زمانی که به پدیده خرافات به عنوان یک آسیب اجتماعی نگاه می‌کنیم، نقش عوامل اقتصادی و اجتماعی مانند فقر و بی‌سوادی به عنوان متغیرهای جامعه شناختی اهمیت پیدا می‌کند.

از این رو خرافات به عنوان پدیده اجتماعی مورد توجه بیشتر جامعه‌شناسان کلاسیک مانند وبر، مارکس و دورکیم بوده و آنها سعی کرده‌اند با توجه به پیش فرض‌های نظری خود وجود آن را در جوامع مختلف تبیین کرده و توضیح دهند.

این پدیده اجتماعی البته برخلاف برخی نظری‌های جامعه شناسان کلاسیک، مختص جوامع سنتی و پیش‌ از مدرن نبوده و در جوامع مدرن امروزی نیز رواج دارد.

جامعه امروز ایران که از عناصر مدرن و سنتی برخوردار است، بسیاری از نشانه‌های رواج خرافات را در خود دارد که رواج افکار گروه‌های شیطان‌پرست و بدعت درباره مکان‌های مذهبی از جمله آنها است.

روندی تازه در نظام

در سطح تبیین جامعه شناختی، رواج خرافات در جامعه ایران و در میان مردم فقر زده‌ای که ناامیدانه به دنبال یافتن راهی برای حل مشکلاتشان هستند، با متغیرهای اقتصادی و اجتماعی قابل تبیین و بررسی است.

اما خارج از این بحث جامعه شناختی درباره رواج خرافات در ایران، روندی تازه در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی به چشم می‌خورد که به خرافات در سطح دیگری دامن می‌زند.

همراه شدن تاکید بی‌جا و نامربوط به نقش امام زمان و نزدیک شدن عصر ظهور و برخی سخنان محمود احمدی‌نژاد درباره تاثیر قدرت‌های فرا‌طبیعی بر مدیریت وی و سرانجام ماجرای مسجد جمکران، وضعیت بی‌سابقه‌ای در ایران به وجود آورده است.

تبلیغات مسجد جمكران

بنا به اعلام صداوسیما، امسال در نیمه شعبان بیش از سه میلیون نفر به مسجد جمکران رفته‌اند.

این درحالی است که مسئولان دولت طرح‌های تازه‌ای برای گسترش مسجد جمکران و ساخت بزرگراه‌های تازه برای دسترسی به این مسجد تهیه کرده‌اند.

مسجد جمکران در محلی نزدیک شهر قم که در سال‌های پیش محلی معمولی و ناشناخته بود، یکباره پس از درگذشت آیت‌الله خمینی و سپس در روندی جهشی پس از روی کار آمدن دولت جدید وارد هدف تبلیغاتی گسترده‌ای به عنوان محلی مرتبط با امام زمان شده و هر هفته ترتیب سفر کاروان‌های زیارتی از سراسر کشور به آن داده می‌شود.

زشتی اغراق برخی متولیان درباره این مسجد به جایی رسید که دو چاه مردانه و زنانه در حیاط آن برای انداختن نامه و عریضه برای امام زمان ایجاد شد.

دیدگاه آیت‌الله خمینی

مسجد جمکران که به عنوان یک مسجد عادی و محل نمازگذاری وجود داشته است، امروز به طور مشخص تبدیل به محلی برای درآمد برای متولیان آن شده است.

فلسفه این مسجد بر اساس خوابی است که فردی درباره امام زمان در این مسجد دیده که اگر هر فردی شب‌های چهارشنبه به این مکان برود، می‌تواند امام زمان را دیده و خواسته خود را به او بگوید.

جالب این است که آیت‌الله خمینی با دانستن موضوع شایعات درباره مسجد جمکران و تلاش عده‌ای برای گسترش این مسجد پس از انقلاب، از عملی شدن این طرح جلوگیری کرد.

از این رو هنگامی که در جریان سفر وی به قم در سال 1342 از وی خواسته شد برای نماز گذاردن به این مسجد برود، به آن اعتنایی نکرد و در سال‌های پس از آن نیز اجازه نداد که از «وجوهات شرعیه» و بودجه عمومی دولت برای توسعه و نگهداری آن استفاده شود.

کارهای دولت و شایعات درباره احمدی‌نژاد

دولت نهم در یکی از نخستین مصوباتش پس از روی کار آمدن، دستور اختصاص 20 میلیارد تومان تسهیلات برای اتمام طرح از «حرم تا جمکران» را صادر کرد.

در همان سال نخست ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، هیات وزیران موافقت كرد که مبلغ 10 میلیارد ریال، از محل بودجه سال 1384 كل كشور برای تكمیل پروژه‌های اطراف مجموعه مسجد جمكران اختصاص یابد.

توسعه خطوط ریلی و ایستگاه خط آهن مسجد جمكران با اعتبار پنج میلیارد ریال از طریق شركت راه‌آهن، تصمیم‌ دیگری است كه توسط هیات وزیران در همان سال گرفته شد.

این کارهای دولت نهم نمونه‌ای از سلسله فعالیت‌های علنی برای توسعه و ترویج مسجد جمکران است كه تا امروز به طور جدی دنبال می‌شود.

در پایان این پرسش به جا می‌ماند كه تصویر کلی از سیاست‌گذاری دولت و نشانه‌های تلاش برای ترویج خرافات به صورت علنی چرا نمی‌تواند شایعات درباره نظر محمود احمدی‌نژاد درباره امام زمان را تایید کند؟