یکی از عجیب‌ترین روادید اخیر در ترکیه، افزایش فروش طلا به ایران است که منجر به بهبود تراز تجاری و پرداختی این کشور شده است.
طبق گفته گونای الیف گرگین از کارمندان یک مؤسسه مالی در استانبول، ترکیه با توسل به این افزایش صادرات، ارزش صادرات خالص طلا خود را به ۵.۵ میلیارد دلار در سال جاری رسانده است.
حتی اگر فروش مستقیم طلای ترکیه به ایران در چند ماه اخیر کاهش یافته، این صادرات به امارات متحده عربی منتقل شده، که با توجه به شراکت اقتصادی نزدیکش با ایران، عملا تغییری در مقصد نهایی طلای ترکیه ایجاد نمی‌‌شود.
در حقیقت، انتقال بخشی از صادرات طلا به امارات متحده عربی، یک اقدام دستپاچه و نه چندان موفقیت آمیز به نظر می‌رسد که به منظور منحرف کردن اذهان عمومی از تجارت میان ایران و ترکیه صورت گرفته است.
آنچه مبهم‌تر است دلیل فروش طلای ترکیه به ایران است. واضح است که این اقدام همزمان با تلاش بی وقفه ایران مورد تحریم اقتصادی، برای دسترسی به ارز یا طلا صورت گرفته. برای مثال، همزمان با رکود ارزش ریال و افزایش تورم، دولت ایران صادرات طلا را ممنوع کرد.
با این حال، دولت ترکیه پرداخت در قبال صادرات گاز ایران به این کشور را ، که عمده‌ترین رابطه تجاری میان دو کشور را تشکیل میدهد ، از طریق صادرات طلا، انکار کرده است. در حالی که کاملا روشن است ترکیه واردات گاز را با پول، و نه با طلا پرداخت می‌کند، ناظرانی مانند الیف ٔبر این باورند که نتیجه نهایی تبادل طلا و گاز است، چرا که گاز از ایران وارد ترکیه میشود و در بازگشت طلا وارد ایران میشود.
علی باباچان، معاون نخست وزیر ترکیه چندی پیش سعی در شفاف سازی بیشتر این مبادلات داشت. وی در این زمینه روز جمعه به یک گروه پارلمانی توضیح داد: «ما با لیره ترکیه بهای واردات گاز را پرداخت می‌کنیم. چون ایران قادر به انتقال این وجوه نیست، از آن برای خرید طلا استفاده می‌کند و بهره برداری می‌کند. این اقدام نتیجه تحریم‌های آمریکا علیه ایران است.»
در حالی که تحریم‌های اقتصادی بر ایران سرسخت تر میشوند، این وضعیت چند نکته مهم را مطرح می‌کند.
اول، شرایط کنونی نشان میدهد که نحوه اجرای تحریم‌ها، از محدوده قانونی تحریم‌ها جلوتر رفته است. تحریم‌های آمریکا علیه ایران، مشخصا فروش گاز به کشور‌های ثالث را در بر نمی‌گیرند، بلکه بانک‌هایی را که وجوه پرداختی صادرات نفتی ایران را میسر می‌سازند را توبیخ میکنند. و در هر صورت ترکیه با کاهش واردات نفت از ایران از این تحریم‌ها معافیت شش ماهه دریافت کرده است.
<قرار داد تجارت گاز میان دو کشور تا سال ۲۰۲۶ ادامه دارد، و بناست حجم گاز صادراتی افزایش یابد>
به این وجود، عدم توانایی ایران در انتقال میلیارد‌ها لیره ترکیه در ازای صادرات گاز نشان میدهد چطور این کشور از نظام بانکی بین المللی به خارج رانده شده، و حتّی با همسایه خود نیز قادر به مبادلات بانکی نیست.
در عوض، عنصر حیاتی اقتصادی ایران از طریق چمدان به دوبی منتقل میشود.
ولی اینجا نیز مشکلات عمیق تر میشوند. تجارت گاز میان ایران و ترکیه حیاتی است، نه فقط برای ایران با توجه به انزوای اقتصادی که در آن قرار دارد، بلکه برای ترکیه نیز چنین است؛ ایران دومین بزرگترین صادرکننده گاز به ترکیه به شمار می‌رود و در نبود این صادرات، ترکیه به شکل خطرناکی به بزرگترین صادرکننده گاز به این کشور، یعنی روسیه وابسته خواهد شد.
ایران در سال گذشته بیش از ۸ میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر کرد. قرار داد تجارت گاز میان دو کشور تا سال ۲۰۲۶ ادامه دارد، و بناست حجم گاز صادراتی افزایش یابد. فروش حاصل از صادرات گاز در بازه زمانی ۲۰۱۰ - ۲۰۱۱ میلادی حدود ۶ میلیارد دلار بود.
هیچ کدام از دو طرف این معامله قادر به کنار گذاشتن آن نخواهند بود، اما چنانچه باباچان متذکر شد، روش‌های معمول برای انجام این معاملات دیگر عملی نیستند. در همین حال، واشنگتن از حجم قابل توجه طلای صادر شده به ایران ابراز نارضایتی کرده و مقامات ترکی نیز گفته اند احتمالا این صادرات را بدین شکل ادامه نخواهند داد، حتی از طریق واسطه امارات متحده عربی.
با این شرایط چه اتفاقی در پیش است؟ به نظر می‌رسد یک نیروی غیر قابل مهار، یعنی تحریم‌های اقتصادی بیش از پیش سختگیرانه، و یک نیاز ضروری، یعنی تجارت گاز، در تقابل با یکدیگر قرار دارند.
اقتصاد ترکیه، روابط این کشور با ایران، و نزاع قدرت سیاسی، به معنی واقعی عبارت، در این میان قرار دارند.
