یادداشت وبلاگ کمانگیر بر واکنش مسئولان آموزشی ایران به گزارش اخیر نیوساینتیست

فارس نیوز زیر تیتر «قرار گرفتن ایران در رأس هرم علمی دنیا نزدیک است» می نویسد: «رئیس دانشگاه صنعتی شیراز گفت: «به واسطه پیشرفت‌های گسترده علمی قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران در راس هرم علمی دنیا نزدیک است. … وی گفت: من نظر مسئولان را تأیید می‌کنم و اطمینان دارم جمهوری اسلامی ایران در آینده‌ای نزدیک در رأس هرم علمی دنیا قرار می‌گیرد. … خدا را شکر می‌کنم که در زیباترین قطعه دنیا با عظیم‌ترین تاریخ، زندگی می‌کنم. (تاکید از من)»

تحقیقی که در این سخنان مورد استناد قرار گرفته است مقاله‌ای است که رابطه بین عوامل ژئوپلیتیکال (جغرافیای سیاسی؟) و فعالیت علمی را در بازه سی ساله 1980 تا 2009 مورد بررسی قرار می‌دهد. در این تحقیق تعداد مقالات منتشر شده توسط دانش‌پژوهان هر کشور بعنوان معیار مورد استفاده قرار گرفته است. اینجا وارد این بحث نمی‌شویم که رابطه ی بین «تعداد مقاله ی منتشر شده» و «وضعیت پژوهش در یک کشور» لزوما یک طرفه و خطی نیست. در این نوشته به چند نکته در این تحقیق دقت می کنیم.

نیوساینتیست در گزارشی که از این تحقیق منتشر کرده است، برای بخشی که به ایران می پردازد این عنوان را انتخاب کرده است «هسته‌ای، هسته‌ای، هسته‌ای». حقیقت این است که تولید مقاله در زمینه های هسته ای در ایران 250 برابر متوسط دنیا است. منحنی زیر این مقایسه را نشان می دهد،

منحنی قرمز تعداد مقالات منتشر شده در زمینه هسته‌ای در ایران و منحنی سبز تعداد همین مقالات در تمام دنیا را نشان می دهد. اینجا تعداد مقالات با سال 1991 نرمال شده اند. به عبارت دیگر این منحنی رشد تعداد مقالات منتشر در ایران و در جهان در زمینه هسته ای نسبت به سال 1991 را نشان می دهد.

در صفحه ی 8 مقاله می خوانیم، «ایران بخش عمده ای از منابع خود را به تحقیق در شاخه هایی از علم اختصاص داده است که برای تکنولوژی های هسته ای مفید هستند.»

در زمینه اهمیت این رشد در زندگی ایرانیان مقاله اینطور توضیح می دهد، «کیفیت زندگی ایرانیان ممکن است (در اثر نتایج این تحقیقات) بهبود پیدا کند، و این در صورتی است که دانش تولید شده بصورت هوشیارانه و سازنده مورد استفاده قرار گیرد.»

بیشتر در مورد این نکته صحبت نمی کنیم که بادکردن یک بخش پژوهشی لزوما به معنی رشد علمی یک کشور نیست. البته دقت کنیم که مقاله توضیح می دهد که ایران در شاخه هایی از دانش پزشکی نیز پیشرفت قابل توجهی داشته است.

اما به ادعای «قرار گرفتن در راس هرم علمی» بپردازیم. این منحنی تعداد مقالات منتشر شده توسط ایران، چین و آمریکا را مقایسه می کند.

منحنی نارنجی ایران است و سبز و آبی آمریکا و چین هستند. واضح است که باید دقت کنیم که جمعیت این دو کشور، هر دو، از ایران بیشتر است. به هر حال، واضح است که ایران ممکن است به لحاظ مقاله-در ازای-محقق در رده ی خوبی ایستاده باشد، اما به لحاظ حجم کلی تولید علم نمی‌تواند از غول های جمعیتی و سرمایه ای جلو بزند، و این اصلا تعجبی ندارد.

قاعدتا این انتظارعجیبی است که یک کشور 70 میلیون نفری بتواند با یک کشور 300 میلیون نفری رقابت کند.

یک حساب سردستی نشان می دهد تعداد مقاله-در ازای-محقق در آمریکا چهار برابر ایران است و این هم با توجه به میزان هزینه‌ای که در این کشور در زمینه‌های علمی می شود اصلا تعجبی ندارد.

اینکه آقای وزیر به استناد چه آمار و ارقامی آماده جشن گرفتن برای «قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران در راس هرم علمی دنیا» می شود، البته سوالی است که باید از خود ایشان بپرسیم.

بفرمایید اگر من اشتباه می کنم.