محمود کیان‌ارثی به بررسی حوادث خاورمیانه در هفته گذشته می‌پردازد؛ هفته‌ای که خاورمیانه، شاهد تحولات مهمی بود که مستقیم یا غیر مستقیم بر ایران تاثیر گذار خواهند بود.
رای اعتماد مجلس لبنان به دولت نجیب میقاتی، صدور رای اولیه دادگاه بین‌المللی ترور رفیق حریری، نخست وزیر پیشین لبنان، ادامه درگیری معترضان و حکومت سوریه و برگزاری راهپیمایی‌های ضد حکومتی تنها یک روز پس از موضعگیری صریح آیت‌الله علی خامنه‌ای درباره تحولات این کشور، آغاز گفتگوهای حکومت بحرین با مخالفانش و اشاره‌های تلویحی جمهوری اسلامی به پشتیبانی از «گفتگوهای واقعی» در بحرین از جمله رخدادهای مهم هفته جاری بود.
در کنار تحولات دنیای عرب، دو موضوع دیگر نیز در عرصه بین‌المللی برای ایرانی‌ها خبر ساز بود. مسئله صادرات نفت ایران به هند و عدم پرداخت پول ایران، که خبرگزاری مهر رقم آن را تا یازدهم تیرماه ۹ میلیارد دلار اعلام کرده است، روابط تهران و دهلی نو را متلاطم کرده است.
کمی دور‌تر از شبهه قاره، از آن سوی مرزهای شرقی کشور هم خبر آمد که دولت افغانستان در حال گفتگو با انگلستان برای بستن پیمان امنیتی بلند مدتی است که به بخشی از نیروهای نظامی بریتانیا اجازه استقرار دائمی در خاک افغانستان را خواهد داد. این در حالی است که کمی پیش‌تر، رهبر ایران درباره ایجاد پایگاه‌های دائم نظامی آمریکا به حامد کرزای هشدار داده بود.
راه دشوار دولت تازه لبنان
پس از برگزاری چندین جلسه پر گفتگو در پارلمان لبنان و درگیری‌های لفظی میان نمایندگان مخالف و موافق، سرانجام روز پنجشنبه دولت نجیب میقاتی از پارلمان رای اعتماد گرفت.
این رای اعتماد از آن جهت اهمیت دارد که دولت نجیب میقاتی که در پی سرنگونی کابینه سعد حریری تشکیل می‌شود، به فرمانبرداری از سیاست‌های ایران و سوریه متهم شده است.
در جریان گفتگوهای پارلمانی، یکی از نمانیدگان جناح ۱۴ مارس که از مخالفان حزب الله است، گفت که وزرای این دولت به دستور رهبر ایران انتخاب شده و دولت تازه پیرو و تابع دستورات تهران است.
رای اعتماد به کابینه میقاتی، دستاورد مهمی برای ایران و سوریه است که از سرنگونی دولت حریری پشتیبانی می‌کردند و در جهت تشکیل دولت تازه به ریاست نجیب میقاتی تلاش‌های زیادی به خرج داده بودند.
با این حال، اوضاع بحرانی سوریه و خطر انزوای دولت تازه لبنان در سطح بین‌المللی می‌تواند چالش‌های جدی در برابر آن به وجود آورد.
در صورتی که آشوب‌های سوریه به لبنان کشیده شود، جایگاه دولت میقاتی متزلزل شده و وی نخواهد توانست به وعده‌های اقتصادی و سیاست‌های اصلاحی خود جامه عمل بپوشاند.
همچنین، از آنجا که این کابینه از جناح‌های طرفدار آمریکا خالی است و حزب‌الله و متحدانش نفوذ عمده‌ای در آن دارند، این احتمال وجود دارد که غرب در صدد منزوی و تضعیف کردن آن برآید. بویژه آنکه مواضع منفی این کابینه در قبال همکاری با دادگاه بین المللی ترور حریری، زمینه فشارهای خارجی و قطع همکاری‌های اقتصادی با آن را از همین اکنون فراهم آورده است.
با توجه به اهمیت صنعت گردشگری در لبنان، هر گونه فشار خارجی در قالب سخت‌گیری‌های مالی و اقتصادی می‌تواند به وضعیت داخلی نجیب میقاتی و دولتش ضربه بزند.
بی‌گمان، دولت نجیب میقاتی راه دشواری برای برقرای توازن میان نیروهای داخلی و متحدان حزب‌الله لبنان از یکسو و فشارهای خارجی از سوی دیگر، در پیش روی خواهد داشت.
ادامه حوادث خونین در سوریه
جمعه گذشته، همانند جمعه‌های چند ماه گذشته، بسیاری از مردم سوریه به خیابان‌ها آمده تا علیه حکومت این کشور راهپیمایی کنند. بزرگ‌ترین راهپیمایی این هفته در شهر حما برگزار شد؛ شهری که در چهار ماه گذشته، از مراکز مهم اعتراض علیه حکومت سوریه بوده است. منابع خبری گفته‌اند که در جریان تظاهرات شهر حما، حداقل ۱۱ نفر توسط نیروهای امنیتی کشته شدند.
در این میان، اپوزیسیون داخلی حکومت سوریه اعلام کرده است که برای یافتن راه حلی مسالمت آمیز و تحول بنیادین در این کشور، جلسه تازه‌ای بر گزار کرده و کمیته‌ای نیز برای پیگیری خواست‌های سیاسی و اقتصادی مردم تشکیل خواهد داد. تشکیل اجلاس اپوزیسیون در داخل سوریه و اجازه مقامات رژیم این کشور به رهبران مخالفان، برای بیان آزادانه انتقاد‌های خود، مهم‌ترین گام تازه رژیم بشار اسد برای گفتگو و حل و فصل بحران جاری در این کشور است.
تظاهرات این هفته سوریه یک روز پس از سخنرانی آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، صورت گرفت که حاوی سخنان صریحی در محکوم کردن معترضان سوریه بود.
به گفته رهبر ایران، اتفاقات سوریه انحرافی است و با سایر خیزش‌های مردمی در کشورهای عربی فرق می‌کند. این موضعگیری، واکنش برخی مخالفان رژیم سوریه را در پی داشت. از جمله، عبد الحلیم خدام از چهره‌های مخالف سوری، ایران را متهم به هماهنگی با حکومت سوریه در سرکوب مردم این کشور کرده و گفت ایرانی‌ها نه به فکر سوریه که فقط به دنبال منافع خود هستند.
این در حالیست که وزیر خارجه ایران، با نفی این اتهامات گفته است که اگر در سوریه اکثریت مردم مطالبات مشروع دارند وظیفه دولت سوریه است که به امور مطالبات پاسخ دهد و دولت سوریه نیز چنین کرده و بشار اسد هم این قول را به مردم داده و بدان عمل کرده است.
به اعتقاد بسیاری از ناظران، مواضع جانبدارنه ایران در موضوع سوریه به جایگاه منطقه‌ای و نفوذ نرم جمهوری اسلامی در منطقه ضربه وارد کرده و با منافع بلند مدت کشور در خاورمیانه همخوانی ندارد.
وضعیت شکننده در بحرین
بحرین یکی دیگر از نقاط پر تنش در منطقه بوده است که تهران در چند ماه گذشته به شدت در مسائل آن درگیر شده است. البته بر خلاف بحران سوریه، ایران به طور همه جانبه از معترضان بحرینی و مخالفان رژیم آل خلیفه پشتیبانی کرده است.
این موضع تهران، خشم حکومت این کشور را بر انگیخته است؛ بطوریکه منامه ادعا می‌کند اعتراضات داخلی این کشور نتیجه توطئه ایرانی‌های بوده است.
به دنبال سرکوب خونین معترضان بحرینی، رژیم این کشور با موجی از فشارهای خارجی و حقوق بشری روبرو شده که در نتیجه به ابتکار عمل گفتگو با اپوزیسیون عمدتا شیعه این کشور تن داده است؛ دور نخست این گفتگو‌ها میان رهبران مخالفان و حکومت این کشور در هفته جاری برگزار شد.
اما از همین ابتدا شک و تردید‌ها درباره موفقیت این گفتگو‌ها فراوان است. جمعیت الوفاق بحرین که اصلیترین گروه مخالف حکومت را تشکیل می‌دهد می‌گوید که ترکیب هئیت‌های گفتگو کننده بازتاب دهنده اراده مردم نیست. به گفته رهبران این گروه، بیشتر نمایندگان حاضر در گفت‌وگو حامیان دیدگاه‌های حکومتی هستند و از اینرو نتیجه این گفتگو‌ها خوش‌بینانه نیست. خواسته‌های مهم مخالفان در بحرین، برخورداری از دولت منتخب و پارلمان منتخب با اختیارات کامل و حوزه‌های انتخاباتی عادلانه بر اساس اصل شهروندی و نه طائفه‌ای و استقلال کامل دستگاه قضایی و امنیتی است.
این در حالی‌است که واکنش بیشتر رسانه‌های ایران به برگزاری نشست مخالفان و حکومت بحرین، بدبینامه بوده و آن‌ها به انتقادات از آل خلیفه ادامه می‌دهد. در این میان، موضعگیری یک مسول وزارت خارجه کشور درباره گفتگوهای بحرین و حمایت از راه حلی مبتنی بر مذاکره بازتاب گسترده‌ای داشت.
به گفته معاون خاورمیانه وزارت امور خارجه، چنانچه گفتگوهای جاری منجر به پاسخ عادلانه و منصفانه به مطالبات مردمی شود، گامی مثبت و رو به جلو خواهد بود.
این سخنان که پس از اعلام خروج نیروهای سپر جزیره از بحرین مطرح می‌شود، می‌تواند نشانه‌ای از تمایل جمهوری اسلامی به میانجیگری در بحران این کشور، عمدتا شیعه نشین، باشد.
ادامه صادرات نفت به هند
پس از چندین روز گمانه زنی درباره قطع صادرات نفت ایران به هند، سرپرست وزارت نفت گفته است که صدور نفت خام به هند، که «یکی از مشتریان سنتی و دراز مدت کشور» است، همچنان ادامه خواهد یافت. به گفته وی هند طی یکی دو ماه آینده، مشکل پیش آمده در زمینه پرداخت پول صادرات نفت را حل می‌کند.
پیش‌تر برخی رسانه‌های گزارش داده بودند که شرکت ملی نفت ایران با ارسال نامه‌ای به دو پالایشگاه هندی خریدار نفت ایران اعلام کرده اگر به زودی سازوکاری برای پرداخت بهای نفت صادراتی ایران به هند یافت نکنند، این شرکت فروش نفت خام به هند را قطع خواهد کرد.
این در حالی است که گفته می‌شود، تحریم‌های مالی علیه جمهوری اسلامی باعث شده است تا خریداران هندی نتوانند بهای نفت وارداتی از ایران را به این کشور منتقل کنند.
حضور دائم انگلیسی‌ها در افغانستان
دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا، روز دوشنبه گذشته به طور ناگهانی وارد افغانستان شد و با حامد کرزای رئیس جمهور این کشور دیدار کرد. در این دیدار، دو طرف بر روابط درازمدت میان دو کشور تاکید کردند و از امضای یک توافقنامه در این باره در آینده نزدیک خبر دادند.
این دیدار پیش از شروع خروج نیروهای بین المللی از خاک این کشور و احتمال حضور دائمی بخشی از نیروهای خارجی در افغانستان انجام می‌گیرد. موضوع همکاری بلند مدت میان بریتانیا و افغانستان می‌تواند شبیه به تفاهم نامه امنیتی میان افغانستان و امریکا باشد که به تاسیس پایگاه دائمی نیروهای امریکایی در افغانستان منجر خواهد شد.
اما خبر این موافتقت‌نامه در حالی منتشر می‌شود که کمی پیش‌تر حامد کرزای در تهران با آیت الله خامنه‌ای دیدار و درباره آینده افغنستان با وی گفتگو کرده بود.رهبر ایران در آن ملاقات از ایجاد پایگاه‌های نظامی دائم برای نیروهای خارجی در خاک افغانستان ابراز نگرانی کرده و در اینباره هشدار داده بود.
حامد کرزای سعی دارد روابط خوبی با تهران بر قرار نماید، اما ضعف دولت وی و چالش‌های بزرگ امنیتی در این کشور مانع از آن خواهد شد که بتواند در مقابل فشارهای آمریکا و بریتانیا برای ایجاد پایگاه نظامی و استقرا بخشی از نیرو‌هایشان در این کشور مقاومت نماید.
ایران نگران است که این پایگاه‌ها در آینده تبدیل به مرکزی برای تهدید نظامی و حمله به خاک کشور شوند.
