تحریم‌هایی که قرار بود حکومت ایران را به زانو درآورد شهروندان ایرانی را زیر شدیدترین فشارها قرار داده است. ناممکن بودن مبادله بانکی امکان خرید دارو را از ایران گرفته است.

اکرم.ب که دختر شانزده ساله‌اش سال گذشته عمل پیوند کلیه انجام داده است می‌گوید که «الان چند هفته است که کپسول ساندیمون را نمی‌‌توانم پیدا کنم هر داروخانه‌ای هم که می‌روم می‌گویند خارجی‌اش دیگر وارد نمی‌شود باید ایرانی‌اش را بگیری اما خیلی‌ها می‌گویند نمونه ایرانی ممکن است عضو پیوندی را پس بزند و عوارض دارد. برای نمونه خارجی‌اش هم باید در ماه ۲۴۰ تا ۲۶۰ هزار تومان بپردازیم اما حاضرم این هزینه را بدهم و دخترم دچار عوارض مصرف داروی ایرانی نشود.»

حالا دیگر تحریم‌هایی که هدفش به زانو درآوردن حکومت ایران و برنامه هسته‌ایش است سایه سنگین خود را بر زندگی بیمارانی انداخته است که این روز‌ها درد نبود و یا کمبود دارو نیز بر درد‌هایشان اضافه شده است.
اگرچه به گفته سخنگوی وزارت امورخارجه امریکا دارو و کالاهای دارویی در شمار تحریم‌های اعمال شده علیه ایران قرار ندارند، اما تحریم‌های بانکی، مبادله مالی  با ایران را غیرممکن کرده است چنان که ایران نمی‌تواند برای خرید هر کالایی هزینه آن را از شیوه‌های معمول بپردازد. 
از بی‌نیازی تا ابراز نگرانی‌های شدید
داستان دارو در ایران حکایت چندگانه‌ای دارد. برخی مانند مرضیه وحید دستجردی وزیر بهداشت و درمان از تامین نشدن ارز مورد نیاز برای واردات دارو سخن می‌گویند و برخی دیگر با انکار تحریم‌ها و اثرات آن بر بازار دارو از توانایی ایران در تولید دارو سخن به میان می‌آورند. در سوی دیگر اما بیمارانی هستند که حالا تحریم‌ها تیغ تیز خود را به سوی آنها نشانه گرفته است.

محمدرضا شانه ساز، معاون امور دارویی سازمان غذا و دارو روز دوشنبه در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایرنا، داروهای تولید شده در داخل ایران را جایگزین مناسبی برای داروهای وارداتی می‌داند و می‌گوید: «تعداد داروهایی که واقعا کمیاب هستند و برای تامین آن‌ها شاید با مشکل برخورد کنیم، تک رقمی است مردم نباید نگران تامین داروهای مورد نیاز خود باشند چون قسمت اعظمی از دارو‌ها تولید داخل است که همیشه موجود است.»

براساس گزارش سایت تجارت نیوز فهرست داروهای نایاب در ایران از نزدیک به ۳۰ قلم دارو در پنج ماه گذشته حال به۹۰ دارو رسیده است. این فهرست داروهای مربوط به بیماری‌های خاص و عفونی، سرطان‌، دیابت و دیگر نارسایی‌ها را شامل می‌شود و کمبود دارو و افزایش قیمت آن نیز در بازار بر مشکلات مردم افزوده است.
ˈ
اظهارنظر‌ها حول نادیده گرفتن اثرات تحریم‌ها بر وضعیت دارویی کشور در حالی صورت می‌گیرد که مقام‌های مسئول در انجمن‌های حمایتی از بیماران خاص در ایران، نسبت به کمبود دارو و فشار بر بیماران خاص به سازمان‌های بین المللی هشدار داده‌اند. در تازه‌ترین اظهار نظر فاطمه هاشمی، رئیس «بنیاد بیماری‌های خاص ایران» در توضیح تاثیر تحریم‌ها بر وضعیت کمک رسانی به بیماران خاص به سایت تابناک گفته است: «بیشتر از همه در تهیه داروهای بیماران سرطانی و‌ام اس در تنگنا هستیم. البته بیماران تالاسمی و دیالیزی‌ها هم سختی‌هایی دارند و همه این‌ها بر اثر مشکلاتی است که ریشه در تحریم بانکی و سختی در انتقال ارز دارد.»
به گفته رئیس بنیاد امور بیماری‌های خاص، این بنیاد «در زمینه بیماران دیالیزی با کمبود تجهیزات یک بار مصرفی مانند صافی و پودر بی‌کربنات مواجه است.» فاطمه هاشمی پیش از این در نامه‌ای به‌ بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل، از او خواسته بود تا جلوی آسیب‌های ناشی از تحریم‌ها بر شش میلیون بیمار خاص در ایران را بگیرد.

احمد قویدل رئیس کانون بیماران هموفیلی ایران هم پیش از این در نامه‌ای به رئیس «سازمان بهداشت جهانی» و رئیس «فدراسیون جهانی بیماران هموفیلی»، خواسته بود که این سازمان‌ها به منظور کمک به بیماران خاص ایران، برای شکستن تحریم‌ها تلاش کنند.

براساس آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت و درمان در حال حاضر تعداد بیماران تالاسمی در ایران ۱۸ هزار نفر، ام‌اس بیش از ۴۰ هزار نفر، دیالیزی  ۱۹ هزار نفر، مبتلا به دیابت ۴ میلیون نفر، سرطانی ۴۰۰ هزار نفر و هموفیلی بیش از ۸ هزار نفر است. همچنین بیش از ۲۳ هزار نفر مبتلا به بیماری اچ‌آی‌وی مثبت یا ایدز هستند. علاوه بر این، تعداد زیادی از آسیب‌دیدگان شیمیایی جنگ ایران و عراق هم به برخی از داروهای خاص نیاز دارند که در شمار داروهای وارداتی است.

فهرست طولانی داروهای نایاب
براساس آمارهای ارائه شده فهرست داروهای نایاب ایران شامل ۵۰ قلم داروی وارداتی و ۴۰ قلم داروی تولید داخل می‌شود و ۱۵ مورد از آن نیز مربوط به بیماری‌های خاص است.

این فهرست شامل داروهای مورد نیاز برای رادیولوژی و درمان دیابت، داروهای شیمی‌درمانی و انواع داروهای بیماری‌های خاص و سایر نارسایی‌های معمولی می‌شود. آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آریترومایسین، داروهای ضد سرطان مانند سیتارابین، آمپول اوستین، شیمی‌درمانی مانند لوموستین، داروهای ضد دیابت مانند متفورمین ۱۰۰۰میلی‌گرم و داروهای بیماران قلبی مانند فورزوماید از جمله داروهای کمیاب در داروخانه هاست.
همچنین برخی از ویتامین‌ها و مواد معدنی، مکمل‌های غذایی مانند قطره آهن و برخی از داروهای ضد اضطراب نیز جزو فهرست داروهای کمیاب و نایاب به حساب می‌آیند.

مصطفی یکی از بیمارانی تالاسمی رنج می‌برد درباره کمبود داروهای مورد نیازش می‌گوید: «یکی از مشکلات مهم و حیاتی برای بیماران تالاسمی داروی دسفرال است که مدت هاست کم شده و بیشتر مواقع پیدا نمی‌شود و در مواقعی هم که پیدا می‌شود سهمیه بیماران از صد عدد آمپول در ماه به شصت عدد و حال به پنجاه عدد رسیده است. بر‌ای گرفتن آن هم باید مدام در تماس باشیم تا به محض توضیع به داروخانه مراجعه کنیم و گرنه به دلیل هجوم جمعیت دارو تمام می‌شود.»

کمبود این داروها باعث شده مصطفی نیز به فکر جایگزین‌های ایرانی باشد که خاصیت داروی اصلی را ندارد و گاهی عوارضی را هم به دنبال دارد. او می‌گوید که «به دلیل تزریق خون مداوم بار آهن در بدن بیماران تالاسمی بالا می‌رود که باید به کمک این دارو آهن اضافی را از بدن خارج کنند، در غیر این صورت آهن در قلب و کبد بیماران رسوب کرده و جان بیماران به خطر می‌افتد.»

به گفته مصطفی کمبود تجهیزات دستگاه دیالیز و گران بودن آن از جمله صافی‌های دیالیز سرم، ست‌های یکبار مصرف، پودر بی‌کربنات و گران بودن دارو‌هایی مثل اپرکس ونوفر که بیماران باید در حین دیالیز از این آن استفاده کنند، از جمله مشکلاتی است که بیماران دیالیزی با آن مواجه‌اند. او که خود نیازمند همین داروهاست می‌گوید: «بدون این‌ها دیالیز و درمان بیماران انجام نمی‌شود. تا به حال بعضی از مسئولین بیمارستان و بخش دیالیز تلاش خود را برای تهیه این تجهیزات انجام داده‌اند به طوری که امروز پرستارم مجبور شد از بیمارستان دیگری تعدادی صافی دیالیز قرض بگیرد ولی هر لحظه عرصه بر بیماران و مسولین بخش تنگ‌تر می‌شود و نگرانی بیماران بیشتر.»

از این شهر به آن شهر
«تا کنون نگذاشته‌ و نمی‌گذاریم در زمینه دارو مشکل خاصی برای مردم پیش آید.» این گفته رئیس سازمان غذا و داروست اما علیرغم این موضع گیری‌های‌گاه و بیگاه که عمدتا نیز در حد حرف باقی می‌مانند کم نیستند خانواده‌هایی که برای تهیه دارو مجبورند از این داروخانه به آن داروخانه و از این شهر به آن شهر بروند.

فرشته. ع که به سرطان سینه مبتلاست و در طی هفته سه بار برای شیمی درمانی و معالجه از رودسر به تهران می‌آید، می‌گوید: «قیمت بسیاری از آمپول‌ها و داروهای مربوط به شیمی درمانی از چند ماه گذشته بالا‌تر رفته است. قیمت هر آمپولی که برای کاهش درد می‌زنم ۷ میلیون تومان است و تنها ۲۰ درصد بیمه به آن‌ها تعلق می‌گیرد. از زمان شروع بیماری تاکنون ۷۰ میلیون تومان هزینه کرده‌ایم و ناچار شده‌ایم زمین‌های کشاورزی که در آن کار می‌کردیم را بفروشیم اما بیماری‌ام روز به روز بد‌تر می‌شود و حالا پزشکان می‌گویند که سرطان به نخاع رسیده است دیگر از پس هزینه‌ها هم بر نمی‌آییم و ناچار شده‌ایم از دوست و آشنا برای درمانم قرض کنیم.»

معاون داروی سازمان غذا و دارو درباره داروهای کمیاب می‌گوید: «برخی از دارو‌ها که کمبود آن در کشور محسوس بوده در حال حاضر در گمرک و منتظر تخصیص ارز مرجع است که در صورت رفع این مشکل وارد بازار دارویی خواهند شد و بسیاری از کمبود‌ها از بین می‌رود.»

اینکه چه زمانی ارز مورد نیاز برای ترخیص این دارو‌ها از گمرگ اختصاص یابد مشخص نیست اما کوچک‌ترین تحول در جهت بهبود وضعیت دارویی در ایران مسئله‌ای است که بسیاری بر آن امید بسته‌اند، هرچند با توجه به شرایط موجود و دامنه تحریم‌ها چندان به بهبود اوضاع خوشبین نیستند.