نجمه بزرگمهر، خبرنگار روزنامه بریتانیایی فایننشال‌تایمز در تهران،در گزارشی به حساسیت‌های جمهوری اسلامی درباره تورهای مسافرتی تفریحی در خارج پرداخته است.

در روزنامه‌های ایران، تبلیغات برای تعطیلات تابستانی در سواحل مدیترانه به معنی سفر به جنوب فرانسه یا اسپانیا نیست بلکه خوانندگان احتمالا می‌فه‌مند که منظور از این تبلیغات، کشور ترکیه است.

یکی از استراحتگاه‌های معروف در ترکیه، آنتالیا در سواحل جنوب غربی این کشور است که دیگر به یک دلبستگی عمومی مردم ایران تبدیل شده است.

یکی از کارکنان یک آژانس مسافرتی که سفر به سواحل مدیترانه را تبلیغ می‌کند، می‌گوید: آن‌ها (حاکمان ایران) فکر می‌کنند که اگر ما اسم آنتالیا را ذکر نکنیم، مردم به آنجا نمی‌روند در حالی که واقعیت این است که خیلی از مردم می‌روند.

به خاطر وجود چنین اشتیاق عمومی است که نمایندگان تندرو مجلس قول دادند که تبلیغات آژانس‌های مسافرتی را در زمینه جاذبه‌های توریستی خارج از کشور محدود سازند چرا که به گفته آن‌ها، این آژانس‌ها، با تبلیغات خود، جاذبه‌های توریستی ایران را تحت الشعاع قرار می‌دهند.

اما استراحتگاه‌های ساحلی ترکیه، زندگی شبانه زنده‌ای دارند و زنان و مردان می‌توانند به صورت مختلط در ساحل شنا کنند، امکانی که از مردم ایران گرفته شده است.

به علاوه تورهای مربوط به کشورهای نزدیک ایران مثل ترکیه، دوبی و کشورهای آسیایی مثل مالزی و تایلند، خدمات بهتر و ارزان تری را در اختیار مسافران قرار می‌دهند.

قیمت یک هفته سفر به آنتالیا شامل پرواز و کل هزینه‌ها، برای هر نفر بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار خواهد بود.

قیمت استاندارد یک شب اقامت در یک هتل پنج ستاره در سواحل دریای خزر، با همه محدودیت‌های اجتماعی‌اش، حدود ۲۰۰ دلار است. قیمت یک اتاق مشابه در جزیره کیش در خلیج فارس، که آن هم یکی از تفریحگاه‌های محبوب مردم ایران به شمار می‌رود، هر شب ۱۵۰ دلار است.

یکی از دلایل اصلی این قیمت‌های بالا، مالکیت انحصاری سازمان‌های دولتی بر هتل‌های مناطق ساحلی است. به نظر منتقدان، نتیجه این امتیاز انحصاری دولتی، مدیریت ناکارآمد، خدمات ضعیف و کارکنان آموزش ندیده است.

به گفته مصطفی شفیعی شکیب، یکی از اعضای صنف آژانس‌های مسافرتی، قیمت تور یک هفته‌ای به تایلند، یا مالزی یا استانبول، بسیار ارزان‌تر از سفر به کیش است، ضمن اینکه سطح ارائه خدمات هم بالا‌تر از کیش است.

ایرانیانی که حس نوستالژیک دارند، انگیزه‌های دیگری هم دارند که باعث می‌شود، سفر به آنتالیا را به سفر به شهرهای تاریخی مثل شیراز یا اصفهان ترجیح دهند.

خوانندگان و رقاصانی که بیشتر آن‌ها از زمان انقلاب ۵۷ در لوس آنجلس و در تبعید زندگی می‌کنند و غالبا به این نقاط سفر می‌کنند، محبوب ایرانیان‌اند. برگزاری کنسرت این افراد در ترکیه، وسیعا در شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان تبلیغ می‌شود.

آنتالیا، به خصوص در این هفته، مطلوب‌تر و البته گران‌تر از بقیه هست. قرار است گوگوش خواننده افسانه‌ای پاپ ایران در آنجا کنسرت داشته باشد و محمد خردادیان رقاص مشهور ایرانی نیز مسابقه رقصی برگزار کند.

انتظار می‌رود که این رویداد‌ها، هزاران نفر از ایرانیان را به آنجا بکشاند. اگرچه هیج آمار رسمی از تعداد توریست‌های ایرانی در آنتالیا در دسترس نیست، اما آژانس‌های مسافرتی محلی معتقدند که از میان ۶ میلیون مسافر ایرانی به خارج از کشور در هر سال، بیش از یک میلیون نفر آن‌ها برای خرید یا تفریح یا هر دو، به ترکیه سفر می‌کنند.

این آمار خیلی کمتر از آمار بازدید زائران ایرانی از اماکن مقدس مذهبی در عربستان سعودی، سوریه و عراق نیست.

گفته می‌شود که امسال آمار توریست‌های ایرانی در داخل و خارج از کشور، به خاطر شرایط بد اقتصادی و افزایش بی‌اطمینانی به آینده، کاهش یافته است، اگرچه بعید است، این گرایش متوقف شود.

ایرانی‌ها می‌توانند بدون درخواست ویزا از قبل، وارد خاک ترکیه و مالزی شوند. آقای شفیعی شکیب، فعالیت تجاری خود را با تورهای ایران گردی از سال ۱۹۹۴ شروع کرد و تا اواخر دهه نود، سالانه حدود ۷۰۰۰ مشتری داشت. بعد از آن او تورهای جهان گردی خود را راه انداخت و اکنون تنها کمتر از ۱۰۰۰ مشتری برای تورهای داخلی دارد و شمار مشتری‌های تورهای خارجی‌اش رو به افزایش است.

آقای شفیعی، افزایش تعداد آژانس‌های مسافرتی از ۳۰۰ به ۲۰۰۰ آژانس در طی ده سال گذشته را، یکی از نشانه‌های رونق تجارت جهان گردی در ایران می‌داند.

اما هسته اصلی تجارت توریسم در دست بخش خصوصی نیست. به گفته تحلیل گران صنعت توریسم، آژانس‌های مسافرتی که به مراکز قدرت در ایران متصل‌اند، بر این شاخه تجاری مسلط شده‌اند.

بیشتر آژانس‌های مسافرتی در بسته‌های پیشنهادی خود برای آنتالیا، از هواپیمای ایرباس متعلق به خطوط هوایی ترکیه استفاده می‌کنند. این موضوع در زمانی مطرح می‌شود که هواپیماهای ایرانی به خاطر تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، کهنه و فرسوده شده‌اند.

استفاده از هواپیماهای ترکیه‌ای، باعث کاهش نگرانی ایمنی مسافران از پرواز در داخل کشور و جلب توجه بیشتر آن‌ها به مکان‌های تفریحی خارج از کشور می‌شود.

به گفته یکی از تحلیل گران صنعت توریسم، «این یک مسئله تجاری است نه ایدئولوژیک». به عقیده تحلیل گران، عدم ذکر نام آنتالیا در تبلیغات توریستی، تنها یک ژست ظاهری است و حکومت ایران به تورهای خارجی به عنوان یک سوپاپ اطمینان برای کاهش فشار بر مردم نگاه می‌کند. اگرچه حکومت اسلامی، همیشه نگران تاثیر فرهنگی این گونه مسافرت هاست.

اسماعیل قادری یکی از کسانی که در رشته توریسم، تحصیلات دانشگاهی دارد، می‌گوید: «ایرانی‌ها با سفر کردن یاد می‌گیرند که قوانین را رعایت کنند و این نکته مثبتی است اما آن‌ها در ضمن آزادی فردی را نیز تجربه می‌کنند و این موضوع، کار حکومت ایران را برای محدود کردن آن‌ها در درازمدت، سخت‌تر می‌کند.»