محمود کیان ارثی به بررسی وضعیت کنونی کشور ترکیه و تحلیل سخنان اخیر رهبر ایران، آیت‌الله خامنه‌ای، در خصوص تحولات این کشور می‌پردازد.
اعتراض‌های ضد حکومتی در سوریه در آستانه ورود به پنجمین ماه خود است.
این اعتراض‌ها هم رژیم این کشور را در داخل دچار بحران مشروعیت کرده و از سوی دیگر به اعتبار بین‌المللی دمشق آسیبی سنگین وارده ساخته است.
در این مدت، دستگاه حاکم بر این کشور عمدتا از نیروهای امنیتی و ارتش خود برای پاسخگویی به اعتراض و راهپیمایی‌ها استفاده کرده است که نتیجه آن کشته و زخمی شدن صد‌ها غیر نظامی و فرار هزاران نفر به کشورهای همسایه بوده است.
ایران که روابط گسترده‌ای با دمشق دارد، از هنگام آغاز اعتراض‌های حکومتی در شهر درعا، موضعی جانبدارانه از حکومت سوریه گرفته است. در واقع بر خلاف موضع کلی تهران در قابل تحولات سایر کشورهای عربی، سوریه استثنا و خط قرمزی بوده است که مقامات ایرانی سعی کرده‌اند تفسیر خاص خود را بر آن بار نمایند.
از همان روزهای نخست، رسانه‌های حکومتی در ایران و برخی مقامات کشور مستقیم و غیر مستقیم ناخشنودی خود را از رخدادهای سوریه و مقایسه آن با تونس، مصر یا بحرین بیان کرده‌اند. به باور آنها، اعتراض‌های سوریه، بیش از هر چیز توطئه خارجی و برنامه ریزی شده از سوی آمریکا و اسرائیل است. بنا بر این روایت، هدف از این توطئه به زیر کشیدن حکومت بشار اسد بوده و اساسا مواضع ضد اسرائیلی آن را هدف قرار داده است و به همین دلیل آنچه در سوریه جریان دارد نه یک انقلاب بلکه یک انحراف و نه یک خیزش خودجوش داخلی که یک طرح کاملا برنامه ریزی شده خارجی با ابعاد رسانه‌ای و امنیتی است.
اعلام این مواضع از زبان برخی مقامات ایرانی و پخش آن از رسانه‌های حکومتی کشور، ناخشنودی و اعتراض‌هایی را در داخل و خارج، بویژه در میان معترضان سوریه، در پی داشته است.
در این میان سخنان تازه آیت الله خامنه‌ای و اشاره مستقیم وی به رویدادهای سوریه، نقطه عطفی در سیر موضعگیری‌های مقامات ایران بود.
سخنان صریح رهبر ایران
آیت الله خامنه‌ای در چند ماه گذشته که اولین شعله‌های «انقلاب‌های عربی» در تونس و سپس مصر شروع به زبانه کشیدن کرد، چند موضع گیری عمده و روشن درباره آنها داشت، اما در این مدت، در مورد موضوع سوریه به طور خاص سکوت کرده و در سخنانش تنها به بیان برخی نکات کلی بسنده می‌کرد.
سخنرانی اخیر رهبری در جمع برخی مسولان کشور که در آن اعتراض‌ها در سوریه را انحراف نامیده است؛ باعث جلب توجه داخلی و خارجی بسیاری شد.
آیت الله خامنه‌ای در سخنانش گفت که از دیدگاه وی «جوهره بیداری اسلامی در کشورهای منطقه، حرکت ضد صهیونیستی و ضد آمریکایی است» و سپس درباره اعتراض‌های سوریه نتیجه گیری کرد که «ماهیت حوادث سوریه با ماهیت حوادث دیگر کشورهای منطقه متفاوت است.»
به گفت آیت‌الله خامنه‌ای «در حوادث سوریه، دست آمریکا و اسرائیل آشکار است و منطق و معیار ما ملت ایران این است که هر جا به نفع آمریکا و صهیونیسم شعار داده شود حرکت انحرافی است.»
این نخستین باری بود که آیت الله خامنه‌ای به عنوان عالی رتبه‌ترین مقام حکومتی کشور، به صورت علنی درباره رخ دادهای سوریه سخن می‌گفت. البته پیش‌تر وی با اشارات کلی و طرح برخی معیار‌ها برای جدا سازی انقلاب‌های آمریکایی از غیر آمریکایی به نوعی موضع جمهوری اسلامی را درباره حوادث سوریه بیان کرده و توضیح داده بود.
آیت الله خامنه‌ای در آن سخنرانی با اشاره به اینکه «مواضع ما هنگامی که این حرکت‌ها مردمی، اسلامی و ضد آمریکایی و صهیونیستی هستند، کاملا روشن است» تاکید کرده بود که «ایران از حرکت‌هایی که آمریکا به آن دامن زده باشد پشتیبانی نخواهد کرد.» مشخص بود که در آن سخنرانی، روی گفته‌های رهبری با منتقدان مواضع جمهوری اسلامی درباره حوادث سوریه و توجیه آن است، اما چرا اینبار، آیت الله خامنه‌ای سخن در پرده گفتن را کنار نهاده و صریحا درباره مساله داخلی سوریه دست به موضع‌گیری زده است؟
طرح این پرسش از اینرو اهمیت دارد که مساله سوریه و مواضع تهران در قابل آن حساسیت‌های مختلفی ایجاد کرده و در صورتی که سرانجام آن به برکناری بشار اسد یا فروپاشی رژیم او برسد، جمهوری اسلامی می‌تواند با وضعیت بسیار دشوار و توجیه ناپذیری روبرو شود.
گذر از مرحله بحران
شاید بتوان یکی دلیل عمده سخنان صریح آیت الله خامنه‌ای را در تحولات چند روز گذشته در سوریه جستجو کرد.
هفته گذشته دمشق، پایتخت سوریه، شاهد گردهمایی چهره‌های مهمی از مخالفان حکومت سوریه بود. این گردهمایی که در جریان آن سخنان تند و تیزی علیه رژیم سوریه و نحوه برخورد آن با مردم معترض بیان شد، نقطه تحول مهمی در سیر رویدادهای چند ماه گذشته در این کشور به شمار می‌رود.این نشست نشان داد که در نخستین حرکت مناسب، ولی هر چند بسیار دیر، رهبران سوریه مخالفت‌های سراسری را به رسمیت شناخته‌اند.
آنها سرانجام به این نتیجه رسیده‌اند که چاره‌ای جز گفتگو با مخالفان و رسیدن به یک راه حل مسالمت آمیز برای خروج از بحران چند ماهه ندارند. شرکت کنندگان این گردهمایی که برخی چهره‌های با سابقه و کلیدی اپوزیسیون رژیم بشار اسد هستند اعلام کرده‌اند که کمیته‌ای برای پیگیری تصمیم‌های نشست و انتقال مسالمت آمیز کشور به مرحله دموکراتیک تشکیل داده‌اند.
از دیگر سو، رهبری سوریه از سخنان و تشکیل گردهمایی مخالفان در دمشق استقبال کرده و اعلام کرده است که برای هر گونه بحث و بررسی و عملی ساختن پیشنهادهای مخالفان آماده است. به این ترتیب، با این اقدام، حکومت سوریه توانسته است تا حدودی بر اوضاع مسلط شود.
نخست در میان اپوزیسیون خود نوعی شکاف ایجاد کرده و موضع مخالفان رژیم در خارج از سوریه را تضعیف کند و همچنین، از شدت انتقاد‌ها و فشارهای بین المللی بکاهد.
این نکته اخیر در مواضع دولت آمریکا درباره گردهمایی مخالفان رژیم سوریه در دمشق نمود روشنی دارد که در آن از این نشست به گامی قابل توجه و به سوی تحول دموکراتیک یاد شده بود. پس از این نشست نیز تعدادی از مقامات خارجی از اروپا و روسیه به دمشق رفتند تا با رهبران سوریه گفتگو کنند.
افرایش این رفت و آمد‌ها به دمشق که قرار است به زودی با سفر داود اوغلو، وزیر خارجه ترکیه ادامه یابد، به معنای کاسته شدن از شدت فشارهای خارجی بر رژیم سوریه و خروج حداقل موقتی آن از انزوای فزاینده بین المللی است.
به نظر می‌رسد مقامات ایرانی به این جمع بندی رسیده‌اند که حکومت سوریه مرحله خطرناک را پشت سر گذارده و اکنون با تن دادن به گفتگو با مخالفان و حرکت به سوی اصلاحات گسترده‌تر، در حال بازیابی وضعیت داخلی و خارجی خود است. این تحول می‌تواند یکی از دلایل مهم در پس موضع گیری آیت الله خامنه‌ای درباره رویدادهای سوریه به شمار رو. .به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی، دیگر تردید درباره شانس بقای رژیم بشار اسد را به کنار نهاده و با قاطعیت در بالا‌ترین سطوح خود نه تنها از این متحد خود دفاع می‌کند بلکه مشروعیت مخالفان آن را با انحرافی دانستن اقداماتشان زیر سوال می‌برد.
البته گذشت زمان به زودی نشان خواهد داد که روند گفتگوی رهبران و مخالفان سوری و میزان اصلاحات وعده داده شده از سوی بشار اسد به کجا می‌انجامد.
در صورتی که این گفتگو‌ها بی‌نتیجه پایان یابد و اصلاحات وعده داده شده، نتواند مردم سوریه را قانع سازد، حکومت سوریه به مرحله‌ای بسیار شکننده‌تر وارد خواهد شد که سرانجام آن می‌تواند فروپاشی رژیم بعثی باشد.
در آن صورت، تهران هزینه گزافی بابت مواضع زود هنگام خود خواهد پرداخت.
