یک عضو حقوقدانان شورای نگهبان پیش‌بینی کرده است که قانون کپی‌رایت به زودی به تصویب نمایندگان مجلس هشتم برسد.

جمعی از استادان دانشگاه و وکلای تراز اول در ماه‌های گذشته گرد هم جمع شدند تا پیش‌نویس قانون حقوق مالکیت ادبی و هنری را برای تصویب در مجلس شورای اسلامی تدوین کنند.

حقوق مالکیت معنوی در ایران بیشتر با عنوان «کپی‌ رایت» آثار هنری شناخته می شود که از سال 1348 با مصوبه مجلس شورای ملی وقت به طور رسمی قانون‌مند شد.

در این مدت همین قانون دست و پا شکسته مورد توجه قرار نگرفته و به دلیل ناآگاهی اهالی هنر و دست اندرکاران آن به درستی نیز مطالبه نشده است.

در حالی که اجرای این قانون با وجود آن که اصلاحات جدیدی مطابق با ضرورت های روز در آن صورت نگرفته، می‌توانست بخش بزرگی از مشکلات را از میان بردارد.

پیشینه و وضعیت کنونی قانون کپی رایت

بیش از 70 کشور جهان با پیوستن به سازمان تجارت جهانی، کنوانسیون‌های برن و رم را که مهم‌ترین قوانین جهانی در زمینه رعایت حقوق مالکیت هنری هستند، امضا کرده‌اند.

این کشورها به کمک آژانس‌ها و سازمان‌هایی که مسئول رسیدگی به حقوق هنرمندان هستند، از حقوق آفرینش آثار که به مالکان اصلی تعلق می گیرد و حقوق اجرای اثر، دفاع می‌کنند.

هنرمندان نیز ضمن آسوگی و اطمینان از عدم سواستفاده از آثارشان، درآمد خوبی از پخش و توزیع آن در جهان کسب می‌کنند.

ایران هنوز قوانین مربوط به کپی رایت آثار هنری و ادبی را نپذیرفته و به همین دلیل حقوق هنرمندان ایرانی در خارج و هنمرمندان غیر ایرانی در داخل کشور نادیده گرفته می‌شود.

نخستین قانون‌گذاری‌ها در این حوزه به سال‌های پایانی قرن هجدهم میلادی باز می‌گردد. مالکیت معنوی در فرانسه از سال 1830 به رسمیت شناخته شد و اولین کنوانسیون ادبی هنری در اروپا در سال 1886 میلادی تصویب شد.

هنرمندان ژاپنی در سال 2004 به کمک این قانون، 102 میلیارد دلار یعنی حدود چهار برابر درآمد یک سال ایران از فروش نفت، درآمد داشتند.

در بیشتر کنوانسیون‌هایی که در این زمینه تصویب شده است، حقوق و شرایط استفاده از آثار هنری در رسانه‌های محلی، سراسری و بین‌المللی، رستوران‌ها، کافه‌ها و مراکز عمومی، اجراهای زنده و برنامه‌های هنری و چاپ و انتشار آثار توضیح داده شده است.

مخالفت فقهی با مالکیت معنوی

قانون سال 1348 ایران به دلایل مختلف که یکی از آنها اظهار نظرهای مختلف و متفاوت مراجع تقلید و فقها بود، مورد توجه قرار نگرفت.

بعضی از فقها به استناد آیه‌هایی از قرآن معتقدند چیزی که توسط فردی خریده می‌شود، در مالکیت او قرار می‌گیرد و او اجازه دارد هر طور که می‌خواهد از آن استفاده کند.

برخی دیگر از فقها معتقدند مال اشخاص تنها شامل اموال قابل لمس کردن نمی‌شود و معنویات از قبیل آفرینش اثر هم دارایی یک فرد به شمار می‌آید، پس افراد دیگر نمی‌توانند هر طور که می خواهند از آن استفاده کنند.

عده‌ای هم اگرچه هنوز به اصل مالکیت معنوی آثار هنری باور ندارند، بر اساس اصل حفظ نظام جمهوری اسلامی معتقدند که برای جلوگیری از هرج و مرج باید با این قانون موافقت کرد و برخی هم بر این باورند که عدم رعایت این اصل به افرادی که صاحب اثر هستند، زیان مادی و معنوی می‌رساند.

با وجود این، در سال‌های دهه 80 شمسی، با رسانه‌ای شدن بحث رعایت حقوق مالکان اثر، توجه بیشتری به آن جلب شد.

قانون، در آستانه تصویب

شورای نگهبان در زمستان گذشته قانون حقوق مالکیت معنوی مخترعان را تایید کرد و امسال، لایحه قانون مالکیت آثار هنری و ادبی با ارائه به شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی در آستانه تصویب است.

در این سال‌ها قوانینی در زمینه ترجمه، حمایت از نرم افزارهای رایانه‌ای ادبی و هنری و اختراعات و همچنین حقوق مالکیت الکترونیکی و نرم افزارها تصویب شده است و مشکلاتی را از میان برداشته است، اما قوانین پاسخگوی مسائل جدیدی که هر روز در این حوزه اتفاق می‌افتد، نیست.

ناظران و کارشناسان می‌گویند ایران دیر یا زود به سازمان تجارت جهانی می‌پیوندد و موظف می‌شود کنوانسیون‌های مالکیت معنوی را رعایت کند، اما اگر رعایت این قوانین در داخل ایران آغاز نشود، اجرای آن کاری سخت خواهد بود.

با وجود این که تصویب این قوانین در ایران گام بزرگی شمرده می‌شود، اما تا زمانی که سازمانی ملزم به اجرا و پیگیری این قوانین نشود، مشکل از میان نمی‌رود.