مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید در بودجه سال ۹۰، اعتبار برنامه‌های فصل فرهنگ و هنر و رسانه‌های جمعی و گردشکری، هشت درصد کاهش یافته است.

بودجه سال ۱۳۹۰ با تاخیر چند ماهه به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است و نمایندگان تا کنون تنها کلیات آن را در صحن مجلس بررسی و تصویب کرده‌اند.

هرچند اظهار نظر درباره جزئیات بودجه در بخش‌های مختلف مانند آخرین‌ ماه سال‌های گذشته داغ نیست، اما مرکز پژوهش‌های مجلس که بازوی علمی-تحقیقاتی مجلس شورای اسلامی به شمار می‌آید، در گزارش‌هایی به جزئیات بودجه در بخش‌های مختلف پرداخته و کاهش اعتبارهای‌ فصل فرهنگ و هنر و رسانه‌های جمعی و گردشگری را «منحصربه‌فرد» دانسته است.

مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده است: با وجود رشد ۱۷ درصدی اعتبارهای فرهنگی، اعتبارهای برنامه‌های فصل فرهنگ و هنر و رسانه‌های جمعی و گردشگری که اصل قانون بودجه فرهنگی به شمار می‌آید و نشان دهنده روند سیاست‌های مالی دولت در بخش فرهنگ است، رشد منفی هشت درصدی دارد. به این ترتیب کل بودجه فصل فرهنگ و هنر در سال آینده، کمی بیش از ۲۷ هزار میلیارد تومان خواهد بود.

بنابر این گزارش «اعتبار ردیف‌های متفرقه به ظاهر مرتبط با فرهنگ» ۱۰۶ درصد رشد داشته و این رشد ۱۰۶ درصدی بخش اعظم اعتبارها را به بخش‌هایی هدایت می‌کند که به گفته کارشناسان مرکز پژوهش‌ها «امکان نظارت کمتری بر آن‌ها وجود دارد».

از دید کارشناسان این مرکز این تغییر ممکن است در آینده سبب «افزون شدن سردرگمی‌ها در بخش فرهنگ» شود.

خوان گسترده فرهنگ برای سیاست

فصل فرهنگ و هنر و رسانه‌های جمعی و گردشگری در بودجه سالانه کشور، فصل دوم از بخش امور اجتماعی و فرهنگی است.

امور اجتماعی و فرهنگی شامل پنج فصل آموزش، فرهنگ و هنر و رسانه‌های جمعی و گردشگری، بهداشت و سلامت، رفاه و تامین اجتماعی و تربیت‌بدنی است که بودجه کل آن شامل تمام این فصول، نسبت به سال ۱۳۸۹، ۱۶.۵ درصد رشد داشته و در این میان کمترین رشد مربوط به فصل دوم است.

فصل فرهنگ و هنر در قانون بودجه سال ۱۳۹۰، ۷۸ برنامه دارد که حوزه‌های فرهنگ عمومی، دینی-تبلیغی، رسانه‌های جمعی، هنری، میراث فرهنگی و گردشگری، زنان و جوانان را در بر می‌گیرد.

برنامه «پژوهش‌های کاربردی» یکی از این برنامه‌هاست که بودجه متعلق به آن ۵۹۹ درصد رشد داشته است. این برنامه بیش از هر نهاد دیگر با معاونت پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ارتباط است و از سوی این نهاد در اختیار موسسات و اشخاص حقیقی و حقوقی قرار می‌گیرد که در حوزه‌های فرهنگی و هنری به فعالیت‌های پژوهشی مشغول هستند.

یک کارشناس اقتصادی که تمایلی به ذکر نامش ندارد، افزایش قابل توجه بودجه این بخش نسبت به سال گذشته را بحث برانگیز می‌داند و آن را «فراهم آوردن امکان بهره‌برداری اشخاص و موسسات نزدیک به تفکر و سیاست‌های دولت از رانت‌های دولتی‌» قلمداد می‌کند.

به گفته او در بوجه فصل فرهنگ و هنر امسال، افزایش اعتبارها در بخش‌هایی دیده می‌شود که مدیر دولتی می‌تواند با رای و نظر شخصی بودجه را هزینه کند، امکان نظارت بر آن کم است و در نتیجه بودجه به سمتی می‌رود که نیاز دولت برای تامین مشروعیت سیاسی و تبلیغ برای آن را تامین کند.

یکی از بخش‌های بودجه امسال که رشد قابل توجهی داشته، برنامه حمایت از امور رفاهی و اجتماعی نویسندگان و هنرمندان و روزنامه‌نگاران است که با رشدی ۱۰۴ درصدی مواجه شده است.

البته رسیدگی به امور مربوط به اهالی فرهنگ و هنر در نگاه اول خوشایند است، اما بررسی جزئیات بودجه نشان می‌دهد که با وجود این افزایش قابل توجه، بودجه صندوق حمایت از اهالی فرهنگ که مهم‌ترین نهاد مستقل برای رسیدگی به امور رفاهی هنرمندان و نویسندگان است، افزایش اعتبار نداشته است.

بر این اساس می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که چنین افزایشی به طور عمده در جایی هزینه‌ می‌شود که امکان اختصاص آن بر اساس سیاست‌های دولت و به افراد نزدیک به دولت فراهم باشد و چیزی در اختیار نهادهای انتخابی و مستقل مرتبط با هنرمندان و نویسندگان و روزنامه‌نگاران قرار نمی‌گیرد.

افزایش بودجه برنامه قرآن آموزی

بودجه برنامه ترغیب و تشویق قرآن آموزی هم امسال بیش از ۸۵ درصد رشد داشته است. این بخش از بودجه که برنامه‌های مشخص و دقیقی برای صرف اعتبارها در آن ارائه نشده است، در اختیار مدیران کل ارشاد استان‌ها قرار می‌گیرد تا در بخش‌های مرتبط با فعالیت‌های قرآنی نظیر حمایت از حافظان و قاریان قرآن، برگزاری کلاس‌های آموزشی و مسابقه‌های قرآنی در سطح استان هزینه شود.

بودجه مربوط به فعالیت‌های قرآنی در سال ۱۳۸۸ حدود ۲۴ میلیارد تومان بود که در بودجه سال ۱۳۸۹ دو برابر شد و در بودجه ۱۳۹۰ هم بیش از ۸۵ درصد رشد داشته است، در حالی‌که در آخرین بودجه‌ای که از سوی دولت سیدمحمد خاتمی به مجلس ارائه شد، بودجه فعالیت‌های قرآنی کمتر از یک میلیارد تومان بود.

به طور کلی بودجه امسال به گونه‌ای تنظیم شده که دست دولت را برای صرف هزینه‌ها هم‌سو با نیازهای سیاسی خود در بخش فرهنگ و هنر باز بگذارد و افزایش و کاهش در بخش‌های مختلف بر این اساس صورت گرفته است.

افزایش بودجه نهادهایی چون «جامعه‌المصطفی‌العالمیه» که با هدف گسترش معارف اسلام در سراسر جهان فعال است، موسسه فضیلت که به تبلیغات سیاسی در جامه دینی و فرهنگی مشغول است، اختصاص بودجه برای ساختن مصلی در شهرهایی با جمعیت کمتر از ۱۰ هزار نفر و در نظر گرفتن ردیف بودجه فرهنگی برای بسیج دانشجویی موید این مطلب است.

در عمل، اعتبار مورد نیاز برای تولید مستقل فرهنگی و هنری کاهش یافته، پول از چرخه تولید مستقل هنری که به طور طبیعی در اختیار هنرمندان و اهالی فرهنگ است خارج شده و خوانی گسترده برای کسانی فراهم آمده است که با توجه به سیاسی‌کاری‌های دولت، در بخش فرهنگ و هنر فعالیت خواهند کرد.

این همان نکته‌ای است که صدای مرکز پژوهش‌های مجلس را درآورده و این مرکز که در حال حاضر ریاست آن را احمد توکلی، نماینده اصول‌گرای منتقد دولت بر عهده دارد، پیشنهاد داده است تمام اعتبارهای مربوط به برنامه‌های فصل فرهنگ و هنر که از ردیف خود خارج شده و به ردیف‌های متفرقه انتقال یافته است، برای از میان برداشتن شائبه فرار دولت از پاسخ‌گویی درباره نحوه هزینه اعتبارها به جایگاه اصلی خود بازگردند.