تولید جنگ‌افزارها، فعالیت در حوزه‌های اقتصادی کلان تنها فعالیت‌های سپاه پاسداران نیستند. در این گزارش رویکردهای اجتماعی سپاه که با اهداف سیاسی در پیش گرفته شده‌اند بررسی شده است.
چهار آذر ۱۳۸۸، رهبر جمهوری اسلامی در نخستین دیدار عمومی‌اش با بسیجیان و فرماندهان سپاه، نقشه راه آینده این نهاد امنیتی – نظامی را ترسیم کرد: «اولویت، آن چیزى است که امروز به آن می‌گویند جنگ نرم؛ یعنى جنگ به وسیله ابزارهاى فرهنگى... از جمله چیزهاى مهمى که باید مورد توجه قرار بگیرد، تنوع عرصه‌هاى حضور بسیج است... خیلى کار‌ها هست که باید انجام بگیرد.»
با صدور این دستور، موج تازه‌ای از نهادسازی‌های فرهنگی، رسانه‌ای و اجتماعی در درون و برون سپاه آغاز شد.
شبکه سربازان جنگ نرم، قرارگاه دفاع سایبری، مجتمع‌های رسانه‌ای و حلقه‌های صالحین، بخشی از پاسخ سپاه به این خواست رهبر جمهوری اسلامی بودند.
سپاه کلاسیک، سپاه مدرن
سپاه پاسداران در طول سال‌های گذشته به شیوه‌هایی چون جذب اعضا و مشارکت اجتماعی و فرهنگی از طریق پایگاه‌های بسیج که در تمامی ادارات، دانشگاه‌ها و سازمان‌ها و حتی روستا‌ها، شعبه دارد، برنامه‌های فرهنگی کلان مانند راهیان نور، برنامه‌های تکمیلی مانند اردوهای جهادی و همچنین بهره گیری از ظرفیت مساجد و هیات‌های مداحی، به دخالت گسترده برای ساماندهی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پرداخته است.
هادیان سیاسی سپاه به همراه دیگر تشکیلات وابسته به نهاد نمایندگی آیت‌الله خامنه‌ای در سپاه به این امور مشغول هستند.
در سال‌های اخیر و به طور مشخص سه سال گذشته، شاهد رویکرد مدرن تری در نوع ساماندهی و دخالت سپاه در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی هستیم. از تلاش برای تاثیرگذاری در فضاهای انتخاباتی، گسیل نمایندگانی با سابقه سپاهی به نهادهایی چون مجلس، توجه ویژه به رسانه‌ها، شکل دهی حلقه‌های تربیتی از پایین، راه اندازی کانون‌های فرهنگی و علمی و حضور گسترده و فعال در اینترنت، به عنوان گام‌های جدید سپاه اشاره کرد.
این گام‌های تازه اما همگی اهداف سیاسی و امنیتی خاصی را دنبال می‌کنند و خروجی اجتماعی یا فرهنگی‌ترین طرح‌های سپاه، تشکیل گروه‌های نظامی یا امنیتی با اهداف خاص سیاسی است.
جامعه صدیقین، حلقه‌های صالحین
تشکیل جامعه اسلامی به عنوان یکی از کلیدی‌ترین اهداف سپاه پاسداران در دهه چهارم انقلاب اعلام شده است و به گفته محمدعلی جعفری، فرمانده سپاه «تا این کار صورت نگیرد انقلاب کامل نشده و به اهداف متعالی خود نرسیده است.»
به اعتقاد جعفری، حکومت ایران اکنون در دو مرحله همزمان یعنی تشکیل دولت اسلامی و جامعه اسلامی قرار دارد، اما او می‌گوید «متاسفانه به کندی پیش می‌رویم. باید هر کسی که دغدغه اسلام و نظام اسلامی را دارد و می‌تواند کار نرم افزاری و فکری انجام دهد در این عرصه تلاش کند.»
مولفه‌هایی چون «بسیجی شدن هفتاد درصد مردم محله، اهل نماز جماعت شدن پنجاه درصد آنها و اهل نماز جمعه شدن ۲۰ درصد آنها»، از جمله شاخص‌های جامعه اسلامی مدنظر سپاه اعلام شده است.
ذیل این طرح کلان، در سال‌های اخیر، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی طرح‌های متعددی را آغاز کرده که تشکیل «حلقه‌های صالحین» را می‌توان مهم‌ترین زیرمجموعه آن دانست.
این طرح که گام‌های آغازین آن در سال ۸۷ برداشته شد، «بخشی از طرح جامعه صدیقین است که با شعار «به سوی مدرسه عشق»، از سال ۸۸، به عنوان مهم‌ترین دستورکار بسیج اعلام شد و از آن به عنوان «نسخه اصلی برنامه ریزی استراتژیک فرهنگی جوامع شیعی، برای زمینه‌سازی ظهور منجی عالم بشریت مهدی موعود (عج)» یاد شده است.
به گفته محمدرضا نقدی، فرمانده بسیج، «در حال حاضر، ۲۰۰ هزار حلقه صالحین زیر نظر ۱۱ هزار سر حلقه در سراسر مشغول به فعالیت هستند. این حلقه‌ها بر اساس گزارش فرمانده سپاه، تاکنون موفق به جذب ۳ میلیون نفر شده‌اند.»
تمرکز و اهمیت بسیج برای اجرای طرح حلقه‌های صالحین، به گونه‌ای است که شرط عضویت در بسیج، ورود به این حلقه‌ها اعلام شده و در یک سال گذشته، تلاش‌های گسترده‌ای صورت گرفته که این حلقه‌ها علاوه بر پایگاه‌های بسیج و مساجد، در مدارس راهنمایی و ابتدایی و حتی مهدکودک‌ها و زندان‌ها تشکیل شود. تشکیل بیش از ۶۱ هزار حلقه مدارس ابتدایی و راهنمایی از جمله این گام‌ها محسوب می‌شود. در همین جهت سن پذیرش در بسیج نیز کاهش یافته است.
نگاه از درون
ساختار کلی حلقه‌های صالحین دارای هشت سطح (بسیج عمومی، بسیج عادی، بسیج فعال، سرگروه، مربی، سرمربی، استاد و مرکز تولید اندیشه اسلامی) است.
مجمع استادان حلقه‌های صالحین به صورت فصلی با حضور فرماندهان سپاه، در حضور آیت‌الله خامنه‌ای تشکیل جلسه داده و دستورهای لازم را دریافت می‌کند.
بر اساس رده بندی سازمانی، این هشت سطح در نهایت منجر به تشکیل «شورای عالی تعلیم و تربیت صالحین» می‌شود. اما یک حلقه عادی، با حضور ۱۵ تا ۲۰ نفر از اعضای بسیج تشکیل می‌شود و با الگوگیری از نشست‌های حلقه‌ای مساجد صدر اسلام، اعضا روی زمین و به صورت رو در رو، وارد بحث و گفت‌و‌گو می‌شوند.
هر حلقه می‌تواند ۲ ساعت در هفته (حلقه عادی)، تا ۴ ساعت در هفته (حلقه فعال) و یا ۶ ساعت در هفته (حلقه ویژه) جلسه تشکیل دهد. گروه‌های سنی هدف در ۵ سطح (۷ تا ۱۱ سال، ۱۲ تا ۱۷ سال، ۱۸ تا ۲۹ سال، ۳۰ تا ۵۰ ساله و ۵۰ سال به بالا) تعریف شده‌اند.
در جلسات حلقه صالحین که توصیه شده قبل یا بعد از نماز مغرب و عشا برگزار شود، رصد مستمر و دقیق سخنان آقای خامنه‌ای و تحلیل مسائل سیاسی روز و رفع شبهات، دستور کار اصلی تعریف شده و سرگروه مجاز است که ارتباطات اعضا را کنترل کند، با محل تحصیل یا کار افراد ارتباط برقرار کند، تکالیف شرعی را به آنها یادآوری کرده و در صورت امکان، جلسات را در منزل اعضا برگزار کند.
«تقید به شنیدن و پیگیری سخنان رهبری»، «شرکت در راهپیمایی و انتخابات» و آمادگی برای حضور در برنامه‌های سپاه مانند اردوهای جهادی، گشت‌های امنیتی و شناسایی افرادی که باید امر به معروف شوند، از اهم وظایف اعضای حلقه‌های صالحین است.
اعضای حلقه باید سه مرحله را طی کنند. اول جذب شوند، بعد مرحله تثبیت را طی کنند، «به گونه‌ای است که جدا شدن او از حلقه تربیتی به آسانی صورت نپذیرد.» در این مرحله عضو حلقه صالحین، چهار گام را طی می‌کند: «تعمیق ارتباطات عاطفی، هویت بخشی، شناخت، آگاهی و بیداری و بستر‌سازی برای رشد.» مرحله سوم، به مرحله رشد موصوف است و فرد در پنج فاز عقلانی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی و اعتقادی، آموزش‌های لازم را دریافت می‌کند.
در طول دوره‌های آموزشی به طور عمده، کتاب‌های مرتضی مطهری تدریس می‌شوند ولی در مورد آموزش‌های قرانی و مذهبی، کتاب‌های تفسیر نور (محسن قرائتی)، تفسیر نمونه (ناصر مکارم شیرازی) و تفسیر المیزان (علامه طباطبایی)، میزان الحکمه (محمد محمدی ری شهری) نیز مورد توجه قرار دارند.
در وب سایت صالحین که برای این موضوع ساخته شده آمده که «اعضا برای مطالعه علاوه بر سایت‌های اختصاصی فعال درباره طرح صالحین، می‌توانند به پایگاه اطلاع رسانی رهبر جمهوری اسلامی و روزنامه جوان هم مراجعه کنند.»
در این حلقه‌ها برای گسترش دامنه اعضا، مانند روش عضوگیری در شبکه‌های هرمی، هر یک از اعضا باید بکوشند ۳ تا ۵ نفر دیگر از اعضای عادی، محله، خانواده و... را تشویق به عضویت در حلقه صالحین کنند.
حیات طیبه، گام تکمیلی
در ماه‌های گذشته، طرح «حیات طیبه»، به عنوان گام تکمیلی طرح حلقه‌های صالحین معرفی شده و بر اساس آن، قرار است: «پایگاه‌های مقاومت بسیج با محوریت مساجد تبدیل به پایگاه‌های فرهنگی» شده تا «قابلیت خدمت‌رسانی اجتماعی و چهره به چهره برای مردم محله خود» پیدا کرده و «الگو و سبک زندگی ایرانی- اسلامی» را برای «تربیت شهروندان عصر ظهور (مسلمان اخلاق‌مدار)» نهادینه کنند.
حلقه‌های رسانه‌ای
حلقه‌های صالحین در فضای مجازی نیز با راه اندازی ده‌ها پایگاه اینترنتی، پایگاه ویژه آموزش زندگی، تالارهای گفت‌و‌گو پیرامون سبک زندگی، باشگاه خبرنگاران، رادیوی اینترنتی، سامانه پاسخگویی مجازی و... در حال گسترش است.
اغلب حلقه‌های فعال در پایگاه‌های بسیج، مساجد و شهرستان‌ها نیز سعی کرده‌اند حداقل با راه اندازی یک وبلاگ به ارایه گزارش کار درباره فعالیت‌های هفتگی خویش بپردازند و این شبکه مجازی را کامل‌تر کنند.
مقامات سپاه می‌گویند که در استان کردستان چهار هزار حلقه، سمنان سه هزار حلقه، استان مرکزی ۲۵۰۰ حلقه، استان اردبیل، پنج هزار حلقه، استان قم، سه هزار حلقه، استان تهران، ۲۰ هزار حلقه، استان خوزستان، ۱۱ حلقه و استان همدان، ۶ هزار حلقه، تشکیل شده است.
فعالیت‌های سرکوب گرانه
علاوه بر شرکت در کلاس‌های آموزشی، فعالیت‌های جنبی مانند دوره آموزشی زبان انگلیسی، برنامه‌های کوهنوردی و ورزشی نیز برای اعضا تدارک دیده شده است.
برخی از اعضا نیز جذب گردان‌های واکنش سریع سپاه موسوم به «بیت المقدس» می‌شوند. این گردان‌ها با ماموریت «دفاع از کوی و برزن، امداد و نجات، مقابله با اغتشاشات، دفاع از مراکز حساس، ایست و بازرسی، کمین و ضدکمین» تشکیل شده‌اند و بر اساس ساختار تعریف شده، «در دسته‌های واکنش سریع حاضر در رزمایش، فرمانده همان سرگروه حلقه صالحین است که بحث‌های ارائه شده در حلقه را در صحنه رزم به نمایش می‌گذارد.»
بر همین اساس سپاه بخشی از نیروهای غیررسمی خویش برای سرکوب‌های خیابانی را از اعضای حلقه صالحین تامین می‌کند. سپاه علاوه بر گردان‌های واکنش سریع بیت المقدس، اقدام به آموزش ۱۲۰ گروه ویژه «دفاع شخصی» در تهران برای مقابله با چالش‌های خیابانی کرده که اوایل دی ماه رزمایش پنج هزار نفری برگزار کردند.
علاوه بر ماموریت‌های سخت افزاری برای مقابله با بحران‌های احتمالی، توجه به مسئله انتخابات سال آینده نیز از دستورکارهای حلقه صالحین است، لشگری سه میلیون نفری که سپاه سخت امیدوار است نقش تعیین کننده‌ای در جهت دهی مطلوب آرا و نتایج انتخابات آینده داشته باشند.
