دیروز بریتانیا، آمریکا، کانادا و فرانسه روابط مالی با بانک های ایران را قطع کردند. سوال اینجاست که این کشورها چه سهمی در تجارت خارجی ایران دارند و این تحریم ها چه اثری بر زندگی مردم ایران می گذارد. این چهار کشور در مجموع تنها چهار درصد از تجارت خارجی ایران را پوشش می‌دهند.

رابطه عمده ایران با کشورهای غربی بعد از تحریم‌های متوالی سال‌های اخیر محدود به واردات برخی کالا و حجم محدودی صادرات بوده است.

انتشار جزئیات تحریم‌های تازه ابعاد آثار آن را بر اقتصاد ایران روشن خواهد کرد. تحریم بانک مرکزی ایران و قطع کامل روابط می‌تواند آثار جبران ناپذیری برای اقتصاد ایران و بازار‌های مالی این کشور داشته باشد و حتی می‌تواند مشکلاتی جدی برای فروش نفت ایران ایجاد کند.

اما یکی از آثار ملموس قطع کامل روابط مالی بریتانیا، آمریکا، ‌کانادا و فرانسه که پیش‌تر هم به تحریم‌های ایران پایبند بودند، ‌محدود شدن بیش از پیش مبادلات تجاری است با ایران است.

نگاهی گذرا به آمارهای تجاری دوازده ماهه سال ۱۳۸۹ ایران نشان می‌دهد که بین این کشور‌ها فرانسه با دو میلیارد دلار صادرات به ایران و حدود ۵۸ میلیون دلار واردات بیشترین حجم تجارت را با ایران داشته است.

نمودار تجارت خارجی ایران در سال ۸۹ بر اساس درصد. سهم این چهار کشور در تجارت خارجی ایران را با سهم سه شریک اصلی تجاری ایران مقایسه کنید.

آمارهای رسمی ایران نشان می‌دهد که در مجموع تنها چهار درصد تجارت خارجی ایران با این چهار کشور انجام می‌شود یعنی در مجموع حدود ۳ میلیارد و سیصد میلیون دلار در حالی که در میان قدرت‌های غربی آلمان به تنهایی حدود ۵ میلیارد دلار با ایران مبادله کالا دارد.

در سال‌های اخیر و همزمان با شدت گرفتن تحریم‌ها، شریکان اصلی تجاری ایران از غرب به سوی شرق رفته‌اند. برای نمونه سال ۱۳۸۰ آلمان، ژاپن، فرانسه و ایتالیا چهار شریک تجاری عمده ایران بودند.

اهمیت کالاهای غربی در ایران

براساس آمار، چهار کشوری که دیروز دوشنبه ایران را تحریم کردند سهم اندکی از تجارت خارجی ایران را پوشش می‌دهند. اما نوع کالاهایی که از این کشور‌ها وارد می‌شود برای بخش‌هایی از اقتصاد ایران حیاتی است.

به عنوان نمونه، حدود یک میلیارد دلار از ارزش کالاهای وارداتی از فرانسه، قطعات خودروهای تولید داخل ایران است. پژو و رنو دو شرکت اتوموبیل سازی بزگ جهانند که بخش بزرگی از بازار خودروی ایران را در دست دارند.

قطعات صنعتی دیگری چون لوله‌های استخراج نفت، کمپرسورهای صنعتی و حجم بالایی دارو‌هایی که تولید داخلی ندارند هم جزو فهرست کالاهای وارداتی از فرانسه است.

فهرست کالاهای وارداتی از بریتانیا هم پر از قطعات صنعتی با تکنولوژی بالا مانند اجزای توربین‌های گازی مورد استفاده در صنعت برق است. لوازم پژشکی مانند دستگاه‌های مورد استفاده برای بیماران قلبی و ناشنوایان و داروهای بیماری‌های خاص بخش دیگر کالاهای وارداتی از بریتانیا است.

آمریکا با وجود قطع کاما روابط عمده تجاری و سیاسی با ایران، ‌ صادر کننده تجهیزات پزشکی با تکنولوژی پیشرفته و مخصوصا دارو‌ها و تجهیزات مورد استفاده در صنایع کشاورزی است.

کانادا مانند سه کشور دیگر صادر کننده تجهیزات صنعتی مخصوصا صنایع نفت و گاز، حفاری و راه آهن است.

در فهرست شریکان تجاری ایران کشورهای آلمان و سوئیس هم برای ایران اهمیت زیادی دارند. ایران بخش عمده دارو‌ها، تجهیزات پزشکی و صنعتی خود را از این کشور‌ها وارد می‌کند.

آیا ایران به غرب نیاز دارد؟

ایران در سال‌های اخیر تلاش کرده کالاهای چینی را جایگزین کالاهای غربی کند. اما تاکنون کالاهای چینی نتوانسته‌اند جای مناسبی در بازار ایران به دست بیاورند.

نمونه مشهورش کامیون‌های هوو چینی است که در سال‌های اخیر وارد ایران شده و به کفته پلیس ایران عامل ۱۱ درصد تصادف‌های منجربه مرگ در جاده‌های ایران است.

مقام‌های ایران درسال‌های اخیر آشکارا به نیاز ایران به تکنولوژی کشورهای صنعتی اشاره کرده‌اند. ایران به تکنولوژی‌هایی برای توسعه صنعت نفت نیاز دارد که در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌های آمریکا از آن‌ها محروم بوده است و نتوانسته با تکنولوژی‌های شرقی گلیم خود را از آب بیرون بکشد.

نمونه‌اش ناموفق بودن ایران در برداشت از ذخایر پارس جنوبی و عقب افتادن در برداشت از میدان‌های مشترک نفت و گاز است.

با این حال ایران در شرایط تحریم بعضی از کالا‌ها از جمله تجهیزات پزشکی و درمانی و کشاورزی و هچنین غلات را از کشورهای غربی حتی آمریکا وارد کرده است. با وضع تحریم‌های تازه، ادامه روابط تجاری ایران با قدرت‌های غربی پر هزینه‌تر و دشوار‌تر می‌شود.

از سوی دیگر ایران نیاز به استفاده از سیستم نقل و انتقالات مالی بین المللی دستکم برای دریافت پول نفت خود یا خدمات بیمه‌ای است که حالا با تحریم بانک مرکزی، ایران با دشواری‌های تازه‌ای برای پرداخت‌های بین المللی و دریافت پول نفت خود رو به رو می‌شود.

ایران همچنین نیاز به سرمایه خارجی برای توسعه صنایع زیربنایی مخصوصا نفت دارد. برآورد‌های وزارت نفت ایران نشان دهد که برای تولید نفت به میزانی که هم به صادرات برسد و هم به مصرف داخلی برسد، در ۵ سال آینده دستکم به حدود ۲۵۰ میلیارد دلار پول نیاز است. این پول تقریبا برابر با کل درآمد ایران در این مدت است و نشان می‌دهد که ایران به تنهایی از عهده این سرمایه گذاری‌ها بر نمی‌آیند.