سعید شنبه‌زاده، نوازنده ایرانی، به‌تازگی آلبوم «راز» را منتشر کرده که تلفیقی از موسیقی بوشهری و جاز است. به این بهانه، مردمک با او گفتوگو کرده است.
موسیقی بندری را قبول ندارد و آن را «واژه اشتباهی» برای معرفی تمام انواع موسیقی مناطق جنوب می‌داند. خودش را نه سیاسی می‌شناسد نه «دور از وطن»؛ می‌گوید وطنش کشوری است که هم اکنون در آن با آرامش و راحتی زندگی می‌کند. از ایران سفر کرده تا آزاد زندگی کند و آزاد فکر کند. خودش را مستقل می‌داند و هنرنمایی‌اش را و هنرش را بزرگ‌تر از نام‌ها و عنوان‌ها می‌بیند، اینکه با نام شهر زادگاهش یا نوع موسیقی‌اش معرفی‌اش کنید، رو ترش می‌کند چرا که همه آن‌ها را تیتر می‌داند و خودش را بالا‌تر از همه این نماد‌ها می‌شناسد؛ هنرمند را بزرگ‌تر از خود هنر می‌داند چون پدیدآوردنده هنر است. این‌ها گوشه‌هایی از توصیفاتی است که سعید شنبه‌زاده از خودش و موسیقی‌اش دارد.
او اخیرا آلبوم «راز» کاری از گروهش که تلفیقی از موسیقی بوشهری و جاز است را منتشر کرده و همین بهانه‌ای شد تا گفت‌و‌گویی کوتاه با او داشته باشیم.
چرا در آلبوم «راز» فقط به موسیقی تلفیقی جاز و بوشهری پرداخته اید؟ و موسیقی بوشهری را به تنهایی کار نکرده اید؟ دنبال مخاطب خاصی هستید؟
نزدیک به ۱۱ سال است که روی تلفیق موسیقی بوشهر و جاز کار می‌کنم کاری که بیشتر در فضای موسیقی جاز است ولی تم‌های موسیقی بیشتر موسیقی بوشهر یا جنوب ایران است. اولین بار به صورت اتفاقی در ایران برای روز جهانی موسیقی و اجرای بداهه نوازی با همین گروه به اجرای موسیقی پرداختم. همین آغازی شد برای این نوع کار برای من.
به دنبال مخاطب خاصی نیستم. بیشتر برای من جالب بود که در فضای موسیقی بوشهر با تلفیق و ترکیب سازهای این منطقه با نوع دیگرموسیقی که دارای پیشینه خاصی بود به رنگ جدیدی در موسیقی برسم. پیش از این من با آلات موسیقی جنوب ایران به این صدا‌ها نمی‌رسیدم ولی با ترکیب جاز و موسیقی جنوب به ترکیبی رسیدم که تا به حال نرسیده بودم. و حالا نمی‌دانم مخاطب این کار چه کسی می‌تواند باشد چون هیچ وقت در کار‌هایم روی قشر خاصی کار نمی‌کنم.
درموسیقی سنتی بوشهر من بیشتر یا به عنوان راوی هستم یا رقاص یا موزیسینی که روایت‌هایی را روایت می‌کند. با بداهه‌هایی که به تو اجازه می‌دهد شخصیت خودت را هم دخیل کنی این خاصیت موسیقی سنتی بوشهر است که به نوازنده اجازه می‌دهد داشته‌ها و شخصیت خودت را در قالب بداهه نوازی در چهارچوب یک فرم پیاده کند به همین دلیل شیوه نوازندگی هر نوازنده با نوازنده دیگر فرق دارد. به همین دلیل دنبال قشر خاصی نیستم که کسی بتواند با آن ارتباط برقرار کند یا نکند.
می‌توان گفت در کارهای جدید شما بیشتر دنبال مخاطب غیر ایرانی هستید؟ به این معنا که دنبال جذب بازار بین المللی هستید؟
اصلا مساله ما بازار موسیقی نیست. این مثل یک کار دستی یا نقاشی است که من فکر کردم می‌توانم این اثر را تولید کنم و انجام دادم. خودم به آن گوش کردم و توانستم با آن ارتباط برقرار کنم زمانی که برای خودم جالب بود فکر کردم شاید برای دیگران هم جالب باشد.
ولی اگر توجه کنید بیشترین حضور ما در جشنواره‌های بین المللی با تمرکز روی موسیقی سنتی خودمان است. مخاطب جهانی با این شیوه و سبک و سیاقی که من ارائه دادم بیشتر ارتباط برقرار کرده است. من از سال ۱۹۹۱ ناشناخته‌ها را به موسیقی دنیا معرفی کردم که خیلی بیشتر موفق بوده است چه به لحاظ فروش آثار چه به لحاظ جلب مخاطب و تقاضا برای اجرای موسیقی در فستیوال‌های مختلف دنیا.
این نوع موسیقی تلفیقی نسبت به اجرای موسیقی سنتی بوشهر یا خود موسیقی جاز مخاطب بیشتری دارد.
چرا فکر می‌کنید متقاضی آن بیشتر است؟
چون خالص‌تر است و تک‌تر است. کاری که با جاز انجام می‌دهیم هنوز خیلی مورد تشویق نبوده است چون از این دست کار‌ها در دنیا زیاد انجام شده است. ما هم نمی‌خواستیم روی کلیشه خاصی کار کنیم که روی مْد باشیم. چون ما بعد از یازده سال کار روی این موسیقی این آلبوم را منتشر کردیم.
با توجه به اینکه می‌گوبید نمی‌خواستید روی مْد باشید و از طرفی دنبال مخاطب خاص نبودید، چطور موفق شدید مخاطب از گروه‌های مختلف و مردم کشورهای متفاوت داشته باشید؟
این نوع موسیقی کلا برای مخاطب جذاب است. یک بخش از جذب مخاطب به جنس موسیقی جنوب ایران بر می‌گردد که پایه و اساس آن ریتم است و ریتم نقش بسیار مهمی دارد و ملودی هم روی ریتم سوار می‌شود. دیگر اینکه این موسیقی، موسیقی شعری نیست. موسیقی ما به شعر وابسته نیست. موسیقی ما در بیشتر بخش‌ها بدون کلام است.
یعنی شما بی‌کلام بودن این موسیقی را نقطه قوت آن می‌دانید؟
بله نقطه قوت کار ماست.
ولی آواز در موسیقی ایرانی نقش بسیار مهمی دارد.
بله درست است ولی در موسیقی جنوب ایران نقش آن به همان صورت موسیقی کلاسیک و سنتی ایرانی نیست که آواز نقش کلیدی داشته باشد و کلام به جای موسیقی بنشیند. این نکته‌ای است که همه دنیا بدون آشنایی با زبان و لهجه من می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند و زمانیکه اجرای صحنه‌ای داریم جدا از ریتم و موسیقی، ملودی ریتم و ملودی حرکت (رقص) نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.
شما حرکات خودتان را برای صحنه طراحی می‌کنید؟
بله ما برای طراحی صحنه کار می‌کنیم من موسیقی را با حالت‌های زیرو بم آن روی صحنه با نمایش دادن حرکات بدن اجرا می‌کنم و طراحی‌های مختلفی برای روی صحنه دارم که برای اجراهای مختلف من متفاوت است. من روی این بخش بسیار کارکرده‌ام.
همیشه تلاش کرده‌ام در کار‌هایم راوی به حقیقت نزدیک تری باشم که موجب شده در بسیاری موارد برچسب سنت گرایی به من بزنند.
ولی در نهایت هنرمند است که می‌تواند تاثیر گذار باشد این من هستم که روی صحنه‌ام و شما من را می‌بینید. آن‌چه که تاثیر می‌گذارد تاثیر من است. یک سوالی از شما دارم. من اگر تئاتر کار می‌کردم شما به متن اشاره می‌کردید و می‌گفتید عجب متن قوی است؟ یا بازی را نگاه می‌کردید؟ روی صحنه من‌ام و گروهی که با من کار می‌کنند ولی ما این را فراموش می‌کنیم و وارد بحث دیگری می‌شویم.
موسیقی بوشهر موسیقی بسیار جذابی است ولی به شرط اینکه چه کسی اجرایش کند. موسیقی نقاط دیگر مثل خراسان و تهران هم همین طور. ما چون در جامعه‌ای زندگی کرده‌ایم که هنرمند همیشه بایستی کوچک نفس باشد و صحبتی از خودش نکند و پشت پرده‌ای یا هاله‌ای خودش را پنهان کند کمتر از هنر جلوه کرده است و همیشه کشور را جلو‌تر از هنرمند قرار داده‌اند. من هنرمندی هستم که متعلق به همه دنیا است در حالی که برخی اسم یک شهر یا کشور را جلو‌تر از من قرار می‌دهند و این باعث می‌شود که دیگران فکر کنند وقتی وارد بوشهر شوند همه همین گونه‌اند و «نی انبونه» می‌زنند و مثل من هستند. این واقعا ناعادلانه است.
این موسیقی اجرایی توسط شما موسیقی مرسوم و امروزی مردم بوشهر است؟
نه این‌طور نیست. خود بوشهری‌ها هم بخش‌هایی از این‌ها را اصلا نشنیده‌اند و اصطلاحا موسیقی زیرخاکی است. بسیاری از رقص‌هایی که من اجرا می‌کنم برخی از بوشهری‌ها هم اصلا ندیده‌اند. بسیاری از این رقص‌ها را من بازسازی کرده‌ام و روی آن‌ها سال‌ها بررسی و تحقیق کرده‌ام. مردم حتی با برخی از این آهنگ‌ها حس نوستالژی هم ندارند.
من خوشبختانه مثل خیلی از این هنرمندان این امتیاز را که مردم با آهنگ‌های من حس نوستالژی برایشان تداعی شود را ندارم چون این امتیاز برای هنرمند سم است که تا روی صحنه برود مردم بگویند مرغ سحر بخوان.
اعضای گروه ما بسیار حرفه‌ای کار کرده و تحقیق کرده‌اند. شما در بوشهر و استان هرمزگان نمی‌توانید نوازنده‌ای مثل حبیب و نقیب پیدا کنید. پشت نوازندگی این گروه بیش از ۱۵ سال کار و تجربه وجود دارد. در نهایت من معتقدم این هنرمند است که هنر را می‌آفریند.
