شیخ عزالدین حسینی، از روحانیون شناخته‌شده کرد و از رهبران کردهای ایران در دوران انقلاب ۵۷، دو روز پیش در سن ۸۹ سالگی درگذشت.

آقای حسینی در ۲۱ بهمن در شهر اوپسالا در نزدیکی پایتخت سوئد درگذشته است. او ۲۰ سال پیش ایران را ترک کرد و پس از آن در سوئد زندگی می‌کرد.

این روحانی کرد، به عنوان امام جمعه شهر مهاباد در سال ۵۷ رهبر اصلی اعتراضات علیه حکومت پهلوی در کردستان بود اما در سال‌های پس از انقلاب، از جمهوری اسلامی فاصله گرفت و سرانجام ایران را ترک کرد.

در فاصله سال‌های ۵۷ تا ۵۹ و هم‌زمان با بالاگرفتن درگیری‌ها میان نیروهای انتظامی ایران از یک سو و گروه‌های مسلح کرد از سوی دیگر، آقای حسینی چهره اصلی طرف مذاکره با دولت ایران بود و از خواسته خودمختاری کردستان حمایت می‌کرد.

با بالا گرفتن درگیری‌های مسلحانه در مناطق کردنشین ایران، او مهاباد را ترک کرد و در سال‌های ۶۰ تا ۶۲ در مناطق روستایی کردنشین زندگی کرد که از کنترل دولت ایران خارج بود.

شیخ عزالدین حسینی در همه‌پرسی جمهوری اسلامی به دلیل «روشن‌نبودن محتوای جمهوری اسلامی» رای نداد. او در نخستین انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران از نامزد مورد نظر سازمان مجاهدین خلق ایران حمایت کرد.

***

شیخ عزالدین از‌‌ همان دوران تحصیل، در کردستان، شهره بود به دگر اندیشی و مخالفت با سنت غالب بر مذهبیون ودر آغاز انقلاب، نامی بود آشنا و دخیل در تاریخ معاصر کردستان. قبای سیاست به تن کرد و از رهبران روحانی‌ اهل سنت شد که رسانه‌ها، دورش را گرفتند و او خواستار به‌ رسمیت‌ شناخته شدن‌ ملیت و هویت قومی‌ بر اساس قانون‌ اساسی‌ ایران‌، تدریس زبان کردی، خودگردانی محلی و.... و حتی خواهان ترسیم‌ مجدد مرزهای‌ استانی‌ بود. ‌

شیخ عزالدین در قبل از انقلاب، بیشتر چهره‌ای مذهبی اهل سنت بود و شاید در میان ملایان و چهره‌های مذهبی منطقه کردستان، تنها مدافع حق رای زنان و سناتور و نماینده شدن آنان بود که البته متعاقبا با تکفیر دوستان و هم سلکی‌های عشیره‌ای و سنتی روبرو شد.

وی شاید جزو معدود مدافعان حق تحصیل و رای زنان کرد به شمار می‌رفت و این شاید تنها یادگار مثبت اوست در آن دور و زمانه. در دوران قبل از انقلاب، با چهره‌های روحانی اهل تشیع که بنا به برخورد ساواک به کردستان تبعید شده بودند، مانند ناصر مکارم شیرازی، حسینعلی منتظری، کرمانی و طالقانی و...، آشنایی یافت و در ایام پس از انقلاب، از آشنایی‌اش با سران مذهبی کشور، عبایی ندوخت و شاید فرصت‌‌ها را از کف داد.

در آغاز پیروزی انقلاب، گروه‌های‌ خودمختار طلب‌، به‌فعالیت‌ در جهت‌ برقراری‌ حکومت‌ خودمختار محلی کردستان‌ پرداختند، اما ناگهان با برافروخته‌ شدن‌ لهیب‌ آتش‌ جنگ در ‌ منطقه‌ و ‌ درگیری‌ها، اعمال سیاست جنگ افروزی و تفرقه افکنی، مانع حضور کرد‌ها و مشارکت آنان در ساختار سیاسی ایران شد و هم دولت‌ را وادار به‌ اعزام‌ نیرو جهت‌ سرکوب‌ و رفع‌ بحران‌کردستان‌ نمودند و ناآرامی‌ و اغتشاش‌ مانع‌شد تا دولت‌ نظر مساعدی‌ دربارة‌ خواسته‌ ساده و قانونی آنان‌ داشته‌ باشد.

هیئت‌های‌ اعزامی‌ و مأمور حکومت مرکزی برای‌ ایجاد سروسامان‌ کرد‌ها به‌ آن‌ دیار آمدند و در میان آن فضای ناآرام، تو گویی نه خواسته‌ خودمختاری‌کرد‌ها هم ـ که‌ بیشتر توسط‌ قاسملو و شیخ‌ عزالدین‌ حسینی‌ اعلام‌می‌شد ـ قابل‌ پذیرش‌ بود و نه احزاب کرد توانستند دیگر خواسته‌‌های خود را به‌ دولت‌ ایران‌ اعلام‌ دارند، و نه حکومت مرکزی هم می‌خواست که بشنود انگار کرد‌ها گزگ دستشان داده بودند و البته بعد‌ها – جسته و گریخته - مقام‌های طراز اول امینتی و سیاست ایران، اظهار داشتند که عدم شناخت از کرد و کردستان، موجب آن شدت اعمال شد که غیر ضروری بود و کردستان جزئی جدانشدنی از ایران است، اما با کرد‌ها، گروهی توافق‌های ‌صوری‌ و ظاهری‌ بین‌ دولت‌ و کرد امضا کردند، گروهی بر طبل جنگ و سرکوب نواختند و گروهی هم فرصت را غنیمت شمرده بودند و هر چه بود در میان آن گیر و دار، هزاران‌ نفر تلف و یا بی‌خانمان‌ شدند و شعله جنگ خانمان سوز بر افروخته‌تر.

فروهر، طالقانی‌، بهشتی‌، رفسنجانی‌ و بنی‌صدرو... وارد سنندج‌ شدند و با کُرد‌ها به‌ مذاکره‌ پرداختند و افرادی‌ در این‌ مذاکره‌‌ها حضور داشتند‌ شیخ‌ عزالدین‌، بلوریان‌ و صادق‌وزیری‌ و قاسملو و... و البته میان کرد‌ها هم کسی دیگری را قبول نداشت، گروهی مانند مفتی‌زاده انشای نوشته بهشتی را می‌خواند و گروهی مانند کومله و دمکرات، از میهمانان بعثی خود، الگو می‌گرفتند و گروهی هم رگ غیرت و تعصبشان بر افروخته شده بود و می‌خواستند تاریخ ۳۰۰۰ ساله را همین جا ختم به خیر کنند و در میان چهره‌ها ی شهره به مذهبی هم ۲ نفر آستین همت بالا زده بودند، شیخ‌عزالدین به‌ عنوان‌ رهبر مذهبی‌، مورد احترام ۱ حزب سیاسی کرد - کومله - قرار گرفت که شاید به سودش نبود آن وابستگی اما بیشتر شیخ عزالدین دستخوش احساسات و هیجان بود و استراتژی روشنی نداشت و فرصت‌ها را سوزانید و این روحانی کرد زبان، خود گفته منتقدانش را نمی‌پذیرفت که می‌گفتند «وقتی هیلکوپ‌تر حکومت می‌خواست او را به تهران ببرد، شیخ، بر زمین دستش را کوفت و گفت: من یکی با این حکومت مذاکره نمی‌کنم و من خمینی کرد‌ها هستم و... و شیخ بیان می‌کرد که حکومت تازه به قدرت رسیده، نمی‌خواهد که صدای ما را بشنود. البته او هم خود حکایتی جداگانه دارد و خود متهم به همکاری با ساواک بود، اما دیگران را متهم به ساواکی بودن می‌کرد و...

«من یک روحانی کرد زبان هستم که سالهاست در غربتم و تبعید، اما حاظر به گفتگو با حکومت ایران نشدم و هیچگاه هم زیر بار چنین خفتی نخواهم رفت، یک عمر برای آزادی کوشیده‌ام و حال به چنین گفتاری تن نخواهم داد و هنوز بر آن عقیده روز اول مانده‌ام، اما من در این سال‌ها تغییر کرده‌ام و در ابعاد گسترده جامعه‌ام را می‌نگرم، علم و آگاهی و آزادی راه نجالت میهن را هموار می‌کند، نه دین ولایت مداری، کسی که خود را جانشین و نماینده امام زمان می‌داند و امام زمان را نماینده خدا. من با چنین جاعلانی بر سر میز گفت‌و‌گو نخواهم نشست و باور ندارم دینی که آنان، تظاهرش را دارند! در‌‌ همان اوایل انقلاب در کنار من چند شخصیت مذهبی دیگرهم بودند، احمد مفتی‌زاده و شیخ عثمان، اما شیخ در دربار شاه محبوب بود و کاری به حکومت نداشت و در دوران حکومت ایران هم بی‌ضرر بود؛ مرحوم مفتی‌زاده را هم من دوست داشتم، اما دو خطا داشت، به جمهوری اسلامی باور داشت و حاضر به رنجاندن ما به نفع حکومت بود، چون از ساده دلی باور می‌کرد سخنان پرفریب حکومت را» و... البته بعد‌ها نزد خمینی رفت و به مردم و رسانه‌ها گفت: خمینی عبایم را گرفته و گفته آرامش کردستان را از تو می‌خواهم و من هم آستین‌اش را گرفته‌ام و گفته‌ام: من هم خودمختاری کردستان را از تو می‌خواهم!... و این شوق به خودمختاری، شاید بیانش سودی و جایی نداشت.

اولین بار در سال ۱۳۸۳ با او صحبت کردم، به سختی سخن می‌گفت و در بستر بیماری بود، اما امیدوار به آینده و دارای ذهنی جویا و فعال و با وجود کهولت سن نمی‌خواست پرسشی را بدون پاسخ بگذارد و این تنها گفتگوی مبسوط او درباره دوران انقلاب است.