسات هسته‌ای نطنز و بوشهر دارد اما ایران، دسترسی آژانس به تاسیسات هسته‌ای اراک را محدود ساخته است. مرکزی که می‌تواند در صورت تکمیل شدن، به تولید پلوتونیوم بپردازد که ماده مورد استفاده در ساخت کلاهک‌های هسته‌ای است.

آقای اومانو درباره تاسیسات هسته‌ای قم گفت که دولت ایران خیلی دیر آژانس اتمی را از وجود این تاسیسات مطلع کرده است که این می‌تواند بیانگر وجود مراکز دیگر نیز باشد.

دبیرکل آژانس اتمی، گفت: ما از مقامات عالی‌رتبه ایرانی می‌شنویم که آنها درصدد ساخت مراکز هسته‌ای دیگری هم هستند اما ما از وجود آنها بی‌خبریم.

تهران مذاکره نمی‌کند

واشنگتن پست در گزارش دیگری در همین زمینه، با اشاره به برآورد دولت باراک اوباما از اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، می‌نویسد که بی‌نتیجه ماندن مذاکرات ایران با غرب در استانبول نشان داد که نمی توان به نتایج مثبت این تحریم‌ها امیدوار بود.

به نوشته این روزنامه، رئیس جمهور آمریکا فکر می‌کرد که با اعمال این تحریم‌ها می تواند، دولت ایران را وادار به عقب نشینی از مواضع خود در زمینه برنامه‌های هسته‌ای کرده و به پای میز مذاکره بکشاند.

ایران در استانبول نشان داد که حاضر نیست در مورد فعالیت‌های هسته‌ای‌اش با غرب چانه بزند. به نوشته واشنگتن پست، نماینده ایران در این مذاکرات، حتی از ملاقات با نماینده آمریکا، امتناع کرد و در آخر هیچ تاریخی برای مذاکرات بعدی تعیین نشد.

به نوشته تحلیل گر واشنگتن پست، در مذاکرات اخیر استانبول حتی درباره مبادله سوخت هسته‌ای ایران و انتقال اورانیوم کمتر غنی شده ایران به خارج از این کشور، مذاکره‌ای صورت نگرفت.

به نوشته این روزنامه، تنها دستاورد این مذاکرات موضع متحد دولت‌های غربی دربرابر ایران و رد پیشنهادهای این کشور بود، اما از آنجا که ایران از ادامه مذاکرات بعدی امتناع کرد، به سختی می‌توان آن را یک موفقیت دانست.

به اعتقاد تحلیل گر واشنگتن پست، شکست مذاکرات استانبول، شاید بتواند کار آقای اوباما را برای اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران ساده‌تر کند اگرچه متقاعد کردن شورای امنیت برای صدور قطع نامه‌ای دیگر علیه ایران در این زمینه، کار ساده‌ای نیست.

حمایت از «جنبش سبز»

تحلیل گر واشتگتن پست، در پایان مقاله خود، به دولت آمریکا پیشنهاد می کند که از «جنبش سبز» مخالف رژیم ایران حمایت کند چرا که رفتار آقای جلیلی در مذاکرات استانبول نشان می‌داد که رژیم ایران برخلاف اعتماد به نفسی که در خارج از کشور از خود نشان می‌دهد، از وضعیت سیاسی داخل کشور بسیار نگران است و احساس خطر می‌کند.

از سوی دیگر حمایت آمریکا از «جنبش سبز» این پیام را به مردم ایران می‌دهد که هدف آمریکا از تحریم، تنبیه مردم ایران نیست بلکه تضعیف موقعیت حکومت ایران است.

پیشنهادات غرب برای حل مسئله هسته ای ایران

اما به نوشته تحلیل گر رادیو ملی آمریکا (npr)، هنوز می توان به ادامه مذاکرات خوشبین بود به شرطی که دو طرف به حدی از اعتمادسازی بین خود برسند.

به نوشته تحلیل گر این رادیو، پیشنهادات غرب برای ایران در دو دسته قرار می‌گیرد: نخست شفاف‌سازی برنامه هسته‌ای ایران و پاسخ روشن ایران به پرسش‌های غرب در مورد فعالیت‌های هسته‌ای‌اش و دیگر مبادله سوخت اتمی ایران، اما ایران بحث در مورد هر دو پیشنهاد را مشروط به برداشتن تحریم و ادامه غنی سازی اورانیوم در خاک ایران کرده است که به گفته کارشناسان هسته‌ای عملی نخواهد بود.

راکتور اتمی تهران کهنه و فرسوده است

در این گزارش از قول یکی از بازرسان سابق آژانس بین المللی انرژی اتمی آمده که راکتور اتمی تهران قدیمی است و شرایط خوبی ندارد.

به گفته این بازرس اتمی، این راکتور کهنه که در مرکز شهر تهران قرار دارد، فرسوده است و سوخت زیادی مصرف می‌کند و امنیت زیادی ندارد. وی پیشنهاد می‌کند که دولت‌های غربی در مذاکرات خود با ایران، پیشنهاد ساخت راکتور اتمی مدرن و بزرگ‌تری در اراک را مطرح کنند که مطمئن‌تر و امن‌تر باشد.

از سوی دیگر، جفری فوردن، فیزیکدان آمریکایی، در وب سایت «آرمز کنترل وونک» به جامعه بین المللی پیشنهاد کرده که به جای نگرانی در مورد غنی سازی اورانیوم در ایران، تاسیسات بین‌المللی برای غنی سازی هسته‌ای در ایران تاسیس کنند چرا که در این صورت می‌توانند همیشه در خاک ایران باشند و مانع از تلاش مخفیانه ایران برای ساخت بمب اتمی شوند.

غذاهای عالی، دست های خالی

شبکه سی ان ان نیز در مورد مذاکرات استانبول گزارشی منتشر کرده است. سی ان ان در گزارش خود، از قول یک دیپلمات غربی می‌نویسد که در مذاکرات استانبول، غذاها عالی بود اما پیشرفتی از مذاکره حاصل نشد.

در این گزارش از قول برخی دیپلمات‌های غربی شرکت کننده در نشست آمده است که آقای جلیلی، صبح دنبال نمایندگانی بود که با هم اختلاف داشته باشند و بعد که از این کار ناامید شد به سراغ میزبانان ترک رفت. بعد از نماز ظهر نیز وی به مدت چند ساعت «غیب شد» و بعد که مذاکرات هنگام غروب از سر گرفته شد، «کاملا مشخص بود که امید به پیشرفت، خیالی باطل است».

به گفته دیپلمات‌های غربی، آقای جلیلی هیچ علاقه‌ای به اعتمادسازی نشان نداد و به گفته کاترین اشتون، رئیس امور خارجه اتحادیه اروپا، وی حتی حاضر نشد درباره مبادله سوخت هسته‌ای ایران، بحث کند.

سی ان ان همچنین از قول یکی دیگر از دیپلمات‌ها می‌نویسد: به گمان ما، آنها (ایرانی ها) می‌خواهند با ما یک بازی تاکتیکی کنند و از این گفت‌وگوها برای کاهش فشار بر خود بهره ببرند.

اما تعدادی از دیپلمات‌ها بعد از پایان مذاکرات گفتند که آنها باید در مورد اعمال فشار بیشتر به ایران برای وادار کردن این کشور به تغییر محاسبات خود، تصمیم بگیرند.

به گفته یکی دیگر از دیپلمات‌های غربی، ایران نمی‌تواند در کوتاه مدت بمب اتمی تولید کند به همین منظور هنوز فرصت برای دیپلماسی بیشتر وجود دارد.

روش های قدیمی شکست خوردند

خبرگزاری روسی ریانووستی نیز می‌نویسد که مذاکرات استانبول ممکن است شکست خورده باشد اما حداقل مذاکره‌کننده‌ها کسالت‌آور نبودند.

ریانووستی، فضای مذاکره را در مجموع به نفع ایران تفسیر کرده و می‌نویسد: ایران مستمرا اعلام کرد که آماده مذاکره است. دیپلمات‌های عالی رتبه ایرانی هفته گذشته از مسکو، سئول، برزیل و کشورهای دیگر دیدار کردند. از همه مهم تر ترکیه که میزبان این نشست بود خواهان ارتباط با کشورهای همسایه از جمله ایران است که شریک اقتصادی مهمش به شمار می‌رود. بسیاری از کشورهای حاضر در این نشست هم چیزی به ایران نگفتند و ایران به تاثیر مطلوبی دست یافت. در این نشست اصلا به نظر نمی‌آمد که ایران کشوری منزوی و تحت تحریم است.

به نوشته این خبرگزاری، این رفتار ایران، تلاش‌های آمریکا را برای متقاعد کردن شورای امنیت که مذاکره با ایران بدون تحریم‌های سخت عملی نیست، زیر سوال برده است.

بر اساس این گزارش، صدور یک قطع نامه ناتوان شورای امنیت علیه ایران، مشکلی بسیار بزرگ‌تر از برنامه هسته‌ای ایران خواهد بود.

ریانووستی در ادامه تحلیل خود می نویسد: «حمله نظامی علیه ایران شبیه آنچه که در 1991 بر علیه عراق در کویت صورت گرفت، بسیار بعید است چرا که ایران مثل عراق به هیچ کشوری حمله نکرده است. به علاوه هیچ کشوری در دنیا نیست که بخواهد نیروهای نظامی‌اش را به ایران بفرستد».

به نوشته خبرگزاری روسی، سرنگون کردن رژیم کنونی ایران با حمله نظامی، نتیجه‌اش، آشوب و هرج مرجی است که نمونه‌اش را اکنون در عراق و افغانستان می‌بینیم.

به نوشته تحلیل گر روس، شکست مذاکرات استانبول نشان داد که غرب برای متوقف ساختن برنامه هسته‌ای ایران باید به راه‌های جدیدی متوسل شود؛ «روش‌های قدیمی شکست خوردند».

واکنش چین

با اینکه به گزارش سی ان ان، چینی ها که همواره مخالف اعمال فشار بر روی ایران بودند از پیشنهادهای ایران در نشست هسته‌ای استانبول جا خوردند اما به گزارش خبرگزاری ریانووستی، چین امروز (سه شنبه 25 ژانویه) خواهان ادامه گفت‌وگوی غرب با ایران در مورد برنامه هسته‌ای شد.

هونگ لی سخنگوی وزارت خارجه چین در مورد شکست مذاکرات استانبول گفت: موضوع هسته ای ایران بسیار حساس و دشوار است و نمی‌تواند با یک یا دو نشست حل شود بلکه تنها تفاهم متقابل می‌تواند راه حل پایدار این مسئله باشد.

آنچه مشخص است این است که مذاکرات استانبول طرف‌های گفت‌وگو را به هیچ‌گونه تفاهمی نرساند. این مذاکرات بدون واکنش چندانی به پایان رسید. مرحله احتمالی بعدی در مذاکرات اتمی هنوز نامشخص و مقصد بعدی نامعلوم است. ولی به هر حال کسی هم هنوز مستقیما از شکست سخن نگفته است.