با نزدیک‌شدن به زمان سالانه معرفی فیلم‌های سینمای کشورهای مختلف به آکادمی اسکار، بار دیگر بحث‌ها بر سر این‌که چه فیلمی از ایران به اسکار برود بالا گرفته اما ظاهرا بخت «جدایی نادر از سیمین» بلندتر از رقیبان دیگرش است.

این روزها بحث معرفی و ارسال فیلم نماینده سینمای ایران به اسکار، بحث داغ محافل و مطبوعات سینمایی ایران است.

در حالی که بسیاری از کشور‌ها، فیلم‌های مورد نظر خود را به اسکار معرفی کرده‌اند و مسئولان سینمایی ایران فرصت چندانی برای معرفی نماینده سینمای ایران به اسکار ندارند، کشمکش میان آن‌ها بر سر انتخاب گزینه ایرانی مناسب برای اسکار جریان دارد و هنوز بر سر این گزینه به توافق نهایی نرسیده‌اند.

در سال‌های اخیر، معرفی فیلمی از ایران برای بخش فیلم‌های خارجی آکادمی اسکار، یکی از چالش‌های اصلی دولت و معاونت سینمایی با خانه سینما و سینماگران و منتقدان غیردولتی بوده است. به نظر می‌رسد که در تمام این سال‌ها، هیچ سیاست واحد و شفافی در معرفی و ارسال فیلم ایرانی به اسکار از سوی مسئولان امور سینمایی کشور وجود نداشته و هر کس جداگانه، ساز خود را زده است. نمونه‌هایی نیز در دست است که نشان می‌دهد که مسئولان در برخی موارد، در یک روند غیر دمکراتیک، فرمایشی و دیکته شده از بالا، فیلم‌هایی را به اسکار فرستاده‌اند که هیچ شانسی برای موفقیت در این مراسم نداشته است.

عملکرد گذشته مسئولان سینمایی وزارت ارشاد در این زمینه، نشان می‌دهد که آن‌ها یا از قوانین اسکار و شرایط لازم برای ارسال فیلم به بخش فیلم‌های خارجی اسکار کاملا بی‌اطلاعند یا با وجود داشتن آگاهی، عمدا آن‌ها را نادیده می‌گیرند.

طبق قوانین اسکار، فیلم‌های معرفی شده از سوی کشور‌ها به آکادمی حتما باید غیر انگلیسی زبان باشد. به علاوه تنها فیلم‌هایی که در سال گذشته در قطع ۳۵ یا ۷۰ میلیمتری در یک کشور به نمایش عمومی درآمده باشند، می‌توانند به اسکار معرفی شوند اما مسئولان وزارت ارشاد در سال گذشته، در لج بازی با خانه سینما، در یک اقدام عجولانه و نسنجیده، فیلمی را راهی اسکار کردند که نه تنها در ایران به نمایش عمومی درنیامده بود بلکه زبان اصلی آن انگلیسی بود. فیلم «بدرود بغداد» ساخته مهدی نادری، فیلمی با درونمایه ضد آمریکایی درباره جنگ عراق بود که با شرکت بازیگران ایرانی در نقش سربازان آمریکایی و به زبان انگلیسی تهیه شده بود و با منطق اصلی این بخش اسکار که مربوط به فیلم‌های خارجی (غیر انگلیسی زبان) است مغایر بود.

از طرف دیگر، برخلاف فیلم‌های بخش‌های دیگر اسکار که معمولا جزو فیلم‌های عامه پسند و پرفروش تجاری‌اند و به جای توجه به کیفیت هنری آن‌ها، بر جنبه‌های تجاری و صنعتی آن‌ها تاکید می‌شود، اسکار فیلم‌های خارجی معمولا به فیلم‌هایی تعلق می‌گیرد (یا تا کنون تعلق گرفته است) که از نظر هنری، اثر شاخص و قابل توجهی باشند.

نگاهی به لیست فیلم‌های خارجی برنده اسکار این ادعا را ثابت می‌کند. از ۱۹۴۷ تا امروز، آکادمی اسکار، فیلم‌هایی چون دزد دوچرخه، بازی‌های ممنوع، راشومون، جاده، شب‌های کابیریا، چشمه باکره (اینگمار برگمن)، ارفه سیاه (مارسل کامو)، همچون در یک آینه (اینگمار برگمن)، ۸. ۵ (فدریکو فلینی)، یک مرد، یک زن (کلود للوش)، جنگ و صلح (سرگئی باندارچوک)، Z (کوستا گاوراس)، جذابیت پنهان بوروژوازی (لوئیس بونوئل)، شب آمریکایی (فرانسوا تروفو)، آمارکورد (فلینی)، درسواوزالا (کوروساوا)، طبل حلبی (فولکر اشلندورف)، مفیستو (ایشتوان ژابو)، فانی و الکساندر (برگمن)، سینما پارادیزو (جوزپه تورناتوره)، همه چیز درباره مادرم (پدرو آلمادوار) و زندگی دیگران (فلورین هنکل فون دونرسمارک) را که برخی از آن‌ها به اعتقاد بسیاری از منتقدان، جزو شاهکارهای تاریخ سینما محسوب می‌شوند، به عنوان بهترین فیلم خارجی برگزیده و به آن‌ها جایزه داده است.

به این ترتیب هیچ جای تعجب نیست که کشوری مثل مجارستان، امسال، فیلمی مثل «اسب تورین» ساخته یکی از غیرمتعارف‌ترین فیلمسازان معاصر این کشور یعنی بلاتار را به اسکار معرفی می‌کند. فیلمی که به دلیل ریتم کند و ساختار غیرمتعارف آن، تحمل دیدن آن حتی برای نخبهترین منتقدان سینما نیز سخت است چه رسد به اعضای آکادمی اسکار که سلیقه‌ها و معیارهای آن‌ها غالبا هالیوودی است.

با درنظر گرفتن این اصل، امسال بسیاری از منتقدان، سینماگران و تهیه کنندگان سینمای ایران بر این باورند که فیلم «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی، به خاطر کیفیت سینمایی شاخص آن و موفقیت‌های مکرر بین المللی، نمایش عمومی آن در سینماهای کشورهای اروپایی و داشتن پخش کننده آمریکایی (سونی کلاسیک)، بهترین گزینه سینمای ایران برای معرفی به آکادمی اسکار است و سینمای ایران نباید این فرصت مهم را از دست بدهد اما معاونت سینمایی وزارت ارشاد و سینماگران وابسته به دولت، ظاهرا با این گزینه مخالفند و مایل‌اند فیلم‌های دیگری از جمله «یه حبه قند» رضا می‌رکریمی و «آلزایمر» احمدرضا معتمدی را به اسکار معرفی کنند.

با این حال اگرچه شانس فیلمی مثل «جدایی نادر از سیمین» برای پذیرفته شدن در اسکار، بیشتر از بقیه تولیدات سال گذشته سینمای ایران است اما هیچ تضمینی برای پذیرش قطعی این فیلم در بخش فیلم‌های خارجی اسکار وجود ندارد.

سینمای ایران پیش‌تر نیز فیلم‌هایی مثل «زمانی برای مستی اسب‌ها»، «زیر درختان زیتون» و «درباره الی» را به اسکار معرفی کرده بود اما هیچ کدام با اینکه موفقیت‌های بین المللی زیادی کسب کرده بودند، موفق نشدند به اسکار راه پیدا کنند.

برای معاون سینمایی وزارت ارشاد و همفکران او، انتخاب فیلم برای اسکار، مفهومی کاملا سیاسی دارد و غالبا در این گونه تصمیم گیری‌ها که به منافع ملی ایران مربوط بوده و پای اعتبار جهانی سینمای ایران در میان است، منافع جناحی و سیاسی ترجیح داده شده و منافع ملی و اعتبار جهانی سینمای ایران، قربانی نگاه ایدئولوژیک مسئولان شده است.

بنابراین انتظار می‌رود فیلمی که از سوی مسئولان به اسکار معرفی می‌شود، بیانگر دیدگاه رسمی مقامات وزارت ارشاد و در راستای سیاست‌های فرهنگی کلان نظام باشد. از این زاویه، قطعا انتخاب فیلمی مثل «جدایی نادر از سیمین» نمی‌تواند خواست‌ها و انتظارات مسئولان سینمایی کنونی را تامین کند و آن‌ها ترجیح می‌دهند فیلمی را به اسکار بفرستند که در صورت امکان، ضد آمریکایی و ضد صهیونیستی باشد اما اگر هم نشد حداقل محتوای آن با ارزش‌های اخلاقی و دینی تبلیغ شده، همخوانی داشته باشد. از این منظر، «جدایی نادر از سیمین» که از طرف رسانه‌های تندرو به «سیاه نمایی» و ترویج اندیشه‌های لیبرال و سکولار متهم شده، اصلا فیلم مناسبی نیست و به نظر می‌رسد فیلم‌هایی چون «سی و سه روز» ساخته جمال شورجه، «جعبه سیاه» ساخته محمدرضا اسلاملو و «پایان نامه» ساخته حامد کلاهداری، به نگاه مسئولان سینمایی کنونی نزدیک ترند.

سینماگری مثل بهمن فرمان آرا تا آن اندازه به این سیستم گزینش بدبین است که در جایی به شوخی یا جدی گفت که مسئولان، امسال فیلم «پایان نامه» ساخته حامد کلاهداری را که درباره «جریان فتنه» در ایران است، به اسکار خواهند فرستاد.

فرمان آرا در یادداشتی در این باره نوشته است: «هر ساله در این ایام صحبت از فیلمی که قرار است نماینده سینمای ایران در اسکار باشد به میان می‌آید و بالاخره چند نفر از خودی‌ها، با احتساب تمام سیاست‌های غلط سینمایی در آخر فیلمی را انتخاب می‌کنند که تقریبا هیچ شانسی برای کاندیدا شدن ندارد.»

فرمان آرا در ادامه این یادداشت نوشت که احتمال انتخاب فیلمی مثل «پایان نامه» به خاطر «ارتباطات تهیه کننده» این فیلم و معاونت سینمایی بسیار زیاد است.

سینماگرانی مثل جمال شورجه که مبلغ نوعی اسلام سیاسی رادیکال‌اند، اساسا با حضور سینمای ایران در جشنواره‌ها و مراسمی از قبیل اسکار مخالف‌اند و بار‌ها شعار تحریم آن را سر داده‌اند.

جمال شورجه، چندی قبل در گفتگو با روزنامه تهران امروز گفت: «اصلا چه لزومی دارد که فیلم‌هایمان را برای اسکار بفرستیم؟ مگر اسکار چه افتخاری دارد؟ بر فرض که جایزه بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان را هم دریافت کردیم، آنجا با چه مولفه‌هایی به فیلمی جایزه می‌دهند؟ آن‌ها به فیلم‌های ضد ایرانی جایزه می‌دهند. ما باید اسکار را تحریم کنیم و فیلم‌هایمان را به آنجا ارائه ندهیم و برای شرکت در این مراسم از خود عطشی نشان ندهیم. باید اکراه داشته باشیم که فیلممان به اسکار برود.»

از سوی دیگر هفته‌‌نامه «صبح صادق» ارگان اداره سیاسی سپاه پاسداران نیز معرفی فیلم از سوی ایران به آکادمی اسکار را بازی «باخت‌ـ‌باخت» برای جمهوری اسلامی دانسته و خواستار تحریم مراسم اسکار از سوی مقام‌های جمهوری اسلامی شد.

این هفته‌‌نامه در شماره روز دوشنبه (۱۴ شهریور) خود نوشت: «تلاش ایران برای راه‌یابی به اسکار هیچ توجیه منطقی ندارد٬ مگر اینکه مسئولان سینمایی سیاست‌های حاکم بر اسکار را قبول داشته باشند.»

«صبح صادق» همچنین به مسئولان وزارت ارشاد توصیه کرد که مراسم اسکار را تحریم کرده و و بیانیه‌ای با امضای فیلمسازان ایرانی علیه این مراسم همسو با «سیاست‌های ضدبشری و میلیتاریستی آمریکا» منتشر کنند.

اما جواد شمقدری معاون امور سینمایی و همفکران او در ارشاد اگرچه از نظر اعتقادی در خط فکری شورجه قرار دارند اما با رویکرد رادیکال او  و احتمالا درخواست ارگان سپاه مخالفند و بر این باورند که می‌توان با حضور در اسکار و یا جشنواره‌های سینمایی، ارزش‌های انقلاب اسلامی را صادر و تبلیغ کرد. از این رو این احتمال وجود دارد که آن‌ها راه میانه تری را انتخاب کرده و فیلمی را برگزینند که در درجه اول گزینه مورد نظر بخش مستقل سینمای ایران و حامیان آن‌ها در خانه سینما نباشد و در ضمن تا حدی با سلیقه افرادی چون جمال شورجه و سلحشور، همخوانی داشته باشد و در عین حال از نظر سینمایی نیز اثر قابل قبولی باشد. از این زاویه، فیلم‌هایی مثل «آلزایمر» یا «یه حبه قند» که ساخته سینماگران «خودی تری» مثل همایون اسعدیان و رضامیرکریمی (با نگاه دینی) است، گزینه مناسب تری برای معرفی به اسکار خواهند بود.

نظرات برخی تئوریسین‌های سینمای اسلامی مثل حسن عباسی نیز در این زمینه، صحت این ادعا را تقویت می‌کند.

حسن عباسی (معروف به دکتر حسن عباسی) که رسانه‌های رسمی دولتی ایران او را «کار‌شناس استراتژیک سینما»، معرفی می‌کنند، معتقد است: «جدای از همه فاکتورهای لازم که برای همه کشور‌ها وجود دارد، برای سینمای ما، فیلمی که در اسکار شرکت می‌کند باید منتقل‌کننده شعائر دینی و نماینده آرمان‌های جمهوری اسلامی ایران باشد، اما اکثر فیلم‌های نمایش داده شده دراین دوره جشنواره فلیم فجر جز برخی ازاین آثارهمچون، «۳۳ روز» و «راه آبی ابریشم» و تا حدودی «سیب و‌سلما» و «الزایمر»، ‌حرفی در حوزه ایرانی - اسلامی نداشتند.»

به گفته آقای عباسی، «فیلم‌هایی که پیامی از ایران و انقلاب را منتقل کنند را به هیچ وجه در اسکار نمی‌پذیرند و در مقابل، فیلم‌هایی که ممکن است اسکار پذیرای آن‌ها باشد، بخشی از آثار سینمای ایران هستند که پیامی از جمهوری اسلامی منتقل نمی‌کنند».

سینمای ایران، تاکنون تنها یک بار شانس حضور در اسکار را داشته است. فیلم «بچه‌های آسمان» ساخته مجید مجیدی، تنها فیلم ایرانی است که در سال ۱۳۷۷ به عنوان نماینده‌ سینمای ایران به اسکار معرفی شد و موفق شد برای نخستین ‌بار جزو پنج نامزد دریافت جایزه اسکار بهترین فیلم غیر انگلیسی زبان در سال ۱۹۹۹ انتخاب شود.

سینمای ایران بعد از انقلاب به مدت ۱۶ سال، هیچ نماینده‌ای به اسکار معرفی نکرد تا اینکه در سال ۱۳۷۳ برای نخستین بار، فیلم «زیر درختان زیتون» ساخته عباس کیارستمی به اسکار معرفی شد.

فیلم‌های معرفی شده سینمای ایران به اسکار در سال‌های گذشته از این قرار بوده‌اند:

۱۳۷۴ - بادکنک سفید، جعفر پناهی
۱۳۷۵ - [هیچ فیلمی معرفی نشد]
۱۳۷۶ - گبه، محسن مخلمباف
۱۳۷۷ - بچه‌های آسمان، مجید مجیدی
۱۳۷۸ - رنگ خدا، مجید مجیدی
۱۳۷۹ - زمانی برای مستی اسب‌ها، بهمن قبادی
۱۳۸۰ - باران، مجید مجیدی
۱۳۸۱ - من ترانه ۱۵ سال دارم، رسول صدر عاملی
۱۳۸۲ - نفس عمیق، پرویز شهبازی
۱۳۸۳ - لاک پشت‌ها هم پرواز می‌کنند، بهمن قبادی
۱۳۸۴ - خیلی دور خیلی نزدیک، رضا میرکریمی
۱۳۸۵ - کافه ترانزیت، کامبوزیا پرتوی
۱۳۸۶ - میم مثل مادر، رسول ملاقلی‌پور
۱۳۸۷ - آواز گنجشک‌ها،مجید مجیدی
۱۳۸۸ - درباره الی، اصغر فرهادی
۱۳۸۹ - بدرود بغداد، مهدی نادری

هرساله کشورهای مختلف، یک فیلم از محصولات داخلی خود را به عنوان نماینده سینمای آن کشور به اسکار معرفی می‌کنند. اعضای آکادمی اسکار در ‌‌نهایت ۵ فیلم را برای دریافت جایزه بهترین فیلم خارجی (غیر انگلیسی زبان)، نامزد می‌ کنند که از میان آن‌ها یک فیلم موفق به دریافت اینجایزه می‌شود.

طبق قوانین اسکار، انتخاب فیلم‌ها در هر کشور توسط یک سازمان و یا یک هیئت داوری متشکل از هنرمندان و اهالی صنعت سینما، انجام می‌شود که فهرست اعضاء این کمیته انتخاب باید تا تاریخ ۱۳ آگوست (۱۲ مرداد‌ماه) هر سال به آکادمی اسکار معرفی شده باشند.

تنها فیلم‌هایی که در سال گذشته در قطع ۳۵ یا ۷۰ میلیمتری در یک کشور به نمایش عمومی درآمده باشند می‌توانند به آکادمی اسکار معرفی شوند.

کشور‌ها برای معرفی نمایندگان خود به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی تا ۳۰ سپتامبر فرصت دارند.

هشتاد و چهارمین دوره جوایز اسکار ۲۶ فوریه ۲۰۱۲ (دوشنبه هشتم اسفند به وقت ایران) در کداک تیه‌تر لس آنجلس برگزار می‌شود. اسامی نامزدهای اسکار روز ۲۴ ژانویه (چهارم بهمن) اعلام می‌شود.