اسفندیار احمدیه، نقاش و گرافیست، روز دوشنبه ۱۷ بهمن ۹۰ در هشتاد و سه سالگی در تهران درگذشت. او با یک نسل فاصله در امتداد مکتب کمال‌الملک قرار داشت. از او به عنوان آغازکننده انیمیشن در ایران یاد شده است.
این هنرمند که با ساخت نقاشی متحرک ۱۳ ثانیه‌ای «ملانصرالدین» در سال ۱۳۳۶ خالق اولین انیمیشن (پویانمایی) ایران نام گرفت، در روزهای آخر زندگی خود به یک بیماری خونی مبتلا شده بود.
قرار است مراسم تشییع پیکر او صبح پنجشنبه از مقابل خانه هنرمندان ایران برگزار شود.
رسانه‌های ایران گزارش داده‌اند که خبر درگذشت این هنرمند پنجمین روز برپایی جشنواره فیلم فجر را تحت تاثیر قرار داد.
ضعف در شنیدن، قدرت در دیدن
اسفندیار احمدیه سال ۱۳۰۷ در محله پامنار تهران به دنیا آمد. به علت کم‌شنوایی، نه مدارس عادی او را می‌پذیرفتند و نه مدرسه ناشنوایان باغچه‌بان. پدرش که پزشک بود، او را به هنر تشویق کرد.
او در هفده سالگی به مدت دو سال، از ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۶، به کلاس نقاشی علی‌اصغر پتگر در خیابان منوچهری تهران رفت.
آقای احمدیه سپس در سال ۱۳۲۶ به هنرستان کمال‌الملک رفت و زیر نظر کسانی چون اسماعیل آشتیانی (شاگرد کمال‌الملک)، محمود اولیا و حسین شیخ با ابزارهای مختلفی همچون رنگ روغن، آبرنگ و مدادرنگی، نقاشی را ادامه داد.
این نقاش در سال ۱۳۳۶ همزمان با شروع ساخت انیمیشن، واحد انیمیشن وزارت فرهنگ و هنر را پایه‌گذاری کرد.
او همچنین در بخش نقاشی روی سفال و سرامیک اداره کل هنرهای زیبا و نیز در بخش گرافیک همان اداره چندسالی فعالیت داشت. همچنین همکاری با نشریه «توفیق» در اوایل دهه سی از فعالیت‌های مطبوعاتی وی به شمار می‌آید.
اسفندیار احمدیه به غیر از «ملانصرالدین» که در آن پطروس پالیان به عنوان فیلمبردار مشارکت داشت، در دهه‌های سی و چهل، انیمیشن‌هایی مانند «قمر مصنوعی»، «نارنج و ترنج»، «خوشه گندم»، «اردک جسور»، «رستم و سهراب»، «تولد زال»، «خروس بی‌محل»، «بادبادک به کجا می‌روی؟» و «شکار ماه» را طراحی کرد.
این هنرمند اولین انیمیشن رنگی ایرانی را نیز در سال ۱۳۳۹ با نام «موش و گربه» طراحی و نقاشی و کارگردانی کرد.
شاخصه‌های هنر اسفندیار احمدیه
مضامین تابلوهای اسفندیار احمدیه همان حال و هوای آثار کمال‌الملک و شاگردانش را دارد؛ طبیعت، چهره‌سازی، طبیعت بی‌جان و مصور کردن قصه‌های حماسی و فولکلور.
در آثار احمدیه، زندگی روزمره مردم ایران در دهه‌های پیش از انقلاب نیز دیده می‌شود که اهمیت کارهای وی را از نظر مردم‌شناسی و تاریخی بیشتر می‌کند.
به عنوان نمونه، احمدیه وقایع ۳۰ تیر را که نظامیان با مردم در میدان بهارستان درگیر شدند، نقاشی کرد که منجر به زندانی شدن وی شد.
او درباره این اثر خود گفته است: کارم برای نمایشگاه قبول نشد، سیاسی بود و نمی‌خواستند کشته شدن مردم به دست حکومت نمایش داده شود. یک سال بعد ساعت ۹ شب در خیابان بودم که یک تاکسی سیاه و سفید واکسال جلوی پایم ایستاد، دو نفر از ماشین پیاده شدند و مرا بردند به ساختمان حضیره القدس در خیابان حافظ. موقع بازجویی برگه‌ای دادند که باید مشخصاتم را در آن می‌نوشتم، آخر آن برگه یک کلمه بود: مسؤولیت. معنی‌اش را نمی‌دانستم از سرگردی که در اتاق بود پرسیدم، فکر کرد دارم بازیشان می‌دهم و می‌خواهم رد گم کنم. کتک مفصلی با کابل برق خوردم اما واقعا معنی این کلمه را نمی‌دانستم. بالاخره منتقل شدم به قزل‌قلعه و داستان دوباره آنجا هم تکرار شد، بالاخره هم آن زمان به من نگفتند مسؤولیت به چه معناست.
همچنین ثبت تصاویری از محله‌های تهران مثل سرچشمه، سبزه میدان و مخبرالدوله، نوعی حس نوستالوژیک در مخاطب ایجاد می‌کند.
مهم‌ترین تفاوت آثار احمدیه با آثار استادانش «خلق آثار خیالی» است. همچنین به تصویر در آوردن موضوعات مذهبی نظیر عاشورا، واقعه اصحاب فیل، ضامن آهو و روز قیامت، نیز از دیگر ویژگی‌های آثار وی است.
او در تابلو «قیامت» که به موزه امام علی تهران هدیه کرد، خود را نیز در خیل جمعیتی که در صحرای محشر ایستاده‌اند، به تصویر کشید.
احمدیه علاوه بر انیمیشن، عنوان‌بندی (تیتراژ) چند فیلم سینمایی را نیز ساخت.
این هنرمند از اوایل دهه هفتاد تا سال‌های پایانی عمر خویش در مرکز آفرینش‌های هنری صبا به تولید انیمشین مشغول بود.
احمدیه چهار سال پیش در گفت‌وگو با یکی از روزنامه‌های تهران نسبت به انتشار غیرقانونی یکی از انیمیشن‌هایش به نام «رستم و اسفندیار» که در کشورهای عربی با ترجمه عربی و با عنوان «سواران عدالت» منتشر شده بود، اعتراض کرد.
این انیمیشن را که مرکز صبا تهیه کرده بود، به دلایل نامعلومی توقیف شد و هیچ‌گاه در ایران پخش نشد.
احمدیه در سال ۱۳۷۰ نیز از سوی شورای ارزشیابی هنرمندان کل کشور نشان درجه یک هنری را دریافت کرد.
انجمن سینمایی فیلم سازان انیمیشن ایران (آسیفا) در سال ۱۳۸۴ نیز اسفندیار احمدیه را به عنوان پایه‌گذار انیمیشن (پویانمایی) در ایران معرفی کرد.
همچنین مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سال ۱۳۸۷ برای یک عمر فعالیت هنری از احمدیه قدردانی کرد.
موزه امام علی نیز کتابی با عنوان «مروری بر آثار نقاشی پویانمایی استاد اسفندیار احمدیه» منتشر کرده است.
نظر اهالی هنر درباره احمدیه
نورالدین زرین‌کلک، پیشکسوت انیمیشن، درباره اسفندیار احمدیه گفته است: بدون تردید اولین خشت انیمیشن ایران را احمدیه بنیان نهاد. او در نهایت تواضع کارش را انجام داد.
بهروز یغماییان، کارگردان سینما، نیز گفته است: اسفندیار احمدیه از نخستین کسانی است که حتی در زمینه تبلیغات از انیمیشن استفاده کرده است.
همچنین بهرام عظیمی، گرافیست و انیماتور، انتقاد از اینکه چرا این هنرمند به عنوان چهره ماندگار معرفی نشد، گفته است: احمدیه از نقاشی به هنر انیمیشن رو آورده و این موضوع باعث شده است که نخستین کارهای این هنرمند جزو حرفه‌ای‌ترین کارهای تاریخ انیمیشن ایران باشد.
این گرافیست اضافه کرده است: قدم اول در تولید انیمیشن در ایران محکم برداشته شده بود و در دوره‌های گذشته به دلیل آثاری که به قلم احمدیه تولید شده بود، از بسیاری کشور‌ها جلو‌تر بودیم. اما نسل من نتوانست این میراث را حفظ کند.
