یک هفته بعد از ابلاغ سیاست جدید بانک مرکزی در فروش ارز به مسافران و بعد از چند روز آشفتگی در بازار، با آغاز هفته قیمت دلار بازار آزاد ۱۳۱۵ تومان ثابت و قیمت ارز عملا سه نرخی شد.
ابلاغ بخش نامه جدید فروش ارز به مسافران در آغاز هفته گذشته باعث شد که بازار ارز بار دیگر دچار تنش شود. قیمت دلار که روز پنج شنبه تا قیمت بی‌سابقه ۱۳۴۰ تومان هم بالا رفته بود، در پایان روز شنبه روی ۱۳۲۰ تومان ثابت شد، یعنی گرانی حدودا ۴۰ تومانی دلار در یک هفته و البته گرانی ۲۴۰ تومانی در مقایسه با پارسال.
متقاضیان دلار مسافرتی، در آغاز هفته گذشته بدون اطلاع قبلی، با قیمت‌های حدودا ۱۰ درصد بالا‌تر از نرخ بانک مرکزی مواجه شدند تا آنکه روز دهم آبان ماه بانک مرکزی با انتشار بیانیه‌ای از ابلاغ سیاست تازه‌اش خبر داد.
بازنگری در سیاست‌های ارزی بانک مرکزی ایران، ظاهرا روز سوم آبان ماه تکمیل شده و هفته قبل رسما ابلاغ شد. بر اساس قانون جدید از این به بعد به هر مسافر تنها یک بار در سال دو هزار دلار با قیمت بازار فرعی فروخته می‌شود.
قیمت بازار فرعی، نرخی است که بانک مرکزی برای عرضه دلار درمناطق آزاد تجاری تعیین می‌کند. این نرخ که در سال‌های قبل اختلاف کمی با نرخ رسمی داشت، در ماه‌های اخیر، با بالاگرفتن تب دلار در بازار ایران، بهای آن بیش از ۱۵۰ تومان از نرخ ارز مرجع گران‌تر شده است.
به این ترتیب حالا در بازار ایران، چهار نرخ ارز وجود دارد، سه نرخ را بانک مرکزی تعیین می‌کند، یعنی نرخ ارز مرجع، نرخ ارز بازار فرعی و نرخ ارزی که در اختیار صرافی‌ها قرار می‌گیرد. نرخ چهارم هم قیمت‌ها در بازار آزاد است تا با این شرایط ایران حدود یک دهه بعد از تک نرخی کردن قیمت ارز، دوباره به رسم سال‌های دهه ۶۰ و ۷۰ به ارز چند نرخی باز گردد.
چرا دولت حساب مسافران را جدا کرد؟
ارز مسافرتی از پارسال همزمان با آغاز تنش در بازار ارز ایران تبدیل به روشی آسان برای کسب درآمد سریع و کم دردسر شد. در ماه‌های اخیر با فاصله ۱۵۰ تا ۲۵۰ تومانی قیمت دلار در بازار آزاد و نرخ رسمی، خرید دو هزار دلار ارز مسافرتی از بانک و فروش در بازار آزاد، به معنی درآمد ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومانی بود.
امیر رحیمی، از مدیران بانک مرکزی ایران در این باره گفته: «ازدحام مسافرین غیرواقعی در بانک‌ها و کمیاب شدن بلیت مسافرتی برای مسافرین واقعی، بانک مرکزی را بر آن داشت تا در راستای یکی از وظایف مهم این بانک یعنی صیانت از منابع ارزی و جلوگیری از به هدررفتن آن، بخشنامه اخیر را صادر کند.»
مقام‌های ایران می‌گویند سود خرید و فروش دلار مسافرتی آنقدر زیاد بوده که دلالان برای خرید دلار واقعا سفر می‌کردند و با فروش ارز مسافرتی در بازار آزاد هم سود می‌بردند هم خرج سفرشان را در می‌آوردند.
دود قانون جدید فروش ارز مسافرتی به چشم کسانی می‌رود که واقعا قصد سفر داشتند و حالا مجبورند ارز را حدود ۱۰ درصد گران‌تر بخرند.
شکست سیاست‌های بانک مرکزی در بازار ارز
چند نرخی شدن ارز در عمل شکست سیاست‌های بانک مرکزی است که در ماه‌های اخیر تلاش کرده با تغییر در سیاست‌های خود بازار ارز را کنترل کند.
افزاریش ۱۰ درصدی نرخ ارز برای ازبین بردن شکاف میان نرخ بازار آزاد جدی‌ترین اقدام بانک مرکزی برای از بین بردن بازار سیاه بود اما عملا به موازات بالا رفتن نرخ ارز مرجع، قیمت‌ها در بازار آزاد هم بالا رفت. در نهایت با اعتراض اتاق بازرگانی ایران و تولید کنندگانی که از موارد اولیه وارداتی استفاده می‌کنند، بانک مرکزی عقب نشینی کرد و قیمت ارز را کاهش داد.
بعد از آن محمود بهمنی رئیس کل بانک مرکزی چند بار در تلویزیون ظاهر شد و از افزایش عرضه دلار برای کنترل بازار خبر داد و بعد از آن بار دیگر هم اعلام کرد که خود شخصا برای رفع مشکل بازار ارز وارد میدان شده اما این سخنان هم عملا تغییری درقیمت ارز ایجاد نکرد.
ریشه تنش در بازار ارز ایران
در ایران دولت فروشنده اصلی ارز است. شرکت ملی نفت با فروش نفت و فرآورده‌های نفتی ارز و بیش از همه دلار آمریکا دریافت می‌کند. دولت ارز‌ها را به بانک مرکزی می‌دهد و بر اساس نرخی رسمی، برای مخارجش ریال می‌گیرد. بانک مرکزی هم با فروش ارز در بازار یا عرضه به بخش تجارت و صنعت، ریال دریافت می‌کند.
از پارسال همزمان با تشدید تحریم‌ها و بروز مشکلاتی در انتقال پول به امارات، بازار ارز ایران دچار تنش شد. بعد از آن با اجرای قانون حذف یارانه‌ها تورم و انتظارات تورمی بالا رفت و بازارهای ارز و طلا راه نجات سرمایه داران در برابر کاهش مداوم ارزش ریال شدند.
دولت در سال جدید با کاهش سود سپرده‌های بانکی و اعمال مالیات بر ارزش افزوده بر قیمت سکه‌های بانک مرکزی، عملا خرید ارز را تبدیل به تنها راه عملی حفظ ارزش سرمایه در ایران کرد. رکود در بازار مسکن و بی‌اعتمادی به بازار بورس هم این گزینه سرمایه گذاری را عملا از دایره انتخاب‌ها خارج کرده است.
نتیجه این سیاست‌ها افزایش مدوام قیمت ارز و تلاش‌های دولت بانک مرکزی برای کنترل بازار سیاه و جلوگیری از رانت خواری شد. اما چند نرخی شدن قیمت ارز در ایران نشان می‌دهد که تاکنون بانک مرکزی موفق نبوده است.
با این حال بانک مرکزی می‌گوید بازار را با وجود همه مشکلات تحت کنترل دارند و پر بودن وی‌ترین مغازه‌ها از جنس‌های رنگارنگ نشان می‌دهد که با وجود تحریم‌ها مشکلی در واردات و جریان ارز به کشور وجود ندارد.
