تهدیدهای اخیر مقامات سیاسی و نظامی ایران به بستن تنگه هرمز، سر فصل تازه‌ای را به لیست بلند و بالای تنش‌های ایران و کشورهای عربی خلیج فارس افزوده است. محمود کیان ارثی نگاهی دارد به تحولات اخیر منطقه.
در حالی که در یک سال گذشته و به دنبال اعتراض‌های ضد حکومتی در بحرین و یمن، روابط ایران با شیخ نشین‌های خلیجی دستخوش تنش‌های بی‌سابقه‌ای شده است، ایران تهدید تازه‌ای را آغاز کرده‌است.
پیش از این، مناسبات ایران به ویژه با عربستان بر سر وضعیت سیاسی عراق و همینطور بر سر موضوع یمن و ادعای عربستان درباره دخالت ایران در این کشور بحرانی بود.
اما حالا به نظر می‌رسد که امنیت کشتیرانی تنگه هرمز و عبور تانکرهای نفت از این باریکه راهبردی سر فصلی به اختلافات ساحل شمالی و جنوبی خلیج فارس افزوده است.
واکنش شیخ نشین‌های خلیج فارس، بویژه عربستان و امارات، به تهدیدهای اخیر ایران به شدت خصمانه بوده است. در میان خط و نشان کشیدن ایران و آمریکا بر سر تحریم نفت ایران و تنگه هرمز، عربستان اعلام کرد که نفت خود را از طریق دریای سرخ صادر خواهد کرد.
همزمان وزیر نفت این کشور به غرب اطمینان داده است که به راحتی هر گونه کمبود نفت ایران را جبران کرده و مانع از افزایش قیمت جهانی نفت خواهد شد. عربستان در کارنامه خود سابقه چنین اقداماتی را دارد.
پس از انقلاب در ایران که تولید نفت کشور کاهش یافت، عربستان نفت خود را جایگزین نفت ایران کرد. وقتی عراق پس از حمله به کویت مورد تحریم نفتی قرار گرفت نیز مجددا این کشور مازاد تولید نفت خود را جایگزین نفت کویت و عراق کرد.
سخنان وزیر نفت عربستان، که علی اکبر صالحی آن را غیر دوستانه خوانده است، مانوری برای بی‌اثر نشان‌دان تهدیدهای ایران و تضمین به غرب برای اقدام‌های اقتصادی و حتی نظامی گسترده‌تر علیه ایران تعبیر می‌شود.
در این میان، امارات متحده عربی که یکی دیگر از کشورهای تولید کننده نفت در منطقه خلیج فارس است، اعلام کرده که خط لوله نفتی را به زودی به بهره برداری می‌رساند که تنگه هرمز را دور زده و صادرات نفت این کشور را بی‌نیاز از این تنگه می‌سازد.
به گفته وزیر انرژی امارت، با راه‌ا‌ندازی این خط لوله، نفت چاه‌های «حبشان» در ابوظبی از ماه ژوئن مستقیما به بندر «فجیره» در شمال شرق این کشور منتقل و از آنجا به خارج از امارات صادر می‌شود.
در کنار این تحولات، شرکت عربستان و امارات متحده عربی در نشست گروه ۷ در رم، نشان داد که رهبران این دو کشور برای افزایش فشار اقتصادی به ایران با آمریکا و اتحادیه اروپا به هماهنگی رسیده‌اند.
اما عراق که یکی از تولید کنندگان نفت در اوپک هست و مناسبات خوبی با تهران دارد، وزیر نفت خود را به تهران گسیل داشته تا نگرانی بغداد را از مختل شدن عبور نفت از تنگه هرمز به مقامات ایرانی منتقل کند.
وزیر نفت عراق درباره دیدار خود از تهران گفته است که ما از ایران خواهیم خواست که درباره حمایت صدور جریان نفت از تنگه هرمز به جهان اطمینان بدهد.
مجموع واکنش‌های کشورهای حوزه خلیج فارس به رزمایش ولایت ۹۰ در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز و سخن تهدید آمیز مقامات ایرانی را از چند زاویه می‌توان ارزیابی کرد.
واکنش تند شیخ نشین‌ها را در این خصوص باید ادامه کشمکش تهران و ریاض بر سر پروند‌های مختلف در منطقه از یمن تا بحرین و از عراق تا سوریه دانست.
عربستان، بحرین و امارات، سه کشوری که بیشترین دشمنی را با تهران دارند، از مسائل سیاسی داخلی رنج برده و نظام‌های سیاسی استبدادی این کشور‌ها در خطر بازتاب بهار عربی است.
از اینرو افزایش تنش حکومت این کشور‌ها با ایران، اجازه فرافکنی مشکل داخی آن‌ها را به دشمن خیالیی چون ایران می‌دهد.
در واقع حکام این کشور‌ها از این دشمنی برای بسیج افکار عمومی علیه ایران شیعه و نسبت دادن هرگونه اعتراض در داخل به مداخله ایران، بهره برداری خواهند کرد.
اما در عین حال واکنش خصمانه شیخ نشین‌ها نشان دهنده شکست سیاست خارجی جمهوری اسلامی در ابطه با همسایگان عربش نیز می‌باشد.
سیاست خارجی دولت احمدی‌نژاد در رابطه با همسایگان عربش و بی‌اعتنایی به سیاست‌های تنش زدایی که در دوران هاشمی رفسنجانی و خاتمی پیگیری می‌شد، به روشنی در حال نشان دادن پیامدهای منفی خود برای ایران در این شرایط دشوار بین المللی است.
تهدیدهای مقامات رسمی ایران به بستن تنگه هرمز نه تنها باعث شده که ایران به عنوان یک خطر برای امنیت اقتصاد جهانی جلوه نماید بلکه نگرانی کشورهای عربی خلیج فارس را هم که برای صادرات نفت خود به شدت به تنگه هرمز وابسته‌اند، افزایش داده است.
چنین سیاستی می‌تواند باعث تیره شدن روابط ایران با کشورهای میانه رو‌تر خلیج فارس مانند قطر، عمان و کویت یا حتی عراق بشود.
این در حالیست که یک دیپلماسی فعال‌تر می‌توانست هم اروپایی‌ها را به نرمش وا دارد و هم اینکه مانع از شکل گیری یک جبهه عربی به رهبری عربستان علیه تهران شود.
شاید از اینروست که در آخرین واکنش‌ها به مواضع رهبران خلیجی، وزیر خارجه ایران گفته است ایران هیچگاه قصد بستن تنگه هرمز را ندارد.
