محمود کیان ارثی، کارشناس مسايل خاورمیانه، به بررسی دلایل سفر وزیر امور خارجه تهران به ترکیه می‌پردازد و معتقد است که مسئله اعتراضات در سوریه مهم‌ترین موضوع بحث دو کشور بود.
وزیر امور خارجه ترکیه، در جریان سفری منطقه‌ای، از ایران دیدن کرده است.
اهمیت این سفر از سطح بالای دیدارهای وی با مقامات جمهوری اسلامی و همچنین محورهای گفتگوهای وی در تهران کاملا مشخص بود: داود اوغلو در تهران با محمود احمدی‌نژاد، سعید جلیلی دبیر شورای عالی امنیت ملی و علی لاریجانی رییس مجلس و همینطور علی اکبر صالحی وزیر خارجه مذاکره کرد.
در طی این مذاکرات رخ دادهای منطقه، بویژه تحولات سوریه در صدر دستور کار گفتگو‌ها قرار داشت؛ موضوعی که در چهار ماه گذشته باعث نگرانی گسترده در آنکارا و تهران شده است. داود اوغلو در دیدار‌هایش با مقامات بلند پایه جمهوری اسلامی سعی کرد هر گونه شبهه درباره ایجاد مشکل در روابط دو کشور را رفع و بر استحکام این روابط تاکید کند.
اعضای یک خانواده
در واقع اهمیت دیدار معمار سیاست خارجی ترکیه از تهران در این مرحله مهم از تحولات خاورمیانه به بروز اختلاف نظر و تنش در روابط دو کشور و تلاش آنکارا و تهران برای بر طرف کردن این تنش‌ها باز می‌گردد. اتفاقات داخل سوریه یکی از اصلی‌ترین دلایل ایجاد تنش در روابط دوستانه حکومت اسلامگرای ترکیه و جمهوری اسلامی بوده است.
هم ترکیه و هم ایران از متحدان حکومت سوریه به شمار رفته و در واقع رهبران ترک تا همین چندی پیش روابط بسیار صمیمانه‌ای با بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه داشتند، اما آغاز حرکت اعتراضی مردم در سوریه علیه رژیم این کشور به ناگهان بحرانی در روابط دمشق و آنکارا به وجود آورده است که طبیعتا بر مناسبات ایران و ترکیه تاثیر منفی بر جای گذاشته است.
رهبران ترکیه از عملکرد حکومت سوریه در جریان اعتراض‌های داخلی و سرکوب گسترده آن ناخشنود هستند و بر این باورند که خشونت شدید ارتش سوریه و اصلاحات سطحی پیشنهاد داده شده توسط حکومت بعث این کشور، تنها به بحرانی‌تر شدن اوضاع و در نهایت جنگ داخلی خواهد انجامید. ترک‌ها نگرانند که آتش بحران داخلی سوریه به ترکیه سرایت کرده و به دردسر بزرگی برای همه تبدیل شود. تعحبی ندارد که رهبران ترکیه روابط خود را با سوریه و ایران به خانه‌های چوبی تشبیه کرده‌اند که اگر آتش در یکی از آن‌ها بی‌افتد به سرعت به دیگری سرایت می‌کند.
همین نگرانی است که داود اوغلو را به تهران کشاند تا شاید با گفتگو با مقامات ایرانی بتواند راه حلی برای بحران سوریه بیابد.
رویکرد متفاوت ایران و ترکیه در قبال سوریه
در گفتگوهای داود اوغلو و مقامات ایرانی، بر دو موضع مهم اصلاحات و پاسخ حکومت‌ها به مطالبات مردمی و عدم ورود بیگانگان و غرب به تحولات داخلی کشورهای منطقه تاکید شد. هرچند با وجود تاکید هر دو طرف به نزدیکی دیدگاه‌هایشان در اینباره، به نظر می‌رسد در عمل اختلاف‌های مقامات ایرانی و ترک در این زمینه جدی است.
به طور مثال محمود احمدی‌نژاد در دیدار با وزیر خارجه ترکیه گفت که هیچ حکومتی نمی‌تواند مردم خود را از آزادی محروم کند و حکومت‌های منطقه باید اصلاحات مورد نظر مردم را پیاده سازند. این در حالی بود که وی هیچ اشاره‌ای به سوریه که در واقع تبدیل به موضوع اختلاف تهران و آنکارا شده است، نکرد.
البته ترک‌ها هم چندان امیدوار نبودند که طرف ایرانی بر لزوم اصلاحات سریع و جدی در سوریه تاکید کرده و انعظافی در این موضوع از خود نشان دهد.
از سوی دیگر، وزیر خارجه ترکیه سخنان مقامات ایرانی درباره عدم دخالت غرب در تحولات داخلی کشورهای منطقه را تایید کرد، اما به نظر می‌رسد تهران نسبت به هماهنگی ترک‌ها با آمریکا در قبال مسئله سوریه کم و بیش مشکوک باشد.
رسانه‌های وابسته به حکومت ایران، آنکارا را متهم کرده‌اند که برای دخالت نظامی غرب در سوریه، شبیه به آن چیزی که در لیبی جریان دارد، زمینه سازی می‌کند.
موضوع ورود هزارن نفر از سوری‌ها به خاک ترکیه و پناه گرفتن آن‌ها در این کشور و همچنین احتمال ایجاد یک منطقه حائل مرزی در میان دو کشور به منظور تبدیل آن به پایگاه مخالفان رژیم سوریه مسائلی بوده که در هفته‌های اخیر به تنش میان سوریه و ایران با ترکیه دامن زده است.
راه حلی ترکی- ایرانی
اما آیا سفر وزیر خارجه ترکیه، می‌تواند به تنش‌های ایجاد شده در مناسبات تهران و آنکارا پایان دهد؟ داود اوغلو در تهران گفته است که تهران و آنکار باید دست در دست یکدیگر قرار داده و از ظرفیت‌های خود برای حل بحران در کشورهای منطقه استفاده کنند.
به گفته وی ایران، سوریه و ترکیه یه یک خانواده تعلق دارند و اگر یکی از اعضای خانواده دچار دشواریی شود، این بر گردن کل افراد خانواده است که آن مساله را حل کنند.
باید گفت تا آنجا که به بحران کنونی سوریه مربوط می‌شود، دو کشور ظرفیت‌های بالایی برای یافتن یک راه حل مناسب دارند. نخست آنکه منافع تهران و آنکارا در سوریه بسیار مهم و حیاتی است و هر دو کشور تداوم آشوب و بحران در سوریه را خطری برای امنیت ملی خود می‌بینند. سوریه به همان اندازه که دروازه ورود ایران به دنیای عرب است، برای ترک‌ها نیز دروازه سیاسی و اقتصادی در منطقه محسوب می‌شود.
برای همین به یک معنی حفظ رژیم بشار اسد از طریق انجام اصلاحات و در نتیجه جلوگیری از ورود سوریه به مرحله‌ای نامعلوم، گزینه مطلوبی برای هر دو کشور است.
جمهوری اسلامی نفوذ بالایی بر حکومت سوریه دارد و در مقابل، ترک‌ها در میان اپوزیسیون و برخی چهره‌های مخالف حکومت سوریه محبوب هستند. از اینرو می‌توان گفت سفر داود اوغلو به تهران، تلاشی برای رسیدن به همکاری مشترکی و یافتن راه حلی برای بحران جاری در سوریه بوده است.
تهران باید به حکومت سوریه فشار وارد کند تا دست از زندانی کردن رهبران مخالف و کشتن مردم در خیابان‌ها برداشته و اصلاحاتی عمیق برای افزایش مشارکت گروه‌های اجتماعی مختلف در ساختار سیاسی این کشور به عمل آورد. ترک‌ها نیز می‌توانند بخش مهمی از اپوزیسیون سوریه را به مسیر گفتگو با حکومت و تعیین تکلیف بحران فعلی بر اساس ساز و کارهای اصلاح طلبانه ترغیب کنند.
این چارچوب می‌تواند بستری برای همکاری سازنده ترک‌ها و ایرانی‌ها بر سر سوریه و بازگرداند سطح روابط سه جانبه به پیش از شروع اعتراض‌ها در سوریه باشد، اما همه چیز در نهایت به رفتار سوری‌ها و بویژه حکومت این کشور بستگی خواهد داشت. تا زمانی که روند فعلی در سوریه حاکم باشد، مساله این کشور نطقه‌ای تنش زا در روابط تهران و آنکارا باقی خواهد ماند.
