حسین ستوده، کارشناس رسانه در مقاله این هفته به بررسی «اطاق‌های فکر» در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و نقش آنها در فرهنگ سازی در جامعه می‌پردازد.
دیدار مسئولین صدا و سیما با آیت‌الله خامنه‌ای/ خبرگزاری فارس
آغاز دومین دوره ریاست عزت‌الله ضرغامی بر سازمان صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران، متضمن شرط و شروطی بود که متناسب با شرایط نوین نظام سیاسی ایران تعریف شده بود. هر چند که برخی تحلیلگران چنان شروطی را مرتبط با عملکرد سازمانی وی می‌دانستند، اما انتخابات دهم ریاست جمهوری و پیامدهای ناشی از آن، در کنار عملکرد مهندسی شده صدا و سیما نشان از تفکری تازه میداد. تفکری که نه بر ساختار مدیریت سازمانی بلکه بر نگاهی استراتژیک بر عملکرد صدا و سیما تاکید داشت.
تعبیر «عملکرد استراتژیک» برای رسانه ملی ایران، ماحصل تفکرات خاصی است که در حلقه معدودی از تئوریسین‌های مذهبی شکل گرفته بود. کسانی که با تجزیه وتحلیل ساختار رسانه‌های غربی در تلاش بودند تا نموداری مشابه و منطبق بر آرمان‌های انقلابی نظام اسلامی ایران ترسیم کنند. تائید تلویحی مقام رهبری بر ماحصل جلسات حلقه تئوریسن‌های مذهبی باعث شد تا این گروه بعنوان متفکران رسانه‌ای در عرصه سینما و تلویزیون معرفی شده و طرح استراتژیک سیمای جمهوری اسلامی را پی ریزی کنند. طرحی که آغاز آن همزمان با دومین دوره ریاست عزت‌الله ضرغامی در صدا و سیما و شروع به کار دولت دهم بود.
مدیریت سازمانی با بیش از بیست هزار کارمند و برنامه ساز که در یکصد و ده شبکه رادیو تلویزیونی به سی و دو زبان برنامه تولید و پخش می‌کند، از حساس‌ترین مسئولیت‌هائی است که مستقیما توسط رهبری نظام تعیین میشود و ایجاد هرگونه تغییر و تحول در آن مستلزم نگاهی آینده‌نگر و کلان نگر است. به همین دلیل انطباق تئوری طراحی شده توسط گروه تئوریسین‌های مذهبی تنها از طریق ایجاد شوراهای راهبردی (اتاق فکر) برای شبکه‌ها قابل حصول می‌نمود که در اولین گام در دو شبکه سراسری و چهار شبکه برون مرزی و چند شبکه استانی به اجرا گذاشته شد.
جایگزینی علی دارابی به جای مرتضی میرباقری در پست معاونت سیما باعث شد تا ایده راه‌اندازی اتاق فکر در شبکه‌ها و گروه‌های تلویزیونی دچار شتاب بیشتری شود و رسما اعضاء گروه (توسعه یافته) تئوریسین‌های مذهبی که اینک با نام هنرمندان مسلمان و مکتبی شناخته می‌شدند، بعنوان متفکران رسانه‌ای در بدنه اجرائی سازمان صدا و سیما تزریق شوند و در کوتاه زمانی لیست بلند بالای اعضای شوراهای راهبردی (اتاق فکر) شبکه‌ها و گروه‌های تلویزیونی در خبرگزاریها درج شود.
اتاق فکر یا شورای راهبردی در ساختار دنیای معاصر متشکل از افرادی صاحب نظر و اندیشه است که قادر به استنتاج و تحلیل ساختاری یک پدیده یا موضوع هستند و با کلان‌نگری در مسايل اجتماعی و سیاسی می‌توانند نقشه راه مناسبی برای سازمان‌های اجرائی ترسیم کنند. تفکر عقلانی، نقد علمی و اندیشه منطقی از مشخصه‌های افراد محقق و اندیشمندی است که در بحث و تجزیه و تحلیل پدیده‌ها و موضوعات مرتبط، اعضای اتاق فکر را تشکیل می‌دهند. حال آنکه در ساختار شوراهای راهبردی سازمان صدا وسیما کمتر نشانی از چنان مشخصه‌هائی در اعضای پیشنهادی وجود دارد.
با نگاهی دقیقتر در ترکیب اعضای شوراهای راهبردی و موضوعات و مسئولیت‌های مرتبط با هر اتاق فکر، می‌توان نتیجه گرفت که سازمان صدا وسیما بعنوان مجموعه ای مستقل از دولت و دیگر قوای حکومتی که به صورت مستقیم تحت نظر رهبر جمهوری اسلامی فعالیت می‌کند ، به حیاط خلوت کسانی تبدیل شده است که فارغ از قوانین و نظارت‌های رسمی، در حال طرح و تدوین ملزومات فرهنگی و هنری حکومتی اسلامی اند که در نگاه استراتژیک آنها ، نیاز آینده جامعه ایران و جامعه جهانی است. نیازی که در اندیشه آخرالزمانی دولت احمدی‌نژاد برای مدیریت دنیا نیز به وضوح قابل مشاهده است.
نگاه استراتژیک در چنان باوری به طور مشخص به اهداف دینی و مذهبی معطوف است که در ظاهر هر گونه برآیند سیاسی و یا اجتماعی را فرع بر اهداف اولیه می‌داند. به همین دلیل رنگ و لعاب دین بر هر پدیده هنری و فرهنگی از ملزومات تولیداتی است که مد نظر شوراهای راهبردی قرار می‌گیرد، ضمن توجه به این نکته که برنامه ریزی برای تولیدات نمایشی طبق سفارش اکید رهبر جمهوری اسلامی در اولویت قرار دارد. به همین دلیل علاوه بر اتاق‌های فکر مرتبط با فعالیت عمومی شبکه‌ها دو اتاق فکر مجزا تحت عنوان اتاق فکر تاتر و اتاق فکر سینما در معاونت سیما شکل گرفته که اهداف و وظایف انها بسیار فراتر از محدوده فعالیت صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران ترسیم شده است. «طراحی، نظریه‌پردازی و تبیین سینمای اسلامی-ایرانی» از وظایف اتاق فکر سینما و «ترویح تئاتر مبتنی بر تقویت ایمان معنوی و فرهنگ اسلامی-ایرانی» از وظایف اتاق فکر تئاتر منظور شده است حال آنکه سینما و تاتر دارای متولیانی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
انتقال چنان مسئولیت‌هائی از وزارت ارشاد اسلامی به معاونت سیما در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی علاوه بر ایجاد ساختار موازی و دوگانه‌سازی باعث ایجاد چالش‌های بسیاری در مدیریت فرهنگی خواهد شد. از طرفی اکثر افرادی که بعنوان متفکر و کارشناس به عضویت شوراهای راهبردی نائل آمده اند از افرادی هستند که در حرفه سینما و تاتر دچار تجربه‌های شکست خورده هستند و از دایره افراد حرفه‌ای خارج شده‌اند که عموما دلیل کناره گیری خود را فضای غیر مذهبی سینما و تاتر ایران در دوره های دولت‌های سازندگی و اصلاحات می‌دانند و اینک درصدد هستند تا در مقام سیاست‌گذار زمینه‌های ایجاد چنان فضائی را فراهم آورند.
شوراهای راهبردی فاقد قدرت اجرائی هستند اما به دلیل پشتوانه آنها به نهاد رهبری و دسترسی به بودجه های غیر دولتی این احتمال وجود دارد که در آینده نزدیک شاهد ایجاد موسسات و بنیادهائی باشیم که با تمسک به تعابیری مانند سیمای استراتژیک، بدنبال تئوریزه کردن مفاهیمی دینی در قالب محصولات فرهنگی باشند. محصولاتی که قرار است در جبهه جنگ نرم، مسئولیت آماده سازی جهان در پذیرش حکومت آخرالزمانی امام دوازدهم شیعیان را دارا باشند.
