دهم اسفند، درهای انبار موزه ملی ایران در خیابان سی تیر تهران، بعد از سی سال گشوده شد و برای نخستین بار خبرنگاران و نمایندگان رسانه‌های گروهی توانستند شاهد مجموعه‌ای از گنجینه‌های کمیاب و ارزشمندی باشند.

دهم اسفند، درهای انبار موزه ملی ایران در خیابان سی تیر تهران، بعد از سی سال گشوده شد و برای نخستین بار خبرنگاران و نمایندگان رسانه‌های گروهی توانستند شاهد مجموعه‌ای از گنجینه‌های کمیاب و ارزشمندی باشند که سال‌ها در پستوهای زیرزمین و انبار این موزه خاک خورده و در شرایط نامناسب و غیر‌استاندارد نگهداری شده بود.

این میراث فرهنگی و تاریخی كه تا به حال به نمایش در نیامده‌، شامل هزاران قطعه از اشیای سفالی از بیستون كرمانشاه، مفرغ‌های فلزی از تپه حسنلوی ارومیه، مجسمه‌های سنگی از جیرفت و نقاط دیگر ایران بود.

این اشیای گرانبهای تاریخی از سفال و پارچه و کتیبه و مجسمه گرفته تا اسکلت نیاکان ایرانی ما، بدون کمترین مراقبت و توجه حرفه‌ای، سال‌ها در كارتن‌های مقوایی چای و شیرینی، نگهداری شدند. کارتن‌هایی که روی بسیاری از آن‌ها عنوانی وجود نداشت یا کلمه «نامعلوم» بر آن‌ها نوشته شده بود.

به گزارش خبرنگاران شاهد صحنه، گنجینه‌های دوره‌های مختلف از پیش از تاریخ مثل زباله بر روی زمین ریخته بود و زیر پاها له می‌شد.

اسرار مگوی انبارهای موزه ملی

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و صنایع‌دستی معتقد است، وضعیت کنونی برخی از انبارهای موزه ملی به گونه‌ای است که امکان سوء‌استفاده از اشیای تاریخی موجود در این انبارها وجود دارد. او می‌گوید اشخاصی نه از روی سهل‌انگاری بلکه به صورت عمدی اوضاع این انبارها را این‌گونه نگه داشته‌اند و این احتمال وجود دارد که این اشخاص قصد سوء‌استفاده از اشیاء تاریخی داخل انبارها را داشته‌اند.

از دید احمد خوشنویس اشیایی که در داخل موزه نگهداری می‌شوند از وضعیت مناسبی برخوردارند، یعنی بخش ویترین موزه استانداردهای بین‌المللی را دارد اما اوضاع انبارها مناسب نیست.

وی در مورد دارایی‌های موجود در انبار موزه ملی گفت: در انبارهای موزه ملی هیچ حساب و کتابی وجود ندارد و همین موضوع باعث شده که بتوانیم هر فرضیه‌ای را در رابطه با اشیای داخل انبارها مطرح کنیم.

آقای خوشنویس بی‌توجهی به وضعیت انبار موزه را عمدی دانست و تاکید کرد: این بی‌توجهی‌ها سهوی نبوده بلکه یک سری از افراد به صورت عمدی این بی توجهی را انجام داده‌اند تا وضعیت یک سری از اشیا تاریخی مشخص نباشد و چگونگی داخل و خارج کردن برخی از این آثار به چشم نیاید.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و صنایع‌دستی گفت: امروز درانبار موزه ملی به روی خبرنگاران باز شد تا مشخص شود که رییس جدید موزه ملی چه چیزی را تحویل می‌گیرد تا بعد بتوان در رابطه با عملکرد او در آینده قضاوت کرد.

وی درپاسخ به این سوال که فکر نمی‌کنید با اقدامی که امروز انجام شد، افکار عمومی نسبت به مسوولان میراث‌فرهنگی که در واقع بخشی از همین نظام محسوب می‌شوند بدبین شوند، گفت: ما اشیایی درانبار موزه ملی داریم که مربوط به قبل از انقلاب می‌شود و این نشان‌دهنده این است که در دوران پهلوی نیز بی‌مبالاتی‌هایی انجام شده است.

آقای خوشنویس گفت: مردم حق دارند به مسوولانی که چنین بی‌مبالاتی‌هایی را انجام داده‌اند انتقاد کنند و از آن‌ها بخواهند که نسبت به عملکرد خود پاسخگو باشند. ما اجازه دادیم رسانه‌ها و افکار عمومی وضعیت فعلی انبارهای موزه ملی را مشاهده کنند و با این عمل خود را در برابر بهبود وضعیت انبارها مسوول کردیم و قول می‌دهیم این وضعیت را اصلاح کنیم.

گزارش تصویری مردمک از انبار موزه ملی ایران 

دفاع مدیران سابق موزه از عملکرد خود

به گزارش ایسنا، در پاسخ به انتقاد‌های تند آقای خوشنویس، تعدادی از مدیران سابق موزه ملی ایران، در نشستی رسانه‌‌ای، با رد اتهام‌های وی، به دفاع از عملكرد خود به عنوان مدیر در این موزه پرداختند.

محمدرضا مهراندیش، مدیر قبلی موزه ملی ایران كه در فاصله سال‌های 1386تا 1388ریاست این موزه را برعهده داشت، در دفاع از عملکرد خود گفت: موزه ملی 550 هزار اثر دارد كه حدود 110هزار اثر ثبت شده و شناسنامه دارند، 150هزار آثار توقیفی هستند كه شناسنامه دارند ولی ثبت نشدند و 200 هزار شیء نه ثبت شده اند و نه شناسنامه دارند. بر همین اساس اسفند سال 86 كار گروه ساماندهی اشیای ثبت نشده موزه ملی ایران را با حضور هفت باستان شناس راه‌اندازی كردم.

سیف‌الله كامبخش‌فرد كه از سال 1358تا اواخر سال 1359رییس موزه ایران باستان و موزه ملی ایران بود، در باره انبار موزه گفت: پس از قبول كردن ریاست من در موزه و براساس بررسی‌هایی كه انجام دادم، به این نتیجه رسیدم كه در زیرزمینی كه در زمان آندره گدار زیر طبقات موزه ساخته شده بود، هر نوع شیء و آثاری كه از كاوش‌های باستان‌شناسی، قاچاق، اشیای تقلبی، جعبه‌های بزرگ و كوچك حاوی اشیا و قطعات سفال، كاشی‌های بزرگ و كوچك منقوش با شرایط نامساعد وجود داشتند، باید پاک‌سازی و تخلیه می‌شدند.

آقای کامبخش با انتقاد از اقدام اخیر رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای بازگشایی انبارهای موزه‌ ملی به روی خبرنگاران و بازدید آن‌ها از این انبارها، افزود: من و كسانی كه در گذشته به‌عنوان مدیر موزه‌ ایران باستان یا موزه‌ ملی ایران بودیم نیز باید در آن مراسم حضور می‌داشتیم تا بتوانیم از عملكرد خود دفاع كنیم.

از گمرک تا انبار موزه ملی

غلام‌رضا معصومی مدیر موزه ملی ایران در سال‌های 1359تا 1361نیز با تایید ناپدید شدن تعدادی از اشیاء موزه ملی قبل از مدیریت خود در این زمینه گفت: در آن سال‌ها، من همز‌مان رییس مركز باستان‌شناسی ایران و رییس موزه ایران باستان بودم. وقتی به موزه ایران باستان وارد شدم، تعدادی از اشیا كم شده بودند. درحالی‌كه در همه‌ بخش‌ها صورت‌جلسه‌هایی بودند و براساس آن‌ها مشخص بود كه در هر كجا چه تعداد اثر كم شده است.

به گفته آقای معصومی، «بیش‌تر این اشیا توسط باقرزاده و معاونش خارج شده بودند، البته حدود 80 صندوق از اشیای مربوط به فرح از گمرك گرفته و به موزه ایران باستان آورده شدند.»

فیروز باقرزاده آخرین کسی است که در دوران پهلوی ریاست موزه ملی و مرکز باستان‌شناسی ایران را بر عهده داشته است.

آقای معصومی با اشاره به آثار مصادره‌ای کلکسیون‌های شخصی مقام‌های پیشین رژیم شاه که بعد از انقلاب در اختیار بنیاد مستضعفان قرار می‌گرفت، گفت: با رایزنی‌هایی كه انجام دادم، حدود 600 تا 800 قلم از اشیای متعلق به «فروغی» به موزه ایران باستان آورده شدند.

آثار توی گونی، فهرست داشتند

جلیل گلشن، رییس موزه‌ ایران باستان از سال 1361 تا 1366نیز با اشاره به این ‌كه تا پیش از سال 1361موزه ملی زیر نظر مركز باستان‌شناسی اداره می‌شد، گفت: از وقتی من مسوولیت این بخش را برعهده گرفتم، موزه ایران باستان به‌عنوان موزه‌ای مستقل مطرح شد.

آقای گلشن با تأكید بر این‌كه بین سال‌های 1361تا 1366هیچ شیء ثبت‌نشده‌ای در موزه ایران باستان نبود، گفت: همه‌ی اشیای داخل موزه ایران باستان سامان‌دهی‌شده بودند و فهرست آن‌ها تهیه شده بود. صحبت‌هایی كه اكنون می‌شود، شاید به‌دلیل نبود اطلاع مسؤولان از انجام این كارهاست.
به اعتقاد آقای گلشن، اشیایی كه پس از انقلاب از گمرك گرفته و به موزه ایران باستان تحویل داده شدند، فهرست‌نویسی شده و فهرست‌های آن‌ها برای اداره كل اموال دولت فرستاده شدند.

به ادعای آقای گلشن، همه‌ اشیای موجود در موزه ایران باستان اگرچه داخل کارتن یا گونی بودند اما فهرست داشتند. آقای گلشن در این زمینه گفت: فقط مجموعه «دكتر نیری» كه مهرهایی از دوره‌ی ساسانی تا اسلامی بودند، هنوز فهرست نشده بودند. پس باز تأكید می‌كنم كه تا سال 1366 در موزه ایران باستان تا جایی كه من می‌دانم، تقریبا اثری نبود كه ثبت نشده باشد و در فهرست اموال دولت قرار نگرفته باشد.

آقای گلشن ادعای رایج در مورد مفقود شدن برخی از اشیاء موزه را رد کرد و با تأكید گفت: به‌طور قطع و یقین می‌توانم بگویم، هیچ اثر تاریخی در میراث فرهنگی گم نشده و این یكی از افتخارات كشور است كه هیچ ‌یك از آثار مورد هجوم واقع نشده‌اند.

محمدرضا مهراندیش در ادامه دفاع از عملکرد خود در موزه ملی ایران گفت: من پس از دیدن انبارهای موزه بسیار متأسف شدم. در انباری كه پخش‌گاه بود و امروزه به آن «انبار سامان‌دهی» می‌گویند، وجود 200 هزار شیء تاریخی تخمین زده شد كه تمام آن اشیاء هویت داشتند. به این ترتیب كه مشخص بود، در كجا حفاری شده‌اند و حفار آن‌ها كیست.

آقای مهراندیش ادعای مسئولان سازمان میراث فرهنگی مبنی بر نبود فهرستی از اشیاء تاریخی موزه را رد کرد و گفت: این موضوع را تكذیب می‌كنم، زیرا نه فقط در دوره‌ مدیریت من، بلكه در تمام دوره‌های پیشین نیز این فهرست وجود داشته است.

وی با انتقاد از گشایش درهای انبار موزه ملی، در پاسخ به اتهام‌های مسوولان سازمان میراث فرهنگی گفت: نباید 30 سال خدمت مدیران را زیرسوال برد. درحالی‌كه هر كسی به سهم خود كاری انجام داده است، این چیزی كه نمایش داده شد، فقط پنج درصد موزه ملی است، چرا 95 درصد دیگر آن نمایش داده نمی‌شود؟

پیشینه موزه ملی ایران

موزه ملی ایران که در گذشته موزه ایران باستان نام داشت، مجموعه‌ای از گنجینه آثار تاریخی و پیش از تاریخ ایران است که قدمتی 60 ساله دارد‌ و نه تنها بزرگترین موزه باستان شناسی و تاریخ ایران است، بلکه از نظر حجم، تنوع و کیفیت آثار، جزو یکی از چند موزه بزرگ جهان محسوب می‌شود. این موزه در فرهنگ موزه داری ایران به عنوان موزه مادر محسوب می‌شود.

موزه ملی ایران، که در ابتدای خیابان سی تیر تهران واقع است، شامل دو ساختمان مجزا به نام‌های موزه ایران باستان با تاریخ گشایش 1316 و موزه دوره اسلامی با تاریخ گشایش 1375 است.

از آنجا که طرح و نقشه یک موزه باید با موضوع و و با تاریخ و هنر آن سرزمین مرتبط باشد، نما و سردر ورودی موزه به سبک نمای طاق کسری، کاخ مشهور شهر تیسفون پایتخت دولت ساسانی ساخته شده تا با موضوع و اشیاء داخل موزه ارتباط و هماهنگی بیشتری داشته باشد.

رنگ آجرها نیز به همین منظور به رنگ سرخ تیره تعیین شد تا نمایانگر معماری عصر ساسانی باشد. بنای موزه حدود 11 هزار متر مربع است که ساختمان اصلی آن در سه طبقه ایجاد شده‌است. شروع ساخت آن سال 1314 خورشیدی است که در طول دو سال عملیات ساختمانی آن به‌وسیله حاج عباسعلی معمار و استاد مراد تبریزی تکمیل و در سال 1316 خورشیدی رسماً گشایش یافت.

موزه ملی ایران با داشتن بیش از 550 هزار شی باستانی، از مهم ترین گنجینه‌های میراث فرهنگی و تاریخی سرزمین ایران است. کهن‌ترین اشیای به نمایش در آمده در سالن ایران باستان مربوط به دوره‌های گوناگون پارینه سنگی از مرحله قدیم آن تا اواخر دوران مذکور است. قدیمی‌ترین دست ساخته‌های این بخش که از سنگ کوارتز ساخته شده‌اند، مربوط به حوزه رودخانه‌ کشف رود در شرق مشهد هستند، که بیش از یک میلیون سال قدمت دارند. از دیگر مجموعه‌های قدیمی این بخش گنج پر مربوط به استان گیلان و شیوه تو در نزدیکی مهاباد است که حدود 700 تا 400 هزار سال قدمت دارند. از دوره‌های پارینه سنگی میانی و جدید نیز آثار جالب توجه‌ای در سالن موزه به چشم می‌خورد که بین 200 هزار تا حدود 10 هزار سال قدمت دارند.

از آندره گودار تا متخصص میکروب شناسی

روزگاری دکتر آندره گودار باستان شناس مشهور فرانسوی نخستین مدیر موزه ملی ایران (موزه ایران‌باستان) بود و پس از او نیز باستان شناس خبره‌ای چون دكتر عزت‌الله نگهبان عهده‌دار ریاست آن شد. 

با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد، مدیریت این موزه به عهده محمدرضا مهراندیش واگذار شد که تخصصی در این زمینه نداشت.

از آغاز به کار دولت نهم نیز آزاده اردکانی که فارغ التحصیل میکرب شناسی از دانشگاه آزاد است و قبلا معاونت آقای مهراندیش را بر عهده داشته، به عنوان مدیر جدید این موزه منصوب شده است.