کلوپ فرانت‌لاین در لندن که برای حمایت از روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و مستقل فعالیت می‌کند، در نشستی به موضوع بازداشت شش مستندساز به اتهام همکاری با تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی پرداخت.
در این نشست که شامگاه دیروز جمعه ۳۰ سپتامبر برگزار شد، مازیار بهاری، روزنامه‌نگار و مستندساز، بزرگمهر شرف‌الدین از تهیه‌کنندگان تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی، دروری دایک پژوهشگر بخش ایران عفو بین الملل و سعید کمالی دهقان روزنامه‌نگار و نویسنده روزنامه گاردین حضور داشتند.
در آغاز این نشست قسمت کوتاهی از فیلم مستند «این یک فیلم نیست» ساخته مشترک جعفر پناهی و مجتبی میرطهماسب نمایش داده شد که در آن جعفر پناهی در برابر دوربین مجتبی میرطهماسب از وضعیت خود پس از صدور حکم زندان و محرومیت‌اش از فیلمسازی سخن می‌گفت.
چرا مستندسازان؟
به دنبال آن ابتدا مازیار بهاری که ۱۰۸ روز از عمرش را پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۷۸ در زندان اوین گذراند، در پاسخ به این سوال مجری برنامه که چرا دولت ایران دست به بازداشت مستندسازان زده است گفت: «همه چیز بعد از تاسیس تلویزیون فارسی بی‌بی سی در سال ۲۰۰۸ شروع شد و حکومت ایران سعی کرد جلوی آن را بگیرد. همان زمان من نیز سرگرم ساختن یک فیلم بودم، مورد تهدید واقع شدم و تلفن‌هایی به من شد که به ایران نروم و وقتی به ایران رفتم و در فرودگاه مورد بازجویی واقع شدم. آن‌ها به من گفتند که تو می‌توانی برای بی‌بی سی انگلیسی (برنامه پانوراما) کار کنی اما حق نداری برای بی‌بی سی فارسی گزارش تهیه کنی.»
به گفته آقای بهاری، بعد از آن بود که حکومت شروع به تهدید و آزار فیلمسازان کرد و آن‌ها به خاطر ارتباطشان با بی‌بی سی و رسانه‌های خارجی دستگیر و بازجویی شدند.
به اعتقاد مازیار بهاری، حکومت ایران از بی‌بی سی می‌ترسد و نگران ارتباط فیلمسازان و روزنامه نگاران ایرانی با رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور است و به همین دلیل فیلمسازانی را که مظنون به ارتباط با رسانه‌های بیرون از ایران بودند، تهدید کرده و مورد آزار قرار دادند.
آقای بهاری گفت که او برای بی‌بی سی کار نمی‌کند اما تا جایی که می‌داند، بی‌بی سی هیچ کارمندی در ایران ندارد و مسئولان بی‌بی سی نیز این موضوع را تایید کرده‌اند.
به گفته این مستندساز، پخش فیلمی درباره گروه مسلح پژاک (که شعبه ایرانی پ ک ک است) از بی‌بی سی فارسی که با مخالفت حکومت ایران روبرو شد، می‌تواند یکی از دلایل حمله حکومت به مستندسازان باشد.
بهاری آنگاه به فیلم مستند «خط و نشان رهبر» که دو هفته قبل از شبکه بی‌بی سی فارسی نشان داده شد، اشاره کرد و گفت که حکومت، درست فردای روز بعد از پخش این فیلم، مستندسازان را دستگیر کرد و آن‌ها را به جاسوسی، پول شویی، کمونیست، بهایی، سلطنت طلب و شیطان پرست متهم کرد.
وی گفت: «قضات در ایران مستقلا تصمیم نمی‌گیرند و تصمیمشان بستگی به فشار از درون و بیرون جامعه دارد.»
بهاری همچنین گفت که حکومت ایران نسبت به فشار خارجی حساس است و جعفر پناهی هم در فیلمش (این یک فیلم نیست) آن را تایید کرده است. وی گفت در خبر‌ها آمده که شش تن از مستندسازان دستگیر شده‌اند در حالی که چنین نیست و تعداد دستگیر شدگان پنج نفر است و خبر دستگیری مهرداد زاهدی درست نیست.
مازیار بهاری گفت که با برخی از افراد وزارت ارشاد در تماس هست و آن‌ها گفته‌اند که این تصمیم شورای امنیت ملی بوده که جلوی پخش این گونه برنامه‌ها از بی‌بی سی را بگیرند.
به گفته بهاری به خانواده‌های این فیلمسازان گفته‌اند که با رسانه‌های داخلی و خارجی به خصوص بی‌بی سی و صدای آمریکا گفتگو نکنند.
به گفته این فیلمساز، مسئولان خانه سینما از خانواده‌های دستگیر شدگان خواسته‌اند که ساکت باشند و منتظر بمانند تا مذاکرات پشت صحنه آن‌ها با وزارت اطلاعات و ارشاد برای حل مسئله به نتیجه برسد و اگر آن‌ها شلوغ کنند وضعیت بد‌تر خواهد شد.
مستند خط و نشان رهبر
پس از مازیار بهاری، بزرگمهر شرف الدین، تهیه کننده بی‌بی سی و سازنده فیلم مستند «خط و نشان رهبر» درباره زندگی آیت الله خامنه‌ای، درباره اتهام همکاری فیلمسازان دستگیر شده با بی‌بی سی از سوی حکومت ایران گفت: «بی‌بی‌سی فارسی از ابتدای تاسیس تلویزیون سعی کرد در ایران دفتر داشته باشد و برای این کار درخواست کرد اما هیچ پاسخی از طرف حکومت ایران دریافت نکرد. بعد از آن بی‌بی سی شفاف اعلام کرد که به هیچ کس برای تهیه خبر یا فیلم در ایران سفارش نمی‌دهد چون نمی‌خواهد زندگی این افراد را به خطر بیندازد. به همین دلیل ما در طول دو سال گذشته هیچ سفارشی به افراد در ایران نداده‌ایم. بنابراین این فیلمسازانی که دستگیر شده‌اند، هیچ کدام از طرف بی‌بی سی برای ساختن فیلم در ایران سفارش نگرفتند بلکه فیلم‌هایی که از آن‌ها در بی‌بی سی پخش شد، همه مربوط به قبل از سال ۲۰۰۸ بوده است که هنوز تلویزیون بی‌بی سی فارسی ایجاد نشده بود.»
آقای شرف الدین درباره فیلم مستندی که در باره رهبر جمهوری اسلامی ساخت گفت: «برای ما سخت بود که بدون دسترسی به شخصیت‌های سیاسی داخل کشور، فیلمی درباره مهم‌ترین شخصیت سیاسی کشور بسازیم. در نتیجه به سراغ کسانی رفتیم که در خارج از کشورند و ارتباط مستقیمی با رهبر داشتند مثل خواهرزاده رهبر، گروگان سابق سفارت آمریکا درتهران یا آقای بنی صدر رئیس جمهور سابق ایران.»
آقای شرف الدین در پاسخ به این سوال که آیا نمایش فیلمت از بی‌بی سی باعث خشم مقامات حکومتی ایران شد، گفت: «من نمی‌توانم این را بگویم ولی خیلی از رسانه‌ها در تحلیل خود این موضوع را عنوان کردند و گفتند حکومت به عنوان انتقام گیری از بی‌بی سی، این مستندسازان را دستگیر کرده است. ما نشانه‌هایی داریم که وقتی این فیلم پخش شد، حکومت ایران شروع به پارازیت افکنی روی پخش ماهواره‌ای بی‌بی سی برای داخل ایران کرد و فردای بعد از پخش این فیلم، مستندسازان دستگیر شدند.»
کارگردان فیلم آیت الله خامنه ای، همکاری مستندسازان داخل کشور در تهیه این فیلم را انکار کرد و گفت این فیلمسازان مستقل‌اند و هیچ کدام از آن‌ها نقشی در تهیه این فیلم یا فیلم‌های دیگر بی‌بی سی نداشته‌اند.
به گفته این تهیه کننده بی‌بی سی فارسی، شرایط برای فیلمسازان مستند در ایران بسیار سخت است و آن‌ها بودجه‌ای دولتی برای ساختن فیلم‌هایشان ندارند و تلویزیون دولتی فیلم‌های آن‌ها را نمایش نمی‌دهد و برخی رسانه‌های فارسی خارج از کشور تنها امکان این فیلمسازان برای نمایش فیلم‌هایشان است.
دستگیری مستندسازان و موضوع حقوق بشر در ایران
سعید کمالی دهقان روزنامه نگاری که پس از جریان انتخابات ریاست جمهوری از ایران خارج شده و اکنون در لندن زندگی می‌کند و با روزنامه گاردین همکاری دارد، سخنران بعدی این نشست بود که مسئله دستگیری مستندسازان را در چهارچوب وسیع‌تر نقض حقوق بشر و دستگیری گسترده روزنامه نگاران و فعالان سیاسی و حقوق بشری در ایران مطرح کرد.
کمالی دهقان گفت: «ایران پر از موضوع‌های مربوط به حقوق بشری است. امروز ما گزارشی درباره خودکشی دو وب لاگ نویس در ایران منتشر کردیم. چند روز قبل نرگس محمدی به ۱۱ سال زندان محکوم شده و آزار مردم تنها محدود به فیلمسازان نیست بلکه این مسئله به شکل روزانه در ایران اتفاق می‌افتد.»
نویسنده گاردین در بخش دیگری از حرف‌هایش در مورد فضای سیاسی و اختلافات درون حکومت ایران گفت: «امروز بین محمود احمدی‌نژاد و آیت الله خامنه‌ای، مبارزه و چالشی بر سر قدرت وجود دارد و دخالت خامنه‌ای در مسئله استعفای اجباری و برکناری مصلحی وزیر اطلاعات به وسیله احمدی‌نژاد، شروع این چالش بود که در ماه آوریل علنی شد.»
کمالی، افشای رسوایی مالی اخیر در ایران را بخشی از این چالش قدرت بین آیت الله خامنه‌ای و محمود احمدی‌نژاد در ایران دانست.
به گفته سعید کمالی، آقای خامنه‌ای نگران نفوذ آقای احمدی‌نژاد و مشاور او اسفندیار رحیم مشایی است، چون فکر می‌کند آن‌ها می‌توانند برتری او را به چالش بکشند. سعید کمالی همچنین گفت، آیت الله خامنه‌ای در این مدت موفق شد زندگی شخصی خود را پنهان نگه دارد و اپوزیسیون حکومت علیرغم تلاش‌اش نتوانستند به درون بیت رهبری او نفوذ کنند.
مازیار بهاری نیز دراین باره گفت: «آیت الله خامنه‌ای تا زمانی که به احمدی‌نژاد نیاز داشت از او حمایت کرد اما امروز سعی دارد از او یک هیولای بزرگ بسازد.»
دروری دایک، نماینده عفو بین الملل در این نشست، در مورد تلاش این سازمان برای آزادی مستندسازان از زندان گفت الان اطلاعات دقیقی از وضعیت این مستندسازان از جمله مرضیه وفامهر ندارند. ما در گذشته در مواردی از جمله برادران علایی (پزشکانی که به اتهام براندازی دستگیر و زندانی شدند)، از طریق تماس با بیت رهبری و علی اکبر ولایتی، مشاور آیت الله خامنه‌ای در امور بین الملل، سعی کردیم مشکلات برخی از زندانی‌ها را حل کنیم و از آن‌ها بخواهیم که در این مورد کاری بکنند اما الان هیچ دسترسی به آن‌ها یا مقام‌های وزارت اطلاعات نداریم و بسیار مشکل است رد این زندانی‌ها را دنبال کنیم.
نماینده عفو بین الملل گفت که به اعتقاد او قوه قضاییه ایران، امروز به ابزاری در دست بیت رهبری تبدیل شده و آن‌ها اصلا در هیچ موردی پاسخگو نیستند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا به نظر او حکم دستگیری مستندسازان مستقیما از طرف رهبری یا سپاه پاسداران صادر شده، گفت که نمی‌تواند این را بگوید اما به نظر او این مسئله خیلی جدی‌تر و حساستر از دفعات قبل است.
آقای بهاری گفت: «دستگیری این مستندسازان، می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد از جمله اینکه به بقیه فیلمسازان هشدار بدهند که اگر با بی‌بی سی یا رسانه‌های خارج از کشور همکاری کنید این بلا سرتان می‌آید همان طور که وزیر ارشاد نیز در صحبت‌های خود به فیلمسازان هشدار داد که با بی‌بی سی همکاری نکنند.»
مازیار بهاری گفت بسیاری از این مستندسازان را از نزدیک می‌شناسد و می‌داند که آن‌ها جامعه و فرهنگشان را می‌شناسند و دست به کار غیرقانونی نمی‌زنند. به گفته این مستندساز، حکومت می‌توانست خیلی ساده از این فیلمسازان بخواهد که فیلمشان را به بی‌بی سی نفروشند و یا آن‌ها را پس بگیرند اما این کار را نکرد.
مازیار بهاری گفت به نظر او زدن اتهامات سنگینی مثل شیطان پرستی و پول شویی به مستندسازان، غیرمعقولانه است و برعکس خواسته آن‌ها عمل می‌کند.
روایت پرس تی وی
در قسمت دیگری از این برنامه، بخشی از گزارش تلویزیون انگلیسی زبان جمهوری اسلامی، پرس تی وی که در لندن نیز شعبه دارد در مورد دستگیری‌های اخیر پخش شد.
از مازیار بهاری در مورد شکایت‌اش از پرس تی وی سوال شد و او در پاسخ گفت: «موقعی که در ایران زندانی بودم پرس تی وی آمد و اعترافات اجباری مرا ضبط کرد و بعد به عنوان مصاحبه پخش کرد و من بعد از آزادی از زندان از پرس تی وی به آف کام شکایت کردم و آن‌ها گفته‌اند که شکایت من در دست بررسی است و زمان می‌برد.»
به گفته بهاری، هنوز تحریم‌های بین المللی در مورد پرس تی وی اجرا نشده است.
برنامه آپارات و پخش فیلم‌های مستند ایرانی
یکی از پرسش‌های مطرح شده از شرکت کنندگان در این نشست این بود که بیانیه‌ها و اظهارات مقامات رسمی ایران حاکی از آن است که یکی از اتهامات فیلمسازان دستگیر شده، فروش غیرقانونی فیلم‌هایشان به تلویزیون فارسی بی‌بی سی و برنامه سینمایی آپارات بوده. آیا با توجه به وضعیت پیش آمده و در خطر بودن مستندسازان، آیا بی‌بی سی فارسی و برنامه آپارات همچنان به نمایش فیلم‌های خریداری شده از مستندسازان داخلی ادامه خواهد داد یا آن را متوقف خواهد کرد.
سینا مطلبی، از سردبیران تلویزیون بی‌بی سی فارسی که در میان جمعیت حضور داشت، در پاسخ به این سوال گفت: «مسئله این است که هیچ کدام از آن فیلم‌هایی که از برنامه آپارات پخش شده، قبلا از سوی بی‌بی سی به سازندگان آن‌ها سفارش داده نشده و بی‌بی سی کپی رایت این فیلم‌ها را ندارد و تنها برای یکی دوبار پخش در برنامه مستند، اجازه آن‌ها را از پخش کننده‌هایشان گرفته است و ما مجاز نیستیم در برنامه‌های خبری بی‌بی سی از آن‌ها استفاده کنیم و تا کنون نکرده‌ایم اما پخش برنامه آپارات هم اکنون با نمایش فیلم‌هایی از منطقه ادامه دارد و ادامه خواهد داشت.»
به گفته این ادیتور ارشد بی‌بی سی، حقوق برخی از این فیلم‌هایی که بی‌بی سی برای پخش خریده به فیلمسازان تعلق ندارد و بی‌بی سی آن‌ها را از پخش کننده‌های بین المللی آن‌ها دریافت کرده است.
سینا مطلبی اتهام دولت ایران به فیلمسازان را بی‌اساس دانست و گفت: ما نگران شرایط این مستندسازان هستیم اما برخلاف آنچه که پرسیده شد، اتهام این فیلمسازان فروش فیلم‌ها به بی‌بی سی نیست بلکه همکاری با بی‌بی سی است که مطلقا صحت ندارد.
بزرگمهر شرف الدین، نیز در پاسخ به این پرسش که با توجه به وضعیت پیش آمده، بی‌بی سی چگونه مواد تصویری لازم خود را تهیه می‌کند، گفت: همان طور که در طول دو سال گذشته این کار را کرده‌ایم. ما در داخل ایران از کسی نخواسته‌ایم که برای ما فیلم یا گزارش تهیه کند و از تصاویری که مردم عادی با موبایل‌هایشان از خیابان و خودشان گرفته‌اند و بدون درخواست ما برای ما فرستاده‌اند، استفاده کردیم وما نمی‌توانیم جلوی توقف ارسال این تصاویر را بگیریم هرچند نگران شرایط آن‌ها هستیم.
چه باید کرد و چه نباید کرد؟
در ادامه این نشست، مجری برنامه از حاضران در نشست پرسید که با توجه به شرایط فعلی، چه باید کرد و چه نباید کرد؟
در همین ارتباط، خبرنگار کانال چهار تلویزیون بریتانیا نیز پرسید: «آیا ما می‌توانیم به خاطر حفظ امنیت این فیلمسازان و فعالان سیاسی و خانواده‌های آن‌ها با آن‌ها در ایران تماس بگیریم و مصاحبه‌های آن‌ها را پخش کنیم یا نه؟»
سعید کمالی دهقان در پاسخ گفت که بستگی به مورد دارد و این مسئله در مورد افراد متفاوت است. وی گفت که با خانواده‌های برخی دستگیر شدگان یا وکیل آن‌ها حرف زده و آن‌ها خواسته‌اند که نامشان در گزارش‌ها و خبر‌ها ذکر نشود.
بزرگمهر شرف الدین در پاسخ به این سوال گفت: «بی‌بی‌سی سیاست مشخصی در مورد خبر دارد. ما نباید خبر را قاتی سیاست کنیم و اگر خبری هست ما باید آن را منعکس کنیم و مهم نیست که این خبر‌ها حکومت را خوشحال می‌کند یا خشمگین می‌کند یا باعث تغییر شرایط می‌شود. ما با انعکاس اخبار نمی‌خواهیم به حکومت ایران فشار وارد کنیم و در مورد نحوه انعکاس اخبار هم با حکومت ایران مذاکره نمی‌کنیم. ما کمپینرنیستیم و می‌خواهیم واقعیت‌های جامعه ایران را منعکس کنیم.»
دیدگاه مجری برنامه آپارات
در پایان این جلسه حسن صلح جو، مسئول و مجری برنامه آپارات بی‌بی سی درباره سیاست برنامه آپارات در زمینه نمایش فیلم‌های مستند ایرانی به مردمک گفت: «برنامه آپارات، در واقع آینه‌ای به روی جامعه فارسی زبان منطقه است و تصاویری که در این مدت نشان دادیم آینه‌ای بوده که روبروی آنجامعه گرفته شده بدون هیچ قضاوت.»
آقای صلح جو گفت که این فیلم‌ها اصلا بر اساس دیدگاه بی‌بی سی یا به سفارش بی‌بی سی ساخته نشده‌اند بلکه از طریق توزیع کنندگان این فیلم‌ها در سراسر دنیا به بی‌بی سی عرضه شده‌اند.
مجری برنامه آپارات گفت که در سری اول این برنامه که تازه به اتمام رسیده، فیلم‌هایی از ایران، تاجیکستان، افغانستان و منطقه پخش شده و در سری جدید این برنامه، به جای پخش تک فیلم، فیلم‌ها در قالب یک مجموعه نشان داده می‌شود مثل مجموعه فیلم‌هایی درباره موسیقی ایرانی که هم اکنون در حال پخش است.
حسن صلح جو گفت که برنامه آپارات تنها منحصر به پخش فیلم‌های مستند ایرانی نیست بلکه در طی سه سال گذشته، فیلم‌هایی در مورد کشورهای دیگر جهان از جمله تاجیکستان از این برنامه پخش شده و به زودی مجموعه‌ای درباره کشور فرانسه نیز پخش خواهد شد.
وی در مورد مستندهای ایرانی پخش شده از بی‌بی سی گفت: «همه این فیلم‌ها مراحل قانونی تهیه را در ایران گذرانده‌اند و فیلمسازانشان جزو بدنه سینمای حرفه‌ای ایران و افراد شناخته شده‌ای هستند و برخی از آن‌ها حتی کارمند مراکز دولتی بوده‌اند. آن‌ها این فیلم‌ها را به صورت مستقل و حتی سال‌ها قبل از شکل گیری بخش فارسی تلویزیون بی‌بی سی تهیه کرده‌اند.»
به گفته آقای صلح جو، بسیاری از فیلم‌هایی که از بی‌بی سی پخش شده، از جشنواره‌های دولتی در ایران جایزه گرفته یا تقدیر شده‌اند.
به گفته مسئول برنامه آپارات، استدلال‌های مربوط به بازداشت سینماگران عجیب به نظر می‌رسد. وی در این زمینه افزود: «صدا وسیمای جمهوری اسلامی هم در تمام این سال‌ها فیلم‌های مستندی را از مستندسازان حهان از جمله محصولات خود بی‌بی سی خریداری کرده و نمایش داده. آیا با استدلال‌های مطرح شده می‌توان گفت که اگر مثلا فیلم مایکل مور در تلویزیون ایران به نمایش درآید که درآمده پس مایکل مور را هم باید کارمند تلویزیون ایران یا جاسوس جمهوری اسلامی نامید؟»
حسن صلح جو در پایان گفت که این فشار‌ها و دستگیری‌ها، با هر هدفی انجام گرفته باشد نمی‌تواند تاثیری در روند تولید و پخش برنامه آپارات بگذارد و آپارات همچنان می‌خواهد آینه‌ای رو به جامعه امروز فارسی زبان باشد.
چون خودشان توسط بي بي سي به حکومت رسيدند.....