مهرناز تابنده اردکانی (نام مستعار روزنامه‌نگار و تحلیل‌کر) در یادداشتی برای مردمک از تغییر لحن منتقدان آیت‌الله خامنه‌ای سخن می‌گوید و آن را نشانه‌ای از رسیدن دعوا به نقطه‌ای می‌داند که «رهبر» آنجا ایستاده است.

درست در روزهایی که تبلیغات رسمی برای گسترده نشان دادن محبوبیت رهبر جمهوری اسلامی شدت گرفته و هر روز و شب شبکه‌های مختلف صدا و سیما در میان تمام برنامه‌های خود، کلیپ‌ها و تبلیغات مربوط به سفر وی به قم و استقبال توده‌ای از آن را پخش می‌کنند، به نظر می‌رسد لحن اصلاح طلبان نیز در قبال رهبری نظام تندتر شده است.

منتقدان فعلی دولت احمدی‌نژاد که گاهی هنوز هم به شیوه سال‌های قبل در رسانه‌های باسابقه مخالف حکومت، «اصلاح طلب حکومتی» نامیده می‌شوند، در روزهای اخیر به طرز محسوسی لحن خود را در قبال رهبر جمهوری اسلامی تند کرده‌اند و به بهانه‌های مختلف، مستقیم و غیرمستقیم، آیت‌الله خامنه‌ای را مورد انتقاد قرار می‌دهند.

هرچند صدای این انتقادها به گوش بسیاری از مخاطبان آنها، به خصوص در داخل ایران، نمی‌رسد و ظاهرا همچنان صداوسیما و مطبوعات دولتی در جهت‌دهی به افکار عمومی دست بالا را دارند، اما به نظر می‌رسد این دست بالا، مخالفت‌هایی هرچند دست پایین در جناح حاکم نیز دارد؛ مخالفت‌هایی که به ندرت علنی می‌شود، اما از لابه‌لای خبرها و نظرها می‌توان به آن پی برد.
یک نمونه از این مخالفت‌ها که علنی شد، انتقاد تند سایت الف، منتسب به احمد توکلی چهره شاخص اصولگرایان مجلس، از تبلیغات اخیر صدا و سیما برای رهبر بود. این سایت اصولگرا صدا و سیما را به تملق، چاپلوسی، ایجاد حالتی ماورایی و ملکوتی برای رهبر با تمهیدات صوتی و تصویری متهم کرد.

اما ظاهرا صدای طیف منتقد اصولگرایان به جایی نمی‌رسد؛ چرا که واضح است همزمان با سفر اخیر رهبر جمهوری اسلامی به قم، نوعی فضای سنگین خبری ایجاد شده و دولت و دیگر نهادهای حکومتی هم آشکارا برای یکدست‌سازی فضای رسانه‌های رسمی در این باره، فعال است. تیترها و عکس‌های مشابه اکثر مطبوعات ایران در فردای روزی که رهبر به قم سفر کرد، از نتایج آشکار تلاش نهادهای حکومتی برای ایجاد هاله تقدس پیرامون رهبر است.

اما برعکس تلاش آنها، به نظر می‌رسد منتقدان اصلاح طلب سابق هرچه بیشتر در حال حرکت به سمت مخالفت با رهبر کنونی هستند. لحن آنها که پیش از این، اصلاح طلبان درون حاکمیت بودند، در قبال آیت‌الله خامنه‌ای تندتر شده و سخنان و تعبیرهایی از اردوگاه مخالفان دولت شنیده می‌شود که در حال تبدیل به صف‌بندی‌های آشکار در برابر رهبر است.

یک نمونه از این موضع‌گیری‌ها، خبر یک سایت نزدیک به مهدی کروبی در خصوص تیتر روزنامه وطن امروز برای سفر رهبر است. این روزنامه حامی دولت احمدی‌نژاد، خبر استقبال روحانیون قم از رهبر را با تیتر «غدیر قم» در صفحه اول منتشر کرده بودند. سایت «تغییر» هم در واکنش به این تیتر، نوشت: «با توجه به سابقه تاریخی واقعه غدیر خم در سال 60 هجری قمری که در آن پیامبر اسلام جانشین خود را به مسلمانان معرفی نمود گمانه زنی ها در خصوص علت سفر رهبر ایران به قم و دیدار با مراجع تقلید به قصد اخذ درجه اجتهاد برای فرزند خود سید مجتبی خامنه ای به منظور جانشینی وی بعد از فوت ایشان بیشتر گردید.»

سایت «کلمه» منتسب به میرحسین موسوی هم، به شکلی غیرمستقیم اما تندتر، تدارک نهادهای حکومتی برای استقبال گسترده خیابانی از رهبر را برخلاف سیره حکومتی امام اول شیعیان دانست و در یادداشتی به قلم محمدتفی فاضل میبدی، روحانی منتقد حکومت که عضو مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم – یکی از دو تشکل روحانی اصلاح طلبان - است ، با اشاره به داستان‌هایی از برخورد امام علی با تملق‌گویان و چاپلوسان نوشت: «ای کاش عالمان دین و سخنگویان مذهب، این مطالب و مسائل را در رسانه‌ها به کرات ذکر می‌کردند و به جای طرح بعضی روایت‌های نه چندان درست و احیاناً عقل‌گریز و یا عقل‌ستیز، گفتارهای اخلاقی را که درکنترل قدرت و مهار دیو استبداد تاثیر دارد، ذکر می‌کردند.»

این سایت همچنین یادداشتی انتقادی را در خصوص تلاش رهبر برای به زیر کنترل درآوردن حوزه علمیه منتشر کرد که در آن خطاب به حوزویان آمده بود: «فراموش نکنند اندیشه ای که جامه  قدرت بپوشد و در ظل سلطان قرار گیرد، لاجرم از نور دانش بی بهره خواهد ماند.»

اما از لحن سایت‌های منتسب به دو رهبر جنبش سبز تندتر، نامه‌های منتسب به خانواده‌های زندانیان سیاسی بود که همزمان با سفر رهبر به قم و به این بهانه، نامه‌ای را برای علما و مراجع قم فرستادند که در آن، مسئولیت بسیاری از سرکوب‌های بعد از انتخابات، متوجه رهبر دانسته شده بود. خانواده زندانیان سیاسی در این نامه نوشته بودند: «شما از جانب ما از رهبر کشور اسلامیمان بپرسید آیا هیچ حکمروا و فرمانروایی به این سهولت سرمایه اجتماعی خود را و بخش عمده ای از ملت و مردم خویش را از دست می دهد و به راحتی آنان را در سپاه دشمن تصور می کند؟»

آنها همچنین با ابراز امیدواری برای به خود آمدن «آنان که مسئولیت‌هایی برای راهبری این ملت حق جوی به طریق سلم و سلامت و حق و حقیقت دارند»، از مراجع تقلید قم خواسته‌اند از رهبر جمهوری اسلامی سؤال کنند که: «آیا راز غربت اسلام و مسلمانی ما در این ملک سلمانی و دلیل عدم گرایش مردمان به اسلامی که ما ساخته و پرداخته ایم، جز فاصله آن با اسلام ناب محمدی و سیره علوی است؟»

تغییر لحن نامه‌های خانواده‌های زندانیان سیاسی، منحصر به نامه‌شان به مراجع و علمای شاخص قم نبود. آنها یک روز قبل از این نامه هم در نامه دیگری به هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس خبرگان، ضمن تشکر از او به خاطر دیداری که با خانواده‌های زندانیان داشت، باز هم لبه تیز حملات خود را متوجه رهبری کردند.

در این نامه، با یادآوری وعده هاشمی برای پیگیری مشکلات زندانیان سیاسی از طریق رهبری، تصریح کرده بودند که به جز یکی دو مورد کوچک، هیچ‌یک از خواسته‌ها به نتیجه نرسیده است. کنایه به بی‌توجهی رهبری، البته باز هم در پایان این نامه تکرار شده بود و نویسندگان این نامه، سخنان هاشمی را مبنی بر اینکه « رهبری پیش از این درمورد اعمال قانون و رسیدگی سریع تر به پرونده ها و دادن حقوق زندانیان دستوراتی را صادر کرده بودند که امروز هم می تواند در حل مشکلات مؤثر باشد» یادآور شده و این بار با لحنی گزنده‌تر، نوشته بودند: « ما از این حکومت اسلامی که دستگاه قضایش بیگانه با اسلام عمل می کند و مسئولینش به تعهدات و مسئولیت های خود در برابر مردم که ولی نعمتند، عمل نمی کنند و به دلیل همه مظالمی که بر ما و عزیزانمان می رود، رضایت نداریم.»

هنگامی که نامه چندی پیش محمد نوری‌زاد به رهبر در کنار این نامه‌ها و یادداشت‌ها قرار می‌گیرد، یا وقتی پیش از آن می‌بینیم که مصطفی تاج‌زاده از درون زندان، بازداشت ابراهیم یزدی دبیرکل نهضت آزادی را به آیت‌الله خامنه‌ای نسبت می‌دهد و با کنایه می‌گوید: «دکتر یزدی یک دهم انتقادات مهندس بازرگان به رهبر جمهوری اسلامی را در دوره جنگ، به رهبری در دوره صلح نداشته است»؛ و یا وقتی سایت‌های فعالان سبز به سمت هجو و تمسخر رهبر می‌روند، از قبیل سایت «ندای سبز آزادی» که «اخلاق و ادبیات فرعونی» را به رهبر نسبت می‌دهد و یا «تحول سبز» که از کسب مشروعیت رهبر از یک عروسک تلویزیونی به نام پنگول خبر می‌دهد؛ مجموعه اینها نشان از روند تدریجی اما آشکار تغییر لحن اصلاح طلبان در قبال رهبر جمهوری اسلامی دارد.

این تغییر لحن را چه نتیجه تغییر استراتژی جناح اصلاح طلب در قبال رهبری نظام بدانیم و یا بازتابی از موضع‌گیری‌های او بدانیم (که اخیر در شدت لحن، تا میکروب نامیدن معترضان سبز پیش رفته است)، در هر حال واقعیتی است که نه قابل انکار است و نه امکان فرار از آن وجود دارد.

شاید از همین روست که وقتی جر و بحث احمدرضا دستغیب، نماینده شیراز، با یک نماینده دیگر درباره مشکلات معلمان استان، به بحث ولایت فقیه می‌رسد و او از طرف بحث خود سیلی می‌خورد، اگرچه در ابتدا تلاش می‌کند که ارتباط موضوع با رهبری را انکار کند، اما در نهایت وادار می‌شود در بیانیه خود، علاوه بر اعتراف به علت اصلی این درگیری فیزیکی در مجلس، به صراحت علیه هواداران چشم و گوش‌بسته‌ رهبر در مجلس موضع بگیرد و بنویسد: «افراد بی ریشه و مدعیان دروغین حمایت از ولایت و رهبری برای بقاء چند روزه زندگی طفیلی گونه خود ثابت می کنند که گرچه آخرت خود را به باد داده اند، آزادمرد هم نیستند.»

این روزها در درونی‌ترین محافل سیاسی اصلاح طلبان، تحلیل‌هایی در این باره مطرح می‌شود که: «نظام جمهوری اسلامی، بدنی قوی دارد، آن‌قدر پایدار است که جراحی‌های بزرگی همچون عزل رئیس‌جمهور و برکناری قائم‌مقام رهبری را تاب آورده؛ پس بعید نیست که جراحی اصلی را هم تحمل کند و بماند.»

دعوای سیاسی، آرام اما مداوم، تقریبا به نقطه غیر قابل بازگشت رسیده است: رهبری. نقطه‌ای که نه انتقاد از آن در نظام حاکم بر ایران تحمل می‌شود و نه پس از مخالفت با آن، دیگر راهی برای تعامل با آن باقی می‌ماند. دست‌کم تجریه یک سال و نیم اخیر اینطور نشان داده است.