با نگاهی به پیروزی حزب «عدالت و توسعه» در ترکیه، محمود کیان‌ارثی در یادداشتی برای مردمک، به آینده مناسبات ایران و ترکیه پرداخته است.
نتایج نهایی انتخابات پارلمانی ترکیه، پیروزی بزرگ دیگری را در کارنامه حزب حاکم «عدالت و توسعه» ثبت کرد.
با به دست آوردن ۵۰ درصد آرای مردم، این حزب اسلامگرا برای سومین بار زمام امور را به دست خواهد گرفت.
هر چند اسلامگرایان به رهبری رجب طیب اردوغان اکنون ۳۲۷ کرسی را در پارلمان ترکیه در اختیار گرفته‌اند؛ اما اکثریت مطلقی که به آن برای تشکیل دولت یک حزبی نیاز داشتند به دست نیاوردند.
به این ترتیب رجب طیب اردوغان مجبور خواهد بود که برای تشکیل دولت جدید و ایجاد تغییرات وعده داده شده در قانون اساسی این کشور، با احزاب دیگر سکولار و ملی گرا شریک شود.
پیروزی تازه حزب عدالت و توسعه نشان داد که اکثریت مردم ترکیه به سیاست‌های داخلی و خارجی رجب طیب اردوغان اعتماد داشته و تداوم آن را تایید می‌کنند.
از هنگام روی کار آمدن اسلامگرایان، ترکیه در داخل شاهد رشد اقتصادی، محدود‌تر شدن نفوذ نظامیان ارتش این کشور و بهبود روابط حکومت مرکزی با کرد‌های ترکیه و اعطای حقوق بیشتر به آن‌ها بوده است.
در عرصه خارجی نیز، دست آوردهای حزب عدالت و توسعه کمتر از عرصه داخلی نبوده است.
نگاه به شرق دستگاه دیپلماسی اسلامگرایان حاکم، به افزایش بی‌سابقه نقش آنکارا در جهان عرب، نزدیکی بیشتر به ایران و کشورهای عربی و محبوبیت رجب طیب اردوغان در افکار عمومی جهان اسلام انجامیده است.
در واقع، حزب عدالت و توسعه در حالی دست به تشکیل دولت جدید می‌زند که پرونده‌های گشوده مهمی در سیاست خارجی در برابر آن قرار دارد.
پرونده‌هایی که تحولات پر تلاطم منطقه آن‌ها را روز به روز پیچیده‌تر می‌سازد.
روابط گسترده با تهران
رابطه با ایران همیشه برای ترکیه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است.
دو کشور همسایه به واسطه مرزهای مشترک خود، رویکرد‌ها و دغدغه‌های مشترکی در عرصه‌های اقتصادی، امنیتی و سیاسی داشته‌اند؛ به نحوی که حتی عضویت ترکیه در پیمان ناتو مانعی بر سر همکاری‌های دو جانبه و گسترش روابط نبوده است.
از هنگامی که رجب طیب اردوغان بر مسند امور تکیه زده است، توجه ویژه‌ای به گسترش روابط با شرق و مخصوصا ایران داشته است.
آقای داود اوغلو، وزیر خارجه اردوغان که از وی به معمار سیاست خارجی ترکیه یاد می‌شود، درهای بسته اتحادیه اروپا را با حرکت به سمت شرق و گسترش روابط با ایران و اعراب جبران کرده و تعادلی تاثیر گذار در سیاست بین المللی ترکیه به وجود آورده است.
حمایت آنکارا از برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی و مخالفت آن‌ها با یک جانبه گرایی غرب و اعمال تحریم علیه ایران و همچنین پشتیبانی ترک‌ها از گروه‌هایی مانند جنبش حماس در فلسطین یا حزب الله در لبنان، نشانه‌های آشکار نزدیکی کم سابقه دو کشور بوده است.
در کنار گسترش روابط با جمهوری اسلامی، ترکیه در سال‌های اخیر روابط خود را با سوریه که همپیمان مهم تهران در منطقه عربی به شمار می‌رود، بهبود بخشید؛ بطوری که همکاری آنکارا و دمشق در دوره دولت اردوغان به سطح بی‌سابقه‌ای رسید و تمام دشمنی‌های ایدئولوژیک و ژئوپولیتیک گذشته جای خود را به همکاری و دوستی داد.
به موازات همه این‌ها، موضعگیری ضد اسرائیلی ترکیه بعد تازه‌ای در روابط خارجی آنکارا بود که مستقیما بر نزدیکی آن به تهران و دمشق تاثیر گذاشت.
محکوم کردن اسرائیل و نزدیک شدن به ایران و سوریه که به محور مقاومت در منطقه شهرت دارند، طرفداران بسیاری در داخل ترکیه داشت و به این ترتیب اسلامگرایان با به چالش کشیدن تل آویو، توانستند بر محبوبیت خود هم در داخل و هم در خارج بی‌افزایند.
مساله سوریه
انتخابات پارلمانی روز یکشنبه ترکیه با رخ دادهای بسیار مهم بین المللی همزمان بود؛ رخدادهایی که سایه آن بر روابط ایران و ترکیه شروع به سنگینی کرده است.
تا کمی پیش، قبل از فرا رسیدن بهار عربی و موج انقلاب‌ها در کشورهای عربی خاورمیانه و شمال آفریقا، ترکیه عضو تازه‌ای از محور ضد اسرائیلی ایران و سوریه به شمار می‌رفت و همه چیز میان سه کشور خوب می‌نمود.
اما از هنگامی که رخ دادهای سوریه آغاز شده و تظاهرات مردمی در نقاط مختلف این کشور علیه رژیم بشار اسد شکل گرفته است، وضعیت تازه‌ای در مناسبات آنکارا و دمشق به وجود آمده که طبیعتا تاثیر خود را بر روابط با جمهوری اسلامی بر جای گذاشته است.
اسلامگرایان حاکم بر ترکیه در ابتدا که هنوز میزان خشونت ورزی رژیم سوریه علیه مردم معترض بالا نرفته بود، سعی کردند با نصیحت و گسیل هیئت‌های مختلف سیاسی و امنیتی در سطوح بالا، سوری‌ها را به انجام اصلاحات بنیادین و مدارا با مردم تشویق کنند.
ترک‌ها به درستی نگران بودند که با افزایش خشونت در سوریه، وضعیت از کنترل خارج شده و بی‌ثباتی و حتی جنگ داخلی در کشور همسایه دامن آن‌ها را بگیرد. اما بر خلاف انتظار، رهبران سوریه روز به روز بر شدت خشونت افزودند.
دولت آقای اردوغان نیز که به شدت از نحوه مدیریت بحران در سوریه و برخورد خشن ارتش این کشور با مردم معترض نا‌امید شده است، بر لحن انتقادی خود علیه حکومت سوریه افزود و حتی اجازه داد تا مخالفان سر‌شناس حکومت بعث در آنتالیای ترکیه گرد هم آمده و درباره به وجود اوردن یک استراتژی مشخص در قبال حکومت سوریه به توافق برسند.
همچنین روزنامه‌ها و رسانه‌های دولتی و غیر دولتی ترکیه، حملات به شدت تند و تیزی را متوجه بشار اسد و دمشق کرده‌اند.
رهبران سوریه که عمیقا از برخورد حکومت و رسانه‌های ترکیه رنجیده‌اند؛ دست به موضعگیری علیه آنکار زده و حتی اکنون کار تا به آنجا بالا گرفته است که ترک‌ها را در ایجاد آشوب و تحریک مردم مقصر قلمداد می‌کنند.
برخی سوری‌ها حتی پا را از این فرا‌تر گذاشته و ادعا می‌کنند که ترکیه با دخالت در امور داخلی سوریه در صدد زنده کردن امپراطوری عثمانی است که سالیان سال بر بخش‌های وسیعی از دنیای عرب از جمله منطقه شامات سیطره داشت.
پیامد برای مناسبات با تهران
افزایش تنش میان دمشق و آنکارا باعث ناخرسندی‌هایی در میان مقامات ایرانی شده است.
تهران به طور تمام عیار از حکومت سوریه در جریان رخ دادهای داخلی این کشور پشتیبانی کرده است و اکنون نگران است که ترکیه به محملی برای سازمان دهی نیروهای مخالف رژیم سوریه تبدیل شده باشد.
برخی منابع در ایران خبر می‌دهند که در روزهای گذشته، پیام‌های هشدار آمیزی از جانب تهران به رهبران ترکیه فرستاده شده است که مضمون آن‌ها اهمیت راهبردی دمشق و خودداری از هر گونه اقدام برای بی‌ثبات ساختن پایه‌های حکومت این کشور بوده است.
همچنین رسانه‌های حکومتی ایران، در گوشه و کنار به انتقاد از رهبران اسلامگرای ترکیه مبادرت ورزیده و آنکارا را به بازی در زمین غرب و همکاری با آمریکا برای سرنگون ساختن حکومت بشار اسد متهم ساخته‌اند.
مرحله‌ای پر ابهام
به طور کلی به نظر می‌رسد که رجب طیب اردوغان در حالی به سمت تشکیل سومین دولت خود نزدیک می‌شود که روابط آنکارا با تهران وارد مرحله پر ابهام شده است.
هر چند برخی احتمال می‌دهند که بخش عمده‌ای از مواضع ضد سوریه در ترکیه مصرف انتخاباتی داشته و با پایان انتخابات پارلمانی از شدت حملات به حکومت بشار اسد کاسته شود و به این ترتیب روابط با تهران نیز به متانت پیشین باز گردد؛ اما عمق و گستردگی اتفاقاتی که در جهان عرب در جریان است می‌تواند نشان دهنده بروز تغییرات کیفی در رویکرد خارجی ترکیه به شمار رود.
می‌توان گفت با فرا رسیدن بهار عربی، رهبران حزب عدالت و توسعه برای خود جایگاه ویژه‌ای هم در داخل و هم در منطقه تصور و ترسیم می‌کنند.
آن‌ها خود را مبشران یک اسلام میانه رو و معتدل و پشتیبان تحولات دموکراتیک در خاورمیانه می‌بییند و در واقع همانگونه که انتخابات پارلمانی روز یکشنبه نشان داد؛ امیدوار هستند که چنین الگوی دموکراتیکی را در سایر کشور‌ها جایگرین کنند.
از این منظر، بعید به نظر می‌رسد که روابط آنکارا با حکومت بشار اسد که روش بسیار خشونت باری برای سرکوب مخالفان در پیش گرفته به زودی بهبود یابد.
در صورتی که وضعیت داخلی سوریه بهبود نیافته و حکومت و مخالفان این کشور نتوانند بر سر ساز و کاری مسالمت آمیز برای ایجاد اصلاحات به توافق برسند؛ ترکیه به سیاست فشار به دمشق ادامه خواهد داد.
در مرحله آینده، این سیاست چالش مهمی در مناسبات تهران- آنکارا خواهد بود.
