یک پژوهش دانشگاهی درباره تجربه زندگی ترنس‌سکشوال‌ها در ایران نشان‌ می‌دهد که کشمش درونی و بیرونی این افراد آن‌ها را به یکی از آسیب‌پذیر‌ترین قشرهای جامعه ایرانی تبدیل کرده است.

در این پژوهش گفته شده است که تراجنسی‌ها (transsexual) از جنسیتی که با آن به دنیا می‌آیند، گریزان‌اند و تلاش برای این گریختن، اشتغال فکری و عملی دائم این افراد است. این افراد احساس می‌کنند روان و خود واقعی‌شان در یک جسم اسیر است.

به گفته این کارشناس، تراجنسی‌ها افرادی هستند که دچار افراطی‌ترین نوع اختلال در هویت جنسیتی خود هستند و با وجود این که به ظاهر مربوط به یک جنس زن یا مرد هستند، از نظر روانی و عاطفی احساس می‌کنند به جنس مخالف تعلق دارند و دوست دارند بدن بیولوژیک‌شان را با هورمون‌درمانی و عمل جراحی تغییر دهند.

مرتضی رستمی، کار‌شناسی ارشد علوم‌ اجتماعی که برای نوشتن پایان‌نامه خود مدتی با این افراد زندگی کرده است می‌گوید، برخورد جامعه با این افراد که زندگی را برای آن‌ها بسیار دشوار کرده، بسیار بر او تاثیر گذاشته است.

او می‌گوید، کشمکش درونی این افراد برای پیدا کردن هویت‌شان تا آن اندازه است که آمار خودکشی میان این افراد ۶۵ تا ۷۰ درصد است و میان هیچ یک از اقشار آسیب‌پذیر چنین آمار هولناکی وجود ندارد.

به گفته این کار‌شناس، بر اساس ماده ۶۸ قانون مجازات، نوع زندگی تراجنسی‌ها جرم محسوب می‌شود و ماموران قانون ابتدا آن‌ها را از موضع اندرز، ارشاد می‌کنند و در اصطلاح به توبه دعوت می‌کنند و در مواردی که لازم باشد آن‌ها مورد تعزیر قرار می‌گیرند و مجازات آن‌ها نیز ممکن است یکی از موارد شلاق، حبس و جزای نقدی باشد.

تغییر جنسیت در ایران

عدم آشنایی خانواده‌های ایرانی با اختلالات ترنس‌سکشوال‌ها، برخوردهای نامناسب، عدم پذیرش آنها از سوی جامعه، هزینه‌های بالای درمان که بنا به اعلام سازمان بهزیستی ۵ تا ۱۲ میلیون تومان است، اشتغال، مسکن و... از مهم‌ترین مشکلات این قشر است.

هم‌چنین بر اساس گزارش‌ سازمان دیده‌بان حقوق بشر که آذر ماه امسال منتشر شد، قوانین و سیاست‌های تبعیض‏‌آمیز در ایران علیه اقلیت‌های جنسی، آن‌ها را در معرض «آزار و اذیت، خشونت و حتی خطر مرگ قرار می‌دهد».

در این گزارش، که براساس شهادت بیش از ۱۰۰ ایرانی تهیه شده و تبعیض و خشونت علیه اقلیت‌های جنسی را مستند می‌سازد آمده، اقلیت‌های جنسی ایران هم قربانی سیاست‌های حکومت و هم مردم در جامعه می‌شوند و تاکید می‌کند که قانون به تقویت این نگرش‌های اجتماعی کمک کرده است.

در ایران، برای اولین بار تغییر جنسیت به طور قانونی با صدور فتوای آیت‌الله خمینی در سال ۱۳۶۳ که عمل جراحی تغییر جنسیت را مجاز اعلام کرد، صورت گرفت.

این فتوا پس از آن صادر شد که مریم ملک‌آرا، یکی از اولین ایرانیانی که تغییر جنسیت داده، پس از مواجه شدن با موانع قانونی برای تغییر جنسیت طی نامه‌نگاری، نظر ایشان را در مورد تغییر جنسیت جویا شد.

قانون و تغییر جنیست

هم‌اکنون روند قانونی این عمل جراحی چنین است که ابتدا این فرد را نزد مشاور روان‌پزشکی می‌فرستند تا بررسی شود آیا با این مشاوره امکان درمان او وجود دارد یا آن قدر این احساس با او عجین است که قابل برگشت نیست و حتما باید عمل تغییر جنسیت انجام شود.

اگر طی مصاحبه‌ها و مشاوره‌های مکرر لزوم این عمل تایید شود و با در نظر گرفتن نتایج آزمایش‌های پزشکی و روان‌پزشکی، کمیسیون تخصصی مربوطه در پزشکی قانونی مجوز تغییر جنسیت را برای فرد متقاضی صادر می‌کند.

به گفته عبدالرزاق برزگر، معاون پزشکی، بالینی سازمان پزشکی قانونی، صدور مجوز تغییر جنسیت در ایران از حدود سال ۱۳۸۰ آغاز شده و هر سال تعدادی مجوز برای این کار صادر می‌شود.

مدیر کل دفتر آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی سال گذشته گفته بود: «بیشتر کسانی که برای بهره‌مندی از خدمات مراجعه می‌کنند، افراد ۲۰ تا ۲۴ سال هستند. افراد کمتر از ۱۴ سال و افراد بیشتر از ۴۰ سال هم کمترین درصد مراجعه را داشته‌اند».

به گفته حسن موسوی چلک، ترنس‌سکشوال‌های زیر ۱۴ سال به دلیل عدم آگاهی و ترنس‌سکشوال‌های بالای ۴۰ سال به دلیل حفظ آبروی‌شان پا در کفش جنیست خود نمی‌کنند و با اختلال‌شان زندگی می‌کنند.

مدیر کل دفتر آسیب‌دیدگان اجتماعی بهزیستی هم‌چنین گفته است که براساس آمارهای موجود ۵۴ درصد بیماران مراجعه کننده برای تغییر جنسیت را مردان تشکیل می‌دهند.

او یادآوری کرد که این افراد نه اختلال روانی دارند، نه مفسد هستند و نه مجرم، بلکه شهروندی از شهروندان جامعه هستند که نیاز به حمایت دارند تا از سردرگمی جنسیتی خارج شوند.

از سال ۱۳۷۸سازمان بهزیستی ایران برای متقضایان تغییر جنسیت جمعا پنج میلیون تومان وام و کمک بلاعوض برای پوشش هزینه عمل جراحی اختصاص داده است.