واژه نوروز یک اسم مرکب است که از دو واژه «نو» و «روز» به وجود آمده است و در لغتنامه ایرانی به دو معنی نوروز عام و نوروز خاص به کار برده شده است.

نوروز در ایران و افغانستان که از تقویم هجری خورشیدی استفاده می‌شود روز آغاز سال نو محسوب می‌شود که با اولین روز فروردین با نام هرمز روز یا اورمزد روز برابر است.

نوروز عام را روز اول فروردین ماه آغاز اعتدال بهاری و سال نو و جشنی همگانی و نوروز خاص را روز ششم فروردین با نام «روز خرداد» جشن پادشاهان و بزرگان می‌شناسند.

اعتدال بهاری با اعتدال ربیعی در نیم‌کره شمالی زمین را در علم ستاره‌شناسی به لحظه‌ای می‌گویند که خورشید از صفحه استوای زمین گذشته و به سمت شمال آسمان می‌رود و آن را لحظه اول برج حمل می‌نامند.

در لغتنامه دهخدا در تعریف نوروز عام آمده است: گویند خدای تعالی در این روز عالم را آفرید و هر هفت کوکب در اوج تدویر بودند و اوجات همه در نقطه اول حمل بود، در این روز حکم شد که به سیر و دور درآیند و آدم علیه السلام را نیز در این روز خلق کرد.

در همین لغتنامه نوروز خاص روزی تعریف شده است که جمشید بر تخت نشست و خاصان را طلبید و رسم‌های نیکو گذاشت و گفت: خدای تعالی شما را خلق کرده است، باید که به آب‌های پاکیزه تن را بشوئید و غسل کنید و به سجده و شکر او مشغول باشید و هر سال در این روز به همین دستور عمل نمایید.

جشن نوروز یا جشن بهار بزرگ‌ترین جشن ملی ایرانیان و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جای مانده از دوران باستان است که با آغاز برج حمل برگزار می‌شود.

در ایران باستان از واژه ناوا سردا به معنی سال نو به عنوان نوروز یاد می‌شده و ایرانیان آسیای میانه در دوران سغدیان و خوارزمشاهیان نیز به نوروز، نوسارد و نوسارچی می‌گفتند.

نوروز در زبان پهلوی «نوگ روز» و در زبان عربی «نیروز» ثبت شده است.