کمپین بین‌الملی حقوق بشر در ایران می‌گوید که بازداشت چهار رهبر مخالفان دولت ایران و انتقال آنها به یک «خانه امن» ازنظر قانون بین‌المللی، به معنی «ناپدید شدن تحت زور و اجبار» است.

کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران در گزارشی که ششم مارس (۱۵ اسفند) منتشر کرد، سیر تاریخی «بازداشت خانگی» مخالفان حکومت ایران و انتقال مخالفان به «خانه‌های امن» را مرور کرده است.

از ۱۴ فوریه (۲۵ بهمن) ماموران اطلاعات جاسوسی و امنیتی ایران میرحسین موسوی، زهرا رهنورد، مهدی کروبی و فاطمه کروبی که از رهبران سرشناس مخالفان حکومت هستند را بدون ارتباط با دنیای خارج، حبس کرده  و محل بازداشت آن‌ها را اعلام نکرده‌اند.

دولت ایران در شرایطی این رهبران مخالفان را تحت بازداشت خانگی قرار داده یا براساس برخی گزارش‌های معتبر به «خانه امن» یا یک بازداشتگاه مخفیانه به نام زندان حشمتیه منتقل کرده است که آن‌ها را به‌طور رسمی متهم یا بازداشت نکرده است و آن‌ها را از دسترسی به خانواده‌ها و وکلای خود منع کرده است.

اگرچه این نخستین بار نیست که دولت جمهوری اسلامی مخالفان و منتقدان حکومت را تحت بازداشت خانگی قرار داده یا به خانه امن منتقل کرده است.

بررسی عملکرد جمهوری اسلامی در ۳۲ سال گذشته در برخورد با مخالفان نشان می‌دهد که بسیاری از شخصیت‌های سرشناس مخالف که در این سال‌ها بازداشت شدند تحت شکنجه‌های فیزیکی و روانی قرار گرفتند؛ مجبور شدند غیرواقعی و دروغ اعتراف‌ کنند و این اعتراف‌ها از تلویزیون دولتی پحش شد و بسیاری از آن‌ها پس از بازداشت‌های بلندمدت جان باختند و برخی از آن‌ها نیز به قتل رسیدند.

با توجه به سابقه شکنجه، قتل و منزوی کردن مخالفان در جمهوری اسلامی آنچه که درحال حاضر درمورد چهار رهبر ناپدید شده یعنی مهدی کروبی، فاطمه کروبی، میرحسین موسوی و زهرا رهنورد اتفاق می‌افتد دلیل عمده نگرانی درمورد سلامتی آن‌ها است.

بازداشت خانگی: روشی برای ساکت کردن ناراضیان مخالف

در ۳۲ سال گذشته نیروهای امنیتی ایران عمدتا بر «بازداشت‌های خانگی» مخالفان سرشناسی تمرکز کرده‌اند که از پایگاه اجتماعی گسترده یا از حمایت نهادهای دینی و ملی کشور برخوردار هستند. در برخی موارد نیز این مخالفان سرشناس را در «خانه‌های امن» یا در یک «زندان مخفی» بازداشت کرده‌اند.

روحانیون برجسته شیعه شامل آیت‌الله سیدمحمد کاظم شریعتمداری، آیت‌الله حسینعلی منتظری، آیت‌الله صادق روحانی، سیدحسن قمی، سیدمحمد روحانی و سیدمحمد شیرازی که مرجع تقلید بودند و طرفداران زیادی داشتند در نخستین دهه انقلاب اسلامی تحت فشار قرار گرفتند و از هرگونه فعالیت منع شدند.

در تابستان سال ۲۰۰۰ محمد نیازی، رئیس قضایی نیروهای مسلح وجود «خانه‌های امن» در تهران را تصدیق کرد. به گفته او این خانه‌های امن به ماموران وزارت اطلاعات تعلق داشت و به دستور سعید امامی، معاون وزیر وقت اطلاعات ساخته شده بود. سعید امامی رهبری گروهی از ماموران وزارت اطلاعات را برعهده داشت که چهار روشنفکر برجسته را در سال ۱۹۹۸ به قتل رساندند و این قتل‌ها به «قتل‌های زنجیره‌ای» معروف شد. (خود سعید امامی مدتی بعد بازداشت شد و گفته شد که در زندان خودکشی کرد)

به گفته آقای نیازی از این خانه‌های امن برای بازداشت و حبس مخالفان و تشکیل جلسه برای تصمیم‌گیری درمورد مراحل مختلف قتل‌های زنجیره‌ای استفاده می‌شد.

بررسی شواهد و نمونه‌هایی از بازداشت‌های خانگی و خانه‌های امن نشان می‌دهد که حاکمان جمهوری اسلامی از این روش‌ها برای سرکوب مخالفان و منتقدان خود استفاده کرده‌اند اما این روش‌ها در نحوه اجرا و اهداف تفاوت‌هایی دارند.

دولت جمهوری اسلامی عمدتا «بازداشت خانگی» را برای رقیبان، ناراضیان یا روحانیون بلندمرتبه به‌کار برده است و در این روش محدودیت‌ها و تدابیر شدید کنترل امنیتی را بر این افراد اعمال کرده و نیروهای امنیتی در منطقه اطراف آن‌ها حضور دائم داشته‌اند با این هدف که در کوتاه مدت از تاثیر حضور آن‌ها در جامعه و در میان حامیان‌شان کم کند و در بلندمدت موجب انزوا و مرگ آن‌ها شود.

اما در «بازداشت در خانه امن» قربانیان کاملا تحت کنترل سازمان‌های امنیتی و اطلاعات جاسوسی هستند و محل بازداشت آن‌ها فاش نمی‌شود. خانه‌های امن برای ازبین بردن روحیه و اراده افراد است و این کار از طریق کنترل و دستکاری روی جسم و روان بازداشت شدگان انجام می‌شود.

در بازداشت خانگی ماموران اطلاعات جاسوسی بر گرفتن «نامه‌های اعتراف» یا «اعتراف از طریق ضبط روی ویدئو» تمرکز کرده‌اند و هدف از پخش این «اعتراف‌ها» ازبین بردن پایگاه اجتماعی و سیاسی ناراضیان سرشناس است. اما اعتراف‌هایی که از بازداشت‌شدگان در زمان حبس در خانه امن گرفته می‌شود و پخش می‌شود  به‌طور مستقیم به میزان همکاری اجباری فرد بازداشت شده بستگی دارد. و اگر فرد بازداشت شده همکاری نکند به سرنوشت سعیدی سیرجانی گرفتار می‌شود که پس از شکنجه، جان باخت.

آیت‌الله شریعتمداری و سوابق تاریخی بازداشت خانگی

آیت‌الله سیدمحمد کاظم شریعتمداری، از مراجع تقلید سرشناس بود که در چند سال تحت بازداشت خانگی قرار داشت و دولتمردان جمهوری اسلامی مرگ او را در آوریل ۱۹۸۶ اعلام کردند و ادعا کردند که او براثر نارسایی کلیه درگذشت.

درمورد سوابق انقلابی آیت‌الله شریعتمداری باید گفت که پس از بازداشت آیت‌الله خمینی در پنجم ژوئن ۱۹۶۳ و پس از آن‌که طرفداران شاه اعدام آیت‌الله خمینی را مطرح کردند، این آیت‌الله شریعتمداری بود که از قم به تهران آمد و با اعلام مرجع بودن آیت‌الله خمینی، جان او را نجات داد.

آیت‌الله شریعتمداری از تشکیل حکومت جمهوری اسلامی دفاع کرد اما در زمان تهیه پیش نویس قانون اساسی، با اصل ۱۱۰ قانون اساسی مخالفت کرد. این اصل اختیارات سیاسی-نظامی و حکومتی ویژه‌ای به «رهبر عالی» یا «ولی فقیه» می‌دهد.

مخالفت آیت‌الله شریعتمداری با اصل ۱۱۰ قانون اساسی موجب شد که ماموران اطلاعات جاسوسی جمهوری اسلامی، او را هدف قرار دهند و در صدد برآمدند او را ساکت و از صحنه‌های سیاسی و اجتماعی ایران حذف کنند و به همین دلیل او را تحت بازداشت خانگی قرار دادند.

در ماه مه ۱۹۸۲ تلویزیون دولتی سخنان آیت‌الله شریعتمداری را پخش کرد که او در آن «اعتراف» کرد از کودتا علیه نظام خبر داشته است. و در یک ویدئوی دیگر این مرجع تقلید سرشناس اعتراف کرد که نه تنها از کودتا خبرداشته بلکه از آن حمایت مالی و معنوی کرده است. او درنهایت در آوریل ۱۹۸۶ در بازداشت خانگی جان باخت و جسدش برخلاف وصیتش مخفیانه به قم برده شد و در آنجا دفن شد.

کیانوری، از بازداشتگاه تا خانه امن

در فوریه و مه ۱۹۸۲ بسیاری از اعضای شورای مرکزی حزب کمونیست توده دستگیر شدند. محمد اعتمادزاده، نورالدین کیانوری و همسرش مریم فیروز و احسان طبری از رهبران ارشد توده بودند که بازداشت شدند. کاپیتان افضلی، فرمانده وقت نیروی دریایی نیز پس از اعتراف اجباری به ارتباط با حزب توده، در دسامبر همان سال اعدام شد.

نورالدین کیانوری و مریم فیروز از زندان به خانه امن منتقل شدند و تا سال ۱۹۹۹ در آن‌جا تحت بازداشت بودند تا این‌که جان سپردند.

سعیدی سیرجانی در خانه امن به قتل رسید

علی اکبر سعیدی سیرجانی، نویسنده و پژوهشگری بود که در سال ۱۹۹۳ به «خانه امن» منتقل شد. زمینه چینی برای حبس او در خانه امن به زمانی برمی‌گردد که او به منع انتشار کتاب‌هایش اعتراض کرده بود.

آقای سیرجانی دو بار مراتب اعتراض خود را به آیت‌الله خامنه‌ای نوشت و او هم هر دوبار به سیرجانی پاسخ داد. محتوای دومین نامه رهبر جمهوری اسلامی به سیرجانی هرگز منتشر نشد. اما پاسخ سیرجانی به آیت‌الله خامنه‌ای نشان می‌دهد که او، این نویسنده را به «ارتداد» متهم کرده بود.

پس از این نامه‌نگاری‌ها گروه‌های فشار علیه سعیدی سیرجانی تظاهرات کردند و مطبوعات نزدیک به محافل اطلاعات جاسوسی، او را «سلمان رشدی دوم» نام بردند.

در ۱۴ مارس ۱۹۹۳ ماموران وزارت اطلاعات سعیدی سیرجانی را بازداشت کردند و او را به «خانه امن» منتقل کردند و ۹ ماه بعد بدون این که او بتواند با خانواده و وکیل خود دیدار کند در خانه امن به دست ماموران به قتل رسید.

فرج سرکوهی و بازداشت در خانه امن

در سال ۱۹۹۶ ماموران امنیتی و اطلاعات جاسوسی سرکوب شدیدی را علیه «کانون نویسندگان ایران» شروع کردند. این سرکوب پس از آن صورت گرفت که ۱۳۴ نویسنده و شاعر ایرانی نامه‌ای با عنوان « ما نویسنده‌ایم» منتشر کردند.

فرج سرکوهی، سردبیر ماهنامه آدینه، ازجمله امضاکنندگان این نامه بود که در چهارم نوامبر ۱۹۹۶ در فرودگاه مهرآباد توسط ماموران اطلاعات جاسوسی ربوده و ناپدید شد. پس از مدتی آقای سرکوهی به‌طور موقت و تحت تدابیر شدید امنیتی به‌طور معجزه‌آسا آزاد شد زیرا وزارت اطلاعات در برنامه‌های خود تغییراتی ایجاد کرده بود.

پس از آن سرکوهی جزئیات شکنجه، اعتراف‌های اجباری و سخنان برخی مقام‌های وزارت اطلاعات را در نامه‌ای سرگشاده بیان کرد که نقشه قتل او را در داخل خانه امن وزارت اطلاعات برنامه‌ریزی کرده بودند. (آقای سرکوهی پس از آزادی از زندان توانست به دلیل اعتراضات مدام عمومی در سراسر جهان از کشور خارج شود)

پس از انتشار این نامه ابراهیم‌زال زاده، مدیر «موسسه نشرابتکار» و دوست آقای سرکوهی بازداشت شد و یک ماه بعد جسد او در یافت‌آباد، جنوب تهران، پیدا شد.

استفاده از خانه‌های امن برای سرکوب جنبش دانشجویی

عزت‌الله سحابی، دبیرکل حزب «نهضت ملی» در ژوئن ۱۹۹۰ بازداشت و به خانه امن وزارت اطلاعات منتقل شد. دوسال بعد از آن غلام‌رضا میرزا صالح، استاد سابق دانشگاه و نویسنده، هم بازداشت و به خانه امن منتقل شد.

در سال ۱۹۹۶ اعتراف‌های ساختگی و اجباری سحابی و میرزا صالح همراه با اعتراف‌های اجباری سعیدی سیرجانی در برنامه‌ای با عنوان «هویت» از تلویزیون پخش شد. افراد متهم در این برنامه مانند محمد مختاری و محمدجعفر پوینده  ( که هر دو نویسنده بودند) دو سال بعد در پروژه‌ای با عنوان «قتل‌های زنجیره‌ای» به قتل رسیدند.

پس از آن نیروهای لباس شخصی و پلیس ویژه به دانشگاه تهران حمله کردند. در این حمله شمار زیادی از دانشجویان زخمی و تعدادی کشته شدند. درپی آن نیروهای امنیتی علی افشاری، فعال سرشناس جنبش دانشجویی و برخی از فعالان ملی-مذهبی مانند عزت‌الله سحابی را بازداشت کردند به بازداشت‌گاه‌های مخفی و خانه‌های امن منتقل کردند و تلاش کردند از طریق گرفتن اعتراف‌های دروغین و پخش آن، رهبران این جنبش را بی‌اعتبار کنند.

بازداشت خانگی آیت‌الله منتظری

به دلیل یک رشته رخدادهای سیاسی و امنیتی در سال ۱۹۸۸ آیت‌الله منتظری از جانشینی رهبر جمهوری اسلامی کنار گذاشته شد و در سال ۱۹۹۷ نیز به دلیل سخنرانی انتقادی از رهبر جمهوری اسلامی، تحت بازداشت خانگی قرار گرفت.

بازداشت خانگی آقای منتظری پنج سال طول کشید و در مدت بازداشت هرگز اجازه نیافت از خانه خارج شود و اعضای خانواده او برای ورود به خانه این مرجع تقلید باید از نیروهای امنیتی و مقام‌های بالاتر اجازه می‌گرفتند. حساب‌های بانکی او نیز مسدود شده بود. (آیت‌الله منتظری ۲۹ آبان ۱۳۸۸ در منزل خود درگذشت)

بازداشت جمعی وبلاگ نویسان در خانه امن در سال ۲۰۰۴

از اوت تا دسامبر ۲۰۰۴ دست کم ۲۱ روزنامه‌نگار، وبلاگ‌نویس و مدیر وبسایت در ایران بازداشت و به خانه امن وزارت اطلاعات منتقل شدند. پس از افشای قتل‌های زنجیره‌ای، خانه امن وزارت اطلاعات  به «واحد ضداطلاعات جاسوسی نیروی پلیس» سپرده شده بود.

برخی از این افراد پس از آزادی از زندان شکنجه‌های جسمی و روانی خود را افشا کردند اما قوه قضائیه اعلام کرد که این خانه‌های امن تحت نظارت سازمان زندان‌ها نبوده است.

موسوی و کروبی در دستان سازمان‌های امنیتی

از زمان انتخابات جنجالی ریاست جمهوری در ژوئن ۲۰۰۹، مهدی کروبی، میرحسین موسوی و حتی محمد خاتمی، رئيس‌جمهور پیشین، تحت کنترل شدید نیروهای امنیتی بوده‌اند و تا ماه گذشته محدودیت‌های ارتباطی موسوی و کروبی با دنیای خارج تشدید شده بود.

از ۱۴ فوریه امسال تاکنون نیز مهدی کروبی، فاطمه کروبی، میرحسین موسوی و زهرا رهنورد ناپدید شده‌اند و از آن زمان تاکنون با هیچ‌یک از فرزندان و اقوام و دوستان خود ارتباطی نداشته‌اند.

در این میان برخی از دولتمردان جمهوری اسلامی و مطبوعات نزدیک به دولت محمود احمدی‌نژاد از موسوی و کروبی با عنوان «سران فتنه» نام برده‌ و شمار زیادی از نمایندگان مجلس نیز خواستار «اعدام» آن‌ها شده‌اند.

اکنون در راستای پیشینه تاریخی بازداشت مخالفان در جمهوری اسلامی، سرنوشت این چهار رهبر ناپدید شده مخالفان ایران نیز موجب نگرانی شدید است.

این سوال مطرح است که آیا ماموران امنیتی و اطلاعات جاسوسی این چهار رهبر مخالف حکومت را در یک بازداشتگاه مخفی و دور از هرگونه تماس با دنیای بیرون حبس کرده‌اند و همان الگوی انزوا، شکنجه روانی و جسمی برای مجبور کردن آن‌ها به اعتراف تکرار می‌شود؟ جنبش سبز بر این باور است که شواهد محکمی وجود دارد که نشان می‌دهد چنین سناریویی به‌زودی افشا خواهد شد.