فاصله قیمتی دلار بین آن‌چه در پیاده‌روهای تهران تعیین می‌شود با آن‌چه در گیشه‌های بانک‌ها به دست مشتریان می‌رسد، به رغم وعده‌های مقامات دولتی بیشتر شده است.

از آن شب پاییزی پیش از اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها که محمود احمدی‌نژاد در برابر دوربین تلویزیون دولتی ایران وعده داد که قیمت دلار «حالاحالا‌ها باید پایین بیاید»، هشت ماهی می‌گذرد.

آن زمان متوسط قیمت دلار در بازار آزاد ارز تهران، کمتر از ۱۰۷۰ تومان بود و این روز‌ها متوسط قیمت هر دلار آمریکا در بازار آزاد ارز تهران، در محدوده ۱۱۶۰ تومان در نوسان است.

اما این فقط بخشی از ماجراست. تفاوت قیمت دلار در بازار آزاد ارز با قیمت مرجع بانک مرکزی در آبان ماه پارسال کمتر از ۳۰ تومان بود، اما این روز‌ها، تفاوت قیمت دلار در بازار آزاد ارز با آنچه بانک مرکزی اعلام می‌کند، تفاوتی نزدیک به ۱۰۰ تومان است.

فاصله قیمتی دلار بین آن‌چه در پیاده‌روهای خیابان فرودوسی و چهارراه استانبول تهران تعیین می‌شود با آن‌چه در گیشه‌های بانک‌ها به دست مشتریان می‌رسد، در حالی افزایش یافته است که بانک مرکزی آن‌طور که مقاماتش می‌گویند در این ماه‌ها تلاش داشته تا این فاصله را از میان بردارد؛ سیاستی که شوکی قیمتی در بازار به همراه داشت و هفته‌ها پس از آزمودن آن، همچنان بانکی‌ها تلاش می‌کنند تا قیمت‌ها را به سطح قبلی بازگردانند.

تجربه فروش دلار با قیمت‌هایی حتی بیش از ۱۳۰۰ تومان در روزهای اوج قیمت‌ها در چند ماه گذشته، احتکار ارز و سهمیه‌بندی شدن دلار بانکی و عرضه آن با ارایه بلیط پرواز خارجی، پاسپورت و دیگر اسناد و مدارک، همگی نشانه‌هایی است از تلاش‌هایی که مقام‌های بانک مرکزی برای بازگرداندن تعادل به بازار ارز در دستور کار خود قرار داده‌اند و البته به رغم این تلاش‌ها، تاکنون آن تعادل پیش از تغییر سیاست‌های ارزی بانک مرکزی حاصل نشده است.

متهم در خیابان میرداماد است

اگرچه گمانه زنی‌های متفاوتی از چرایی این تغییر ناگهانی سیاست‌های ارزی بانک مرکزی در این چند هفته منتشر شده اما دست‌کم در یک زمینه فعالان بازار ارز، تصمیم‌گیران اقتصادی و تحلیلگران اقتصادی بر سر آن اتفاق نظر دارند و آن نقش بانک مرکزی در برهم‌زدن این تعادل است.

طبیعی است که بانک مرکزی به عنوان بزرگ‌ترین بازیگر بازار ارز و عرضه‌کننده بی‌رقیب به بازار در برهم‌خوردن تعادل در بازار ارز و واردکردن شوک قیمتی به این بازار، متهم اصلی است.

اما نفع و ضرر این شوک و اتفاقات ماه‌های اخیر در بازار خیابانی ارز چه بوده است؟ کم نیستند کسانی که دولت و بانک مرکزی را متهم می‌کنند که برای تامین نیازهای ریالی خود برای پرداخت یارانه‌های نقدی ماهانه ۴۵۵۰۰ تومان، این‌گونه گل‌آلودکردن بازار ارز را در دستور کار قرار داده است.

آن‌طور که محمود بهمنی، رئیس کل بانک مرکزی، گفته این نهاد سیاستگذار هر هفته یک و نیم میلیارد تا دو میلیاد دلار ارز به بازار تزریق می‌کند. حال اگر افزایش قیمت ارز پس از تغییر سیاست‌های ارزی بانک مرکزی را فقط ۵۰ تومان و مدت زمان این نوسان قیمتی را یک ماه در نظر بگیریم، بانک مرکزی از بابت فروش هر دلار با نرخ ۵۰ تومان گران‌تر، درآمدی بیشتر به اندازه ۵۷ میلیارد تا ۱۰۰ میلیارد تومان کسب کرده است.

بانک مرکزی مستقل از دولت؟

غلامرضا مصباحی مقدم، رئیس کمیسیون ویژه طرح تحول اقتصادی مجلس در گفت‌وگو با فارس یادآوری کرده است که بانک مرکزی سیاست مستقلی را برای ارزش پول ملی و تنظیم قیمت ارز دنبال می‌کند و این‏طور نیست که تحت تأثیر سیاست دولت برای تأمین منابع مالی دولت وارد این بازار شود.

این استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق با این‌که بر این باور است شرایط فعلی بازار توسط بانک مرکزی هدایت نشده، اما در عین حال آن را ناشی از افزایش تقاضای سفته بازی در بازار ارز و حجم بالای نقدینگی سرگردان موجود در بازار می‌داند.

البته این نماینده مجلس سیاست‌های بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار را در به‌وجودآمدن این وضع، موثر‌ترین عامل می‌شمرد و می‌گوید کاهش نرخ‌ سود سپرده‌های بانکی و سایر مواد بسته سیاستی-نظارتی بانک مرکزی، اثر خود را در بازار گذاشت و التهاب در بازار سکه و ارز ناشی از اجرای این سیاست‌های پولی است.

«التهاب در پی تحریم‌ها و ناتوانی است»

اما حسن منصور، اقتصاددان ایرانی، ناموفق بودن بانک مرکزی برای بازگشت آرامش به بازار ارز را ناشی از نکرانی بازار ارزیابی می‌کند.

این استاد اقتصاد مدرسه آمریکایی اقتصاد و بازرگانی پاریس به مردمک می‌گوید: بازار نسبت به حفظ ارزش ریال بدبین است و تقریبا این اطمینان وجود دارد که ریال در ماه‌های آتی افت ارزش بیشتری را تجربه خواهدکرد.

از نظر او، این نگرانی از آینده اقتصاد ایران به دلیل افزایش نرخ تورم در این ماه‌ها دامنه‌دار است و تاکید می‌کند که این روز‌ها هرکس ریالی دارد که نمی‌داند در جایی آن را سرمایه گذاری کند را به بازار ارز آورده و به همین دلیل التهاب در این بازار تمامی ندارد.

به اعتقاد این صاحب‌نظر اقتصادی، بازار ارز ایران می‌داند که بانک مرکزی ایران به دلیل تشدید تحریم‌ها و محدودیت‌هایی که دارد، توان و امکانات کافی برای کنترل بازار و تامین نیازهای بازار ارز را ندارد و همین باور باعث شده تا بازار ارز همچنان بازاری نامتعادل باقی بماند.

اسفنجی برای جذب نقدینگی

نقدینگی سرگردان در اقتصاد ایران به حدی است که حرکت آن به هر بازاری می‌تواند آن بازار را بر باد دهد.

بر اساس گزارش بانک مرکزی که جعفر قادری، نماینده عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس به نقل از محمود بهمنی، رئیس کل بانک مرکزی به فارس گفته، نرخ رشد نقدینگی در سال جاری ۲۹.۵ درصد، در سال ۸۹ حدود ۲۵.۵ درصد و در سال ۸۸ حدود ۲۴.۵ درصد بوده است. و بر پایه آمار بانک مرکزی، حجم نقدینگی در پایان آذرماه پارسال بالغ بر ۲۷۰ هزارمیلیارد تومان می‌شد.

کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی در ابتدای امسال نیز خود عامل موثر دیگری بوده برای آن‌که این حجم نقدینگی جریانی سریع‌تر برای رساندن خود به بازاری سودآور را آغاز کند.

جعفر قادری همچنین به فارس گفته محمود بهمنی در جلسه کمیسیون جهاد اقتصادی مجلس گفته سیاست فروش سکه و ارز بانک مرکزی برای جمع‌آوری نقدینگی ناشی از تزریق ۱۴ هزار میلیارد تومانی مسکن مهر بوده است.

اما ااگر بانک مرکزی بخواهد این حجم نقدینگی را کمی زود‌تر و موثر‌تر جمع‌آوری کند، تنها با افزودن یک تومان به قیمت دلار، هفته‌ای یک و نیم تا دو میلیارد تومان بیشتر از بازار جمع خواهد کرد؛ رقمی که می‌تواند برای مقامات سیاستگذار، اغواکننده باشد.