مستند «اربعین» به کارگردانی ناصر تقوایی از شبکه چهار سیما پخش خواهد شد.

فیلم مستند «اربعین» به کارگردانی ناصر تقوایی، محصول سال 1349 با موضوع مراسم عزاداری امام حسین در شهر بوشهر، شانزدهم دی‌ماه از شبکه 4 صدا و سیما به روی آنتن می‌رود.

مستند «اربعین» برای اولین بار سال 1350 در شیراز به نمایش درآمد و در کنار دو فیلم مستند «باد جن» و «موسیقی جنوب» سه‌گانه فیلم‌های کوتاه تقوایی درباره موسیقی و آیین‌های مذهبی جنوب ایران محسوب می‌شود.

«اربعین» فیلمی فاقد گفتار است و تنها صدای آن صدای طبیعی مراسم است و تصاویر آن را شادروان مهرداد فخیمی به‌صورت سیاه و سفید ثبت کرده است.

حمید نفیسی در جلد دوم کتاب «فیلم مستند» درباره اربعین می‌نویسد: ناصر تقوایی سینماگر جنوب ایران در فیلم اربعین نظر خود را متوجه نوعی شور و ایمان دیگر می‌کند. کوبیدن پرچم‌ها، برپا کردن علم‌ها، طبل بر سر زدن، نوحه‌خوانی و سینه‌زنی مراسم این عزاداری هستند که دوربین شاهد تقوایی با تاکیدی کم و بیش هر کدام را نشان می‌دهد.

فضاسازی این فیلم از طریق تدوین ماهرانه تصاویر در هماهنگی ریتم و ضرباهنگ موجود در مراسم عزاداری مردم بوشهر شکل گرفته است.

گفته می‌شود اهالی بوشهر تحت تاثیر فرهنگ اقوام آفریقایی بوده و ریتم و ضرباهنگ آن‌ها را به عاریت گرفته و در یک مراسم آیینی – مذهبی با رویکردی متفاوت به آن هویتی جدید می‌بخشند که اصول آهنگین آن در مراسم سینه‌زنی نیز مصداق دارد.

ناصر تقوایی درباره این فیلم می‌گوید: در مراسم عزداری در بوشهر، عواطف سخت به آرام‌ترین شکل خودشان، در زیباترین شکل خودشان و در انسانی‌ترین شکل خودشان بروز می‌کنند. به شکل موسیقی، به شکل آيین و به شکل حرکات ریتمیک گروهی.

واقعه عاشورا بستری مناسب برای آثار سینمایی

بسیاری از کارشناسان سینمایی معتقدند که عاشورا به دلیل آن‌که در میان شیعیان به مثابه فرهنگ اعتراض و ايستادگی در برابر ظلم، از كاركردی اجتماعی - سياسی برخوردار است و در مقام يک داستان تراژيک و حماسی، جدا از تفاسير و تاويل‌هايی که می‌توان از آن داشت، می تواند بستر خوبی برای شکل گیری یک اثر سینمایی ارزشمند باشد.

احمد طالبی‌نژاد، کارگردان و منتقد سینما با اشاره به این‌که منابع مکتوب شیعی دارای غنای بسیار به منظور اقتباس ادبی است، می‌گوید: برای رسيدن به سينمايی ارزشمند بايد رابطه سازنده‌ای بین سينما و ادبيات کشور به وجود آوريم.

این در حالی است که با وجود آن‌که مراسم مذهبی عاشورا در ایران بیش از بسیاری مناطق شیعه‌نشین زنده نگاه داشته شده هنوز آثار درخشانی از این واقعه توسط سینماگران پدید نیامده است.

اولین نمونه‌های قابل استناد سینمای ایران از حماسه عاشورا، با به تصوير كشيدن آيين‌های عزاداری از سوی مستندسازان در دهه 40 آغاز شد.

مستند اربعین ناصر تقوایی در این میان به دلیل پرداخت ظریف و هنرمندانه و انعکاس فرهنگ بومی مبتنی بر آموزه‌های دینی مستندی ماندگار و مثال زدنی در میان سینماگران و کارشناسان به‌شمار می‌رود.

در زمینه سینمای داستانی کمبود نگاهی ویژه به این حماسه تاریخی بیشتر احساس می‌شود، چنان‌چه با نگاهی به سینمای سی سال اخیر ایران تنها اثری که می‌توان از آن یاد کرد، فیلم سینمایی «روز واقعه» به کارگردانی شهرام اسدی است که بر اساس نوشته فاخر بهرام بیضایی در سال 1373 شکل گرفت و به‌طور نمادین به واقعه روز عاشورا پرداخت.

فیلم «سفیر» فریبرز صالح، «بازرس ویژه» منصور تهرانی، «به خاطر هانیه» کیومرث پوراحمد، «بال‌های سپید» مهدی و ناصر هاشمی و «راه طی شده» عباس رافعی نمونه‌های دیگری هستند که با الهام از این واقعه ساخته شدند که در نوع خود آثار قابل قبولی بودند، اما نتوانستند تاثیری ماندگار در اذهان برجای گذارند.