همزمان با تصویب تحریم نفتی ایران از سوی اتحادیه اروپا، گزارش‌هایی از ادامه مشکلات ایران برای دریافت پول فروش نفتش از هند منتشر شد.
این گزارش‌ها در حالی منتشر می‌شود که ایران می‌گوید نگران تحریم نفتی اروپا نیست چون می‌تواند در کشورهای آسیایی را جایگزین اروپایی‌ها کند.
خبرگزاری بلومبرگ گزارش داده است که ایران، یک سال بعد از آنکه به دلیل تحریم‌ها جریان معمول دریافت پول نفت صادراتی به هند مختل شد، هنوز موفق به یافتن سازوکاری پایدار برای طلب‌هایش از پالایشگاه‌های هند نشده است.
طی ماه‌های اخیر ایران موفق شده بود با کمک بانک‌های ترکیه، روسیه و امارات بخشی از طلب‌هایش را وصول کند. اما ظاهرا این روند در ماه‌های اخیر به دلیل شدت گرفتن تحریم‌ها
مختل شده است و مقام‌های هند و ایران برای یافتن راهی تازه، هفته گذشته در تهران ملاقات کرده‌اند.
به گزارش خبرگزاری اقتصادی بلومبرگ، به نقل از منابعی که در جریان این دیدار بوده‌اند، ایران در تلاش است از هند بابت بخشی از طلب خود ین ژاپن بگیرد.
هند پارسال بعد از ژاپن بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران بوده است و امسال هم خریدار عمده نفت خام از ایران است، سالانه حدود ۱۰ میلیارد دلار از ایران نفت می‌خرد.
نمودار ۱: خریداران عمده نفت ایران در سال ۲۰۱۱
زمستان پارسال بانک مرکزی هند، داد و ستد با ارزهای یورو و دلار را با ایران، برای اقتصاد هند خطرناک خواند. علت هم تحریم‌های بین المللی و همچنین تحریم‌های یک جانبه آمریکا است که در اقتصاد هند نفوذ چشم گیری دارد.
استفاده از ارزهای واسطه برای دادوستد
ایران به دلیل تحریم‌ها عملا نمی‌تواند با ارزهای معتبر مانند دلار و یور نقل و انتقالات کلان مالی داشته باشد. به همین دلیل مجبور است از ارزهای واسطه استفاده کند و برای خرید کالاهای مورد نیازش دوباره دلار یا یورو بخرد که برای ایران هزینه بر است.
چندی پیش احمد توکلی نماینده مجلس ایران، در یک گفتگوی تلویزیونی درباره این محدودیت‌ها گفت: «مثلا اگر بخواهیم از برزیل با یورو خرید کنیم، باید یورو را بفرستیم به دبی، درهم بخریم، هزینه بدهیم، دوباره یورو بخریم، هزینه بدهیم، و با آن یورو از برزیل خرید کنیم.»
در حال حاضر ایران نه تنها برای خرید اجناس، که برای دریافت پولش هم با این مشکل مواجه شده و با تحریم بانک مرکزی شرایط دشوار‌تر هم می‌شود و باید با ارزهایی غیر از دلار و یورو معامله کند.
در نشست هفته گذشته هم هند پیشنهاد کرده که پول نفت ایران را از طریق یکبانک آسیایی و با روپیه بپردازد. اما ایران به دلیل افت ارزش روپیه در ماه‌های اخیر با این پیشنهاد موافت نکرده و گفته است که برای تبدیل روپیه به ارزهای دیگر، ضرر می‌کند.
تهران از هند خواسته خواسته طلب‌هایش را با ین ژاپن، که ارزی با ثبات‌تر است پرداخت کنند.
چند ماه پیش ایران اعلام کرد که با کمک یک بانک روسی پول نفتش را از هند دریافت کرده است. علاوه بر آن براساس گزارش‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ایران از بانک‌های ترکیه و امارات هم برای دریافت پول نفتش کمک گرفته است.
چندی پیش ایران به دلیل آنچه «شیطنت بانک‌های اماراتی» و اقدام علیه منافع ملی ایران خواند، تجارت با دبی را برای یک روز متوقف کرد. بعد‌ها چند مقام بازرگانی ایران گفتند علت این اقدام ایران، اعتراض به توقف همکاری بانک‌های امارات با بانک مرکزی ایران، برای دریافت مطالبات نفتی
این کشور بوده است.
از سوی دیگر بلومبرگ گزارش می‌دهد که «هاک بانک» ترکیه هم به پالایشگاه‌های هند گفته است که دیگر قادر به واسطه‌گری برای پرداخت بدهی آن‌ها به ایران نیست.
نفت در برابر کالا
یکی از گزینه‌هایی که برای ایران مطرح است، انجام معامله پایاپای با مشتری‌های بزرگ نفتی است. یعنی ایران به جای دریافت ارز و خرید جنس با درآمدهای نفتی، مستقیما در قبال نفت کالا بگیرد.
این گزینه برای ایران که در سال‌های اخیر سال به سال بیشتر به واردات وابسته شده، گزینه‌ای مناسب است. اما مسئله این است که حجم واردات از هند کمتر از فروش نفت است.
پارسال ایران به هند حدودا هفت برابر وارداتش از این کشور، نفت فروخته است. در ضمن به هند کالاهای پتروشیمی و غیر نفتی صادر کرده است که در نمودار زیر مشخص است.
نمودار ۲ - آمار تجارت ایران با هند در سال ۱۳۸۹
واردات ایران از هند محدودیت‌هایی دارد، به عنوان نمونه براساس آمار گمرک ایران، این کشور پارسال حدود ۲۶۰ میلیون دلار برنج سفید از هند وارد کرده است که حدود ۲۰ درصد کل وارداتش از این کشور است. اما در عوض، نسبت به شریکان تجاری بزرگش، سهم کالاهای صنعتی و باتکنولوژی بالا بسیار کمتر است.
بلومبرگ همچنین گزارش داده است که ایران در حال بررسی این گزینه است که در هند حسابی برای دریافت پول نفتش باز کند و از آن محل برای وارداتش هزینه کند. اما برای این کار باید موافقت بانک مرکزی هند را جلب کند.
ایران همچنین به هند پیشنهاد داده که به جای پرداخت پول نفتش در بخش‌های غیر حساس میدان‌های نفت و گاز ایران سرمایه گذاری کند. ایران در پنج سال آینده به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری در صنعت نفتش نیاز دارد که به دلیل تحریم‌ها نمی‌تواند آن را تامین کند.
اما به نظر می‌رسد گزینه نفت در برابر سرمایه گذاری هم از همان ابتدا متناقض با تحریم‌های آمریکا باشد.
مشکلات یک ساله ایران برای دریافت پول نفتش، که به کم شدن ذخایر فیزیکی ارز ایران می‌تواند به بحران ارزی این کشور دامن بزند، نشان می‌دهد که تحریم‌های بانکی می‌تواند مانعی برای فروش نفت این کشور در بازارای جهانیباشد، چه در آسیا و چه در اروپا.
چرا که اگر ایران حتی موفق به یافتن سازوکاری باثبات برای معامله پایاپای شود، نیاز به اسکناس‌های یورو و دلار برای عرضه در بازار داخلی دارد، چون دولت ایران فروشنده اصلی ارز در بازار است.
