در چند ماه گذشته حملات نیروهای نظامی ایرانی به مناطق استقرار نیروهای پژاک در خاک عراق و همینطور افزایش اختلاف‌ها میان ترکیه و سوریه باعث گردیده است تا موضوع کردها بار دیگر در صدر اخبار رسانه‌های خاورمیانه قرار گیرد. محمود کیان ارثی نگاهی دارد به این اخبار تازه.
تیرگی روز افزون مناسبات سوریه و ترکیه تاثیر مستقیمی بر اقلیت کردهای دو کشور داشته است. به گونه‌ای که برخی ناظران پیشبینی می‌کنند که حکومت سوریه «برگ کردی» را بار دیگر علیه ترک‌ها به بازی گرفته و در نتیجه تحرکات نظامی گروه پ. ک. ک.، حزب کارگران کردستان ترکیه، در این کشور افزایش یابد.
از سوی دیگر، کردهای ترکیه بهار انقلاب‌های عربی را فرصتی برای طرح گسترده‌تر مطالبات خود دیده و به نظر می‌رسد پ. ک. ک. تحرکات خود را بر همین مبنا علیه حکومت ترکیه افزایش داده است.
این تحول با حملات گسترده نیروهای نظامی ایران به مناطق استقرار گروه پژاک همراه شده است؛ گروه مسلحی که بسیاری آن را خواهر خوانده پ. ک. ک. می‌دانند.
توطئه ایرانی- ترکی
حملات به پایگاه‌های پژاک، که تلافات گسترده‌ای در میان شهروندان کرد در نقاط مرزی ایران و عراق بر جای گذاشت، موج انتقادات رهبران منطقه خود مختار کردستان عراق را به دنبال داشته است.
در حالی که حکومت مرکزی عراق تمایلی به واکنش به حملات ایران به مناطق کردی این کشور ندارد، نمانیدگان پارلمان کردستان و همچنین نماینده ایشان در ایران اعتراض شدیدی به حمله نظامی ایران و آواره گی صد‌ها نفر از مردم غیر نظامی منطقه به عمل آورده‌اند.
در این رابطه ناظم دباغ، نماینده حکومت اقلیم کردستان عراق در تهران، از مقامات ایران خواسته تا به جای اقدام نظامی به مطالبات مشروع کردها پاسخ دهد.
وی در گفتگو با یک سایت اصلاح طلب در ایران، به شدت ادعای یکی از فرماندهان سپاه درباره واگذاری ۳۰۰ هزار هکتار زمین توسط اقلیم کردستان به گروه پژاک زیر سوال برد و گفت: این جای تعجب دارد که این مقام نظامی این قدر به مساحت و رقم بی‌توجهی می‌کند و عددی می‌گوید که حتی در رقم مشخص است که درست نیست.
وی افزود، «اگر پژاک این قدر جمعیت دارند چرا با آن‌ها مذاکره نمی‌کنید؟ چرا مشکلاتشان را حل نمی‌کند. فقط یک انسان بی‌سواد می‌تواند چنین رقمی را اعلام کند.»
در مقابل، مقامات ایرانی از حکومت اقلیم کردستان عراق به دلیل پناه دادن به پژاک انتقاد کرده‌اند.
در این میان، اخباری ضد و نقیض از دستگیری مرد شماره ۲ سازمان پ. ک. ک. توسط رسانه‌های ترکیه و ایران منتشر شد که بلافاصله توسط رهبران این گروه و همینطور بعدا مقامات ایرانی تکذیب گردید.
مراد کارایلان، که گفته می‌شود معاون و دست راست عبدالله اوجلان، رهبر زندانی سازمان پ ک ک، است، با تکذیب خبر دستگیری خود گفت که این شایعه اختراع مشترک ترکیه و ایران برای از میان بردن روحیه اعضای این سازمان است.
روابط کردها با حکومت‌های منطقه
ایران و ترکیه به همراه عراق و سوریه کشورهایی هستند که جمعیت بزرگی از مردم کرد را در خود جای داده‌اند. حکومت‌های مرکزی در این چهار کشور، هر کدام به گونه‌ای با اقلیت کرد خود روابط تنش آمیزی دارند. طبیعتا تحولاتی که در این کشور‌ها یا روابط میان آن‌ها رخ می‌دهد بر وضعیت کردها تاثیر می‌گذارد.
جمعیت کردهای خاورمیانه بین ۲۵ تا ۳۰ میلیون تخمین زده می‌شود. نیمی از این جمعیت در ترکیه به سر می‌برند؛ کشوری که ۲۰ درصد جمعیت آن را کردها تشکیل داده و در سراسر تاریخ مدرنش به شدت آن‌ها را سرکوب کرده است.
حدود ۲۰ درصد جمعیت عراق نیز کرد هستند. این درحالی است که ایران حدود ۶ میلیون و سوریه یک و نیم میلیون جمعیت کرد دارد.
در میان این چهار کشور، ترکیه به دلیل سیاست‌های پان ترکیستی و درصد بزرگ اقلیت کرد خود، بیشترین درگیری‌ها را با آن‌ها داشته است، به نحوی که در طی نبردهای ارتش ترکیه با سازمان پ. ک. ک. تا کنون نزدیک ۴۰ هزار نفر کشته شده‌اند که البته بیشتر این تلفات از میان کردها بوده است.
در طی ۱۰ سال گذشته، تغییر و تحولات ترکیه به دنبال حاکمیت حزب عدالت و توسعه، به بهبود روابط دولت مرکزی این کشور و مناطق کردنشین آن انجامیده است. با این حال، هنوز موضوع کردهای ترکیه چالشی بزرگ برای حکومت این کشور است.
اخیر دور تازه‌ای از درگیری‌ها میان گروه پ. ک. ک. و ارتش ترکیه باعث شده است که نخست وزیر این کشور اعلام کند با پایان ماه رمضان، ارتش کارزار تازه‌ای را علیه اقدام‌های خرابکارانه این سازمان آغاز خواهد کرد.
رجب طیب اردوغان با اشاره به این حملات گفته است که «دیگر کارد به استخوان رسیده و گروه تروریستی پ. ک. ک. بدون رعایت حرمت ماه مبارک رمضان مرتکب جنایت می‌شود، اما تاوان این جنایت‌ها سنگین خواهد بود و بعد از ماه مبارک رمضان همه چیز فرق خواهد کرد.»
دغدغه مشترک
ایران و ترکیه همواره بر سر مساله کردها و فعالیت جنبش‌های تجزیه طلب در مناطق کرد نشین خود نگرانی داشته‌اند. این موضوع یکی از دلایل همگرایی حکومت دو کشور در مناسبات منطقه‌ای خود بوده است. ترک‌ها و ایرانی‌ها هر دو از مخالفان حمله نظامی آمریکای جورج بوش به عراق و اشغال این کشور بودند که یکی از دلایل مهم آن احتمال تجزیه منطقه کردستان عراق و خودمختاری آن به شمار می‌رفت. دو کشور نگران بوده‌اند که این تحول به تقویت جنبش‌های تجزیه طلب کرد در خاک خودشان منجر شود.
اما این روز‌ها، درگیری ایران و ترکیه با گروه‌های مسلح کرد در حالی افزایش یافته است که در سوریه کردهای این کشور علیه حکومت به جنبش در آمده‌اند. راهپیمایی در مناطق کردنشین سوریه با شعار «آزادی» گوشه قابل توجهی از حرکت مدنی مردم کرد سوریه در جریان رهپیمایی‌های این کشور در ۵ ماه گذشته بوده است.
در حالیکه کردهای سوریه سعی دارند از این فرصت برای به رسمیت شناختن حقوق برابر خود استفاده نمایند؛ به نظر می‌رسد درباره تحرکات حکومت ترکیه در سوریه و انتقادات آن از رژیم بشار اسد تردیدهایی داشته باشند.
در گذشته‌ای نه چندان دور که اختلافات ارضی و سیاسی بر روابط دمشق و آنکار سایه افکنده بود، حکومت سوریه به گروه‌های مسلح کرد ترکیه از جمله پ. ک. ک. اجازه تحرکات نظامی و سیاسی در خاک خود را داده بود تا به این ترتیب به حکومت ترکیه فشار وارد کند. گفته می‌شد که عبدالله اوجلان، رهبر سازمان پ ک ک، علوی بوده و روابط خوبی با حکومت علوی سوریه دارد.
اما بهبود روابط دو کشور باعث شد که سوریه در یک دهه گذشته، همه این فعالیت‌ها را متوقف ساخته و عناصر نظامی حزب کارگران کردستان ترکیه را اخراج کرده یا تحویل دهد.
سیاست سوریه و ایران
پرسش بزرگی که این روز‌ها مطرح است این است که آیا تیرگی مناسبات دمشق و آنکارا باعث بازگشت برگ کردی به معادله روابط دو کشور خواهد شد؟
چندان دور از ذهن نیست که رهبران سوریه برای متوقف کردن فشارهای آنکارا سعی کنند پایگاه‌های نظامی حزب کارگران کردستان ترکیه را دوباره فعال ساخته و مرزهای طولانی خود با ترکیه را تبدیل به جهنمی برای ارتش ترکیه کنند.
سوری‌ها در چند ماه گذشته ادعا کرده‌اند که اسلحه و مهمات از سوی ترکیه به داخل این کشور و برای مخالفان حکومت سوریه روانه شده است. آن‌ها می‌گویند اگر دموکراسی خوب است، چرا ترکیه فکری به حال کردهای خود نمی‌کند و تنها آن را برای سوریه می‌خواهد؟
از اینرو به نظر می‌رسد زمینه سیاسی و تبلیغاتی کافی برای اقدام متقابل سوریه علیه ترک‌ها و مسلح ساختن گروه‌های مخالف کرد آن وجود داشته باشد.
اما پرسش بزرگ‌تر این خواهد بود که واکنش ایران به این اقدام متحد عربش چه خواهد بود؟
وضعیت ایران در این جریان پیچیده است. از یکسو، روابط ایران با ترکیه به ویژه بر سر مسائل کردها بسیار راهبردی و حائز اهمیت است و ایران نمی‌خواهد که سوریه آتش بیار معرکه‌ای شود که خود اکنون با آن در مرزهای عراق دست و پنجه نرم می‌کند. از سوی دیگر، مقامات ایرانی از رفتار ترکیه در قبال اوضاع سوریه ناخرسند هستند و می‌خواهند که ترکیه برای ثبات رژیم سوریه تلاش کند. به این ترتیب ایران میان روابط راهبردی خود با ترکیه و حفظ مهم‌ترین متحدش در منطقه عربی در وضعیتی دشوار قرار گرفته است.
بی‌گمان با بحرانی شدن روابط دمشق و انکارا، روزهای سخت تری در انتظار سیاست خارجی ایران و همکاری آن با آنکار بر سر مسئله کردها خواهد بود.
