مصطفی خلجی، روزنامه‌نگار حوزه کتاب و ادبیات، در این گزارش به کتاب‌هایی که این‌روزها در ایران درباره اکبر هاشمی رفسنجانی منتشر می‌شوند و منتشر نمی‌شوند پرداخته است.
رئیس کتابخانه مجلس ایران درباره حذف نام هاشمی رفسنجانی از خاطره‌نگاری‌های انقلاب سال ۵۷ و جنگ ایران و عراق انتقاد کرده است.
رسول جعفریان، استاد تاریخ، گفته است: با این وضعیت حدس می‌زنم کسانی که از این به بعد تاریخ جنگ را می‌نویسند، کمتر نامی از آقای هاشمی بیاورند یا در زمینه تحولات سیاسی، اسم برخی شخصیت‌ها را کمتر بیاورند.
اشاره رییس کتابخانه مجلس به کتاب‌های متعددی است که به ویژه پس از انتخابات بحث‌انگیز ریاست‌جمهوری گذشته در ایران از سوی نهادهای حکومتی نظیر «مرکز اسناد انقلاب اسلامی» که ریاست آن را روح‌الله حسینیان از مخالفان سیاسی هاشمی رفسنجانی بر عهده دارد، منتشر شده است.
سرنوشت انتشار کتاب‌هایی که با موضوع هاشمی رفسنجانی نوشته شده، مشابه سرنوشت خود اوست؛ شگفت‌انگیز و پرتناقض.
روزگاری قدرت حاکم در ایران از کتاب‌هایی که امثال اکبر گنجی علیه هاشمی رفسنجانی منتشر می‌کردند در هراس بود، اما اکنون حکومت خود به بزرگ‌ترین تولیدکننده کتاب علیه هاشمی رفسنجانی تبدیل شده است.
شاید سرنوشت هیچ یک از شخصیت‌های جمهوری اسلامی به اندازه اکبر هاشمی رفسنجانی این قدر شگفت‌انگیز نبوده است؛ شگفتی این سرنوشت از تناقضی برمی‌خیزد که نه تنها قدرت حاکم در مواجهه با او در آن گرفتار است، بلکه بخش مهمی از نیروهای سیاسی ایران هم تکلیف خود را به روشنی درباره این شخصیت نمی‌دانند.
جمهوری اسلامی که از ابتدای شکل‌گیری‌اش نشان داده که به طرفة‌العینی می‌تواند نسخه‌ای برای رویارویی با «آدم‌های بانفوذ و مؤثر» در انقلاب و نظام جمهوری اسلامی نظیر سیدمحمدکاظم شریعتمداری، مهدی بازرگان و حسینعلی منتظری بپیچد، اما عجب است که خود در کلاف هاشمی رفسنجانی گم شده است.
در بعضی از کتاب‌هایی که درباره هاشمی نوشته شده، او تا جایگاه یک «قهرمان» بالا می‌رود که ایران را از بحران‌های مختلف نجات می‌دهد و در بعضی دیگر به یک «عالیجناب سرخ‌پوش» که سر و کارش با قتل و قاتل است، یا یک «خائن» که به آشوب‌های خیابانی پس از انتخابات سال ۸۸ دامن می‌زند.
ممنوعیت انتشار کتاب در دفاع از هاشمی
اما سویه دیگر انتشار کتاب علیه هاشمی رفسنجانی، ممنوعیت انتشار کتاب‌هایی است که به ظن حکومت در دفاع از وی نوشته شده است.
به تازگی، رضا صنعتی که پیش‌تر یک کتاب با عنوان «مشروعیت آسمانی ولایت فقیه در اندیشه سیاسی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» منتشر کرده، از مجوز ندادن وزارت ارشاد به کتاب دیگری که درباره هاشمی نوشته خبر داده است.
به گفته نویسنده، این کتاب که «هاشمی در سال هشتاد و هشت» نام دارد و به مواضع این شخصیت سیاسی در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری گذشته می‌پردازد به تأیید شخص هاشمی رسیده و «ارزیابی‌اش مثبت بوده»، اما دولت احمدی‌نژاد با گذشت بیش از هفت ماه از اعطای مجوز به آن سر باز می‌زند.
صنعتی گفته است: «هدف از این کتاب ارائه گزارشی کامل و همه جانبه درباره مواضع هاشمی در سال ۸۸ است تا صاحب‌نظران بتوانند پس از اطلاع کامل از مواضع وی به نقد یا حمایت از آن‌ها روی آورند.»
وی همچنین با اشاره به کتاب‌هایی که علیه هاشمی رفسنجانی نوشته شده، به «تبعیض و سیاست دوگانه» وزارت ارشاد اعتراض کرده و گفته است: «نتیجه این برخورد تبعیض‌آمیز، اعطای مجوز به کتاب‌هایی است که در نگارش آن‌ها از تهمت بی‌دینی و فساد به هاشمی دریغ نشده است اما کتابی که تنها به نقل بدون تحلیل مواضع او روی آورده اجازهٔ انتشار نمی‌یابد. به راستی آیا این است آزادی و عدالتی که از آن دم زده می‌شود؟»
حذف هاشمی از کتاب‌های درسی
یکی از بحث‌هایی که درباره حذف نام هاشمی اخیرا اتفاق افتاد حتی به تلویزیون دولتی ایران هم کشیده شد، از بین بردن رد پای هاشمی رفسنجانی در نظام آموزشی ایران است.
رسول جعفریان در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با خبرگزاری مهر بر این نکته تأکید می‌کند که تاریخ‌نویسی در کتاب‌های درسی دچار آفت شده است.
وی به نمونه هاشمی رفسنجانی اشاره کرده و گفته است: «شاید نوشتن تاریخ معاصر برای دانش‌آموزان یکی از بد‌ترین تجربه‌های ما بعد از انقلاب باشد.»
رییس کتابخانه مجلس در پایان گفته است: «خیلی دوست دارم یک دانشجو موضوع پایان نامه خود را تغییرات گسترده‌ای قرار دهد که در نقل تاریخ معاصر در کتب درسی صورت گرفته است!»
این نگرانی را چندی پیش نیز لطف‌الله آجودانی محقق و پژوهشگر تاریخ در یک برنامه تلویزیونی و در مقابل غلامعلی حداد عادل مطرح کرد.
وی به یک نمونه اشاره کرد و گفت: «در درس ۱۴ کتاب تاریخ سوم راهنمایی در صفحه ۶۷ چاپ سال ۸۹ حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی درج شده اما در کتاب سال ۹۰ این صفحه حذف شده است.»
دشواری‌های هاشمی برای نوشتن تاریخ
اما بزرگ‌ترین دشواری در زمینه چاپ کتاب با موضوع هاشمی رفسنجانی، کتاب‌هایی است که خود هاشمی درباره خاطرات گذشته خود می‌نویسد یا دیگران درباره این خاطرات منتشر می‌کنند.
این دشواری از این نظر بزرگ و با اهمیت است که حکومت نسبت به آن بسیار حساس است و در سال‌های گذشته نیز چاپ کتاب‌های خاطرات هاشمی رفسنجانی بدون حاشیه و جنجال نبوده است.
کتاب «به سوی سرنوشت» که به خاطرات هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۳ می‌پردازد، همزمان با بیستمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب توسط وزارت ارشاد توقیف و از این نمایشگاه جمع شد.
علت اصلی این توقیف جمله‌ای از هاشمی رفسنجانی در صفحه ۱۷۳ و در نقل خاطرات خود از روز پنج شنبه ۱۴تیرماه ۱۳۶۳ بود: «نماینده شوش‌تر هم آمد و پیشنهاد قطع شعار مرگ بر آمریکا و مرگ بر شوروی را می‌داد. گفتم به طور اصولی تصمیم گرفته‌ایم، امام هم موافقت کرده‌اند ولی منتظر فرصت هستیم.»
اما شگفتی اینجاست که گاهی خود هاشمی رفسنجانی برای کنترل شرایط به تکذیب بازگویی‌های خود از تاریخ می‌پردازد.
سه سال پیش کتابی با عنوان «هاشمی بدون روتوش» منتشر شد که حاصل پنج سال گفتگوی صادق زیباکلام و فرشته سادات اتفاق‌فر با هاشمی رفسنجانی بود.
پس از انتشار این کتاب، سایت رجانیوز نوشت که هاشمی رفسنجانی در این کتاب می‌گوید: «شاید خیلی‌ها ندانند که وقتی در مجلس خبرگان به بحث ولایت فقیه که توسط عده یی مطرح شد، رسیدیم من مخالفت کردم.»
دفتر هاشمی رفسنجانی جوابیه‌ای صادر کرد و نوشت: «اعتقاد و وفاداری آیت الله هاشمی رفسنجانی به ولایت فقیه اظهر من الشمس است.»
حذف هاشمی در عرصه‌های دیگر
اما به غیر از حوزه کتاب، حذف هاشمی رفسنجانی در عرصه‌های دیگر نظیر صدا و سیما، اینترنت و تریبون‌هایی مثل نمازجمعه نیز صورت می‌گیرد.
حذف هاشمی در صداوسیما خود را به شکل پخش یک مستند از تلویزیون ایران نشان داده که در آن اطرافیان هاشمی به تلاش برای تغییر قانون اساسی به منظور ایجاد «امکان مادام‌العمر بودن رییس‌جمهوری هاشمی» متهم شدند. بلافاصله دفتر اکبر هاشمی رفسنجانی در جوابیه‌ای این اتهام را رد کرد.
همچنین چندی پیش وب‌سایت هاشمی رفسنجانی مسدود شد. سخنگوی قوه قضاییه در آخرین اظهارنظرش در این باره گفته است: «این سایت هم یک بار مورد تذکر قرار گرفت که بار اول به تذکر پاسخ مثبت داد و مورد تخلف را برطرف کرد اما آن را تکرار کرد.»
اما شاید یکی از مهم‌ترین حذف‌هایی که درباره هاشمی رفسنجانی صورت گرفته، ممانعت او از ایراد سخنرانی در نماز جمعه تهران بوده است.
پس از ۲۶ تیرماه ۱۳۸۸ که هاشمی درباره به خطر افتادن مشروعیت جمهوری اسلامی هشدار داد، او دیگر پشت تریبون نمازجمعه قرار نگرفته است.
علی مطهری، نماینده اصولگرای مجلس ایران در آستانه اتمام دوره پنجم مجمع تشخیص مصلحت نظام، نسبت به حذف هاشمی رفسنجانی از فضای سیاسی ایران هشدار داده و گفته است که تا وقتی اکبر هاشمی رفسنجانی «به صحنه سیاسی برنگردد، بحران سیاسی اخیر تمام نمی‌شود.»
از هاشمی رفسنجانی به خاطر سابقه طولانی حضور در جمهوری اسلامی و در اختیار داشتن مقام‌های کلیدی، همواره به عنوان یکی از «استوانه‌های نظام» نام برده می‌شود؛ اما اکنون انگار این استوانه مانند «برج پیزا» کج شده، هرچند باز هم به نظر ساقط ناشدنی است.
