مسئله نسبت جمهوری اسلامی با حقوق بشر و نگاه مسئولان آن به این موضوع از محل‌های منازعه بین گروه‌های سیاسی بوده است. اکبر گنجی در مجموعه یادداشت‌هایی به مرور دیدگاه‌های آیت‌الله در زمینه حقوق بشر پرداخته است. در متن تاکیدها از نویسنده است.

اشاره: حقوق بشر برساخته انسان مدرن و متعلق به دوران مدرن است. این برساخته رفته رفته مشروعیت جهانی یافته و به ایده‌ای جهان شمول تبدیل شده است. حقوق بشر از چشم اندازهای گوناگون توجیه شده است. همه عقلا در این خصوص که حقوق بشر و دموکراسی و عدالت به بنیادهای فلسفی- اخلاقی- مذهبی نیاز دارند یا نه؟ اجماع ندارند.
نسبت دین و حقوق بشر، حداقل در جوامعی که دین قدرتمند است، مسئله‌ای دائمی و نیازمند گفت‌وگو است.
نوشته حاضر، محدود به نظرات آیت‌الله خمینی درباره حقوق بشر است. او رهبری انقلاب 1357 را بر عهده داشت. اگر چه در «میان پرده پاریس» سخنان دیگری بر زبان راند، اما گفتمان اصلی او با گفتمان غالب دهه 40 و 50 ایران تفاوت چندانی نداشت. انتقام از رهبران حکومت پیشین، مجازات سریع آنها، عدم رعایت حقوق بشر درباره آنان؛ ایده هایی بود که فضا را پر کرده بود. اطلاعیه گروه‌ها و سازمان‌ها وجود دارد و نشان می‌دهد که چگونه به رهبری انقلاب برای مجازات سریع زمامداران پیشین فشار وارد می آوردند. اما نوشتار کنونی ناظر به آن مواضع نیست، فقط معطوف به آرای آیت‌الله خمینی است. اگر چه او بیرون از تاریخ نبود و آرایش وابسته به سیاق و زمینه‌ای بود که در آن بیان می گشت.

اعدام سران حکومت پیشین و مسئله حقوق بشر
 هر شهروندی دارای مجموعه‌ای از حقوق(حقوق بشر) است که هیچ دولتی مجاز به نقض آنها نیست. در این بخش، ابتدا به ماده پنج، شش و یازده اعلامیه جهانی حقوق بشر پرداخته خواهد شد که مربوط به دادرسی عادلانه، عدم شکنجه و مجازات‌ها است. از نظر نهادهای حقوق بشری، آنچه پس از پیروزی انقلاب اسلامی اتفاق می‌افتاد، مخالف حقوق بشر بود. یعنی مواد اعلامیه جهانی حقوق بشر را نقض می‌کرد. آیت‌الله خمینی، در پاسخ به آنها، به شیوه‌های زیر توسل می‌جست.

تعداد کشته شدگان در حکومت شاه

کل مخالفانی که از پانزده خرداد 1342 تا 22 بهمن 1357 به دست نیروهای نظامی- امنیتی- انتظامی حکومت شاه کشته شده اند، حدود سه هزار و 800 نفر است. مخالفان حکومت پهلوی دائماً این دروغ را تبلیغ می‌کردند که شاه دارای یکصد هزار زندانی سیاسی است. تعداد کشته شدگان را هم به نحو عجیبی بالا می‌بردند.
آیت‌الله خمینی هم در انتشار این آمارهای دروغین نقش مهمی ایفا می‌کرد. تعداد کشته شدگان در 15 خرداد سال 1342 را برای آنکه سرراست و یادآور روز حادثه باشد، 15 هزار نفر ذکر می‌کرد. تعداد کشته شدگان در اوج انقلاب اسلامی‌را هم 60 هزار نفر ذکر می‌کرد.
در سخنرانی پانزده اردیبهشت 1358، می گوید:«در 15 خرداد قریب پانزده هزار نفر را آنها کشتند» و طی چند ماه اخیر: «شصت هزار نفریا بیشتر در ایران کشته شد.»
 در10 مهر 1358 خطاب به حامد الگار، تعداد کشته شدگان پانزده خرداد سال 1342 را 15 هزار نفر ذکر می‌کند.
نکته‌ای در این جا وجود دارد که این احتمال را به شدت تقویت می‌کند که او آگاهانه دروغ می‌گوید. برای این که با گذشت 35 روز، شمار کشته شدگان توسط حکومت شاه را از 75 هزار ( 15 هزار در پانزده خرداد و 60 هزار در ماه‌های آخر) به بیش از 215 هزار نفر افزایش می‌دهد. در بیستم خرداد 58 در جمع اعضای مرکز آمار ایران، به آنها می‌آموزاند که چگونه می‌توان به راحتی آمارسازی کرد:«15 خرداد مى‌گویند 15 هزار کشته شده است؛ از 15 خرداد تا حالا شاید 200 هزاریا بیشتر کشته دادیم.»

شکنجه‌های ساواک
 آیت‌الله خمینی شکنجه‌هایی برای ساواک برمی‌سازد تا اعدام‌های بعدی را موجه سازد. می‌گوید، ساواک پای زندانیان سیاسی را اره و خودشان را در تاوه داغ می‌کرد. در دوازدهم فروردین 1358 در سیمای جمهوری اسلامی می‌گوید: «جوانانى ما داشتیم که در حبس پاى آنها را اره کردند، آنها را روى تاوه‏ها بو دادند»
در سخنرانی دیگری همین مدعا را تکرار می‌کند که:«در اینجا با تاوه سرخ مى ‏کردند و بشرى را که پاى او را مى ‌بریدند با اره». در سخنرانی 25 اردیبهشت 1358، می‌گوید: «آن طور اینها را شکنجه داده‏اند که در زیر شکنجه مردند، یا پاهاى آنها را ارّه کردند، یا آنها را در تاوه گذاشتند و بو دادند»

تعداد اعدام شدگان در جمهوری اسلامی
آیت‌الله خمینی تعداد اعدام شدگان در جمهوری اسلامی‌را به شدت کاهش می‌دهد. در دوم اردیبهشت 1358 می گوید:«از دوستان فرانسوى انتظار نداشتم که به خاطر چند نفر جنایتکار حقوق بشر را به رخ ما بکشند...به خاطر چند جنایتکار و مجرم این چنین به ما حمله کنند. ما چند نفر ضد بشر را کشتیم.».
در سخنرانی 20 خرداد 1358 می‌گوید:«ما که این چند نفر فاسد را مى‏‌گوییم باید بکشند...صداى غرب درآمده است...از آنها باید بپرسند که آمار این آدمکشی‌ها که ما کردیم کو؟ چند نفرند و کى‏ها هستند...چهار تا از آنها را داریم به جزایشان مى ‏رسانیم.»
چند نفر یعنی چند نفر؟ آیت‌الله خلخانی یکی از قضات منصوب آیت‌الله خمینی در اول انقلاب برای محاکمه زمامداران پیشین بود. او تا حدودی ما را با معنای چند نفر آشنا می‌سازد. نقاط سیاه شده، توسط خود او سیاه شده است. می‌گوید: «من حاکم شرع بودم و پانصد و چند نفر از جانیان و سرسپردگان حکومت شاه را محاکمه و اعدام کردم و صدها نفر از عوامل غائله‌های کردستان و گنبد و خوزستان و شماری از عوامل اشرار و قاچاقچیان مواد مخدر را هم کشتم. و اکنون در مقابل این اعدام‌هایی که کردم؛ نه پیشمانم و نه گله‌مند و نه دچار عذاب وجدانم. تازه معتقدم که کم کشتیم. خیلی‌ها سزاوار اعدام بودند که به چنگم نیافتادند.»*
باید به این نکته دقت کرد که صادق خلخالی یکی از قضات منصوب آیت‌الله خمینی برای مجازات زمامداران پیشین بود. محمدی یزدی، احمد جنتی، آذری قمی، قدوسی و چندین نفر دیگر در آن دوران، از سوی او مشغول محاکمه و مجازات رهبران پیشین بودند. اگر احکام اعدام‌های آنان را هم به اعدام‌های خلخالی اضافه کنیم،«چند نفر» آیت‌الله خمینی معنای روشن‌تری پیدا خواهد کرد.

به عنوان نمونه‌ای دیگر، در تابستان 1367 فرمان قتل عام چند هزار زندانی سیاسی را صادر کرد. آیت الله منتظری به شدت به این عمل جنایتکارانه اعتراض کرد. آیت‌الله خمینی در نامه عزل آیت‌الله منتظری از رهبری آینده حکومت، مورخ ششم فروردین 1368، خطاب به او نوشت:
«در همین دفاعیه شما از منافقین تعداد بسیار معدودى که در جنگ مسلحانه علیه اسلام و انقلاب محکوم به اعدام شده بودند را منافقین از دهان و قلم شما به آلاف و الوف رساندند و مى بینید که چه خدمت ارزنده‏اى به استکبار کرده‏اید.»
تعداد کمتر از چهار هزار کشته شده توسط حکومت شاه در عرض 15 سال را به 250 هزار نفر افزایش می‌یابد، اما قتل عام حدود چهار هزار زندانی سیاسی در تابستان 1368 را به «تعداد بسیار معدود» کاهش می‌دهد.

 عدم محکومیت حکومت شاه
آیت الله خمینی همه سازمان های حقوق بشری را متهم می‌کند که رفتارهای ناقض حقوق بشر حکومت شاه را نادیده گرفته و هیچ گاه آن را محکوم نمی‌کردند. در اول اسفند 58 می گوید:«در طول این پنجاه سال که دولت غاصب پهلوى و پسر پهلوى بر این ملت غلبه کرد...در طول این پنجاه سال جوانان ما در حبس ها به سر بردند...این مدعیان همراهى با حقوق بشر در این طول مدت ندیدیم که یک صحبتى بکنند، یک استنکارى بکنند.»

در سخنرانی دوم اردیبهشت58 می گوید:«خوب بود حقوق بشر را هنگامى که حکومت فاسد پهلوى زیر پا مى‏ گذاشت و هزارها جوانان این کشور را شکنجه مى ‏کرد و به خاک و خون مى ‏کشید، به کمک ملت مستضعف ایران برمى ‏خاستند و از حقوق بشر دفاع مى ‏کردند»

در دوم تیر 58 طی سخنانی در دیدار با گروهی از زنان خارجی مقیم ایران می‌گوید:«اگر اینها طرفدار حقوق بشرند چه شد که در مدت پنجاه سال این بشر در اینجا زیر شکنجه بود، [در معرض‏] اعدام بود، این بشرى را که در اینجا با تاوه سرخ مى ‏کردند و بشرى را که پاى او را مى ‏بریدند با اره، اینها نفس نکشیدند؟ امروز نفس مى ‏کشند و امروز تبلیغات مى ‏کنند؟! مگر اینها که کشته شدند بشر نبودند؟ مگر اینها حقوق نداشتند.»

 دست نشانده‌های امپریالیسم
آیت الله خمینی تمامی نهادهای حقوق بشری را دست نشاندهای ابرقدرتها قلمداد می‌کند. می گوید:«نمى توانم من جز این بدانم که اینها دست نشانده دژخیمان هستند. اینها دست نشانده ابرقدرتها هستند؛ نه این که اینها براى حقوق بشر [فعالیت‏] مى‏ کنند.»

در سخنرانی دوم تیر 58 می گوید:«اینهایى که مدعى حقوق بشر هستند و حالا براى امثال هویدا سینه زنى مى‏ کنند و اظهار تأسف و تأثر مى‏ کنند، اینها آیا طرفدار حقوق بشرندیا طرفدار مملکتها و حکومتهاى ابرقدرتند...اینهایک مردمى هستند که طرفدار حقوق بشر نیستند، طرفدار حق ابرقدرتها هستند. اینها از آن مردم شریف اروپا نیستند؛ اینهایک دسته جیره خوار هستند.»

در سخنرانی 25 اردیبهشت 58 می گوید:«این طرفدارهاى حقوق بشر، این حقّه بازها- که مى خواهند همه منافع ماها را بدهند به‏ اربابهایشان- آن روز خفه شده بودند، قلمهایشان شکسته بود...این جمعیتى که صدا بلند مى ‏کنند که حقوق بشر، حقوق بشر، اینها عمال استعمارند. اصلِ این جمعیت‌هایى که در امریکا، یا در جاهاى دیگر، درست شده است به عنوان جمعیت حقوق بشر، جمعیت کذا و کذا، اینها را- همه- آنها درست کرده‏اند براى این که حقوق بشر را ضایع کنند...همان جا در خارج نشسته‏اند و مزد مى ‏گیرند و قلم را برداشتند و همین طور دارند چیز مى‏ نویسند، به عنوان حقوق بشر.»

در پانزده خرداد 58 دیدار با گروهی از روحانیون، گفت:«اى غربزده‏ها! اى اجنبى زده‏ها! اى انسانهاى میان تهى! اى انسانهاى بى‏ محتوا! به خود آی همه چیز خودتان را غربى نکنید. ملاحظه کنید چیزهایى که در غرب است، چیزهاى خوبى که در غرب است، ملاحظه کنید جمعیت حقوق بشر که در غرب است، ببینید چه اشخاصى هستند و چه مقاصدى دارند. اینها حقوق بشر را مى‏ خواهند ملاحظه کنند یا حقوق ابرقدرتها را؟ اینها دنبال ابرقدرتها هستند و حقوق ابرقدرتها را مى‏ خواهند تأمین کنند.»

آیت الله خمینی در 26 مهر 1360، در جمع گروهی از خانواده شهدا، سازمان های بین المللی حقوق بشر- از جمله عفو بین الملل- را فاسد، وابسته به قدرت های شیطانی و معطوف به نابود کردن جمهوری اسلامی خواند و گفت:«این سازمانهاى بین المللى، عفو بین المللى که مى ‏خواهند و تقاضا کرده‏اند که بیایند در ایران اعدامها را ببینند و مى‏ خواهند بیایند و به نفع ابرقدرتها نظر بدهند، اینها از ایران اطلاعى دارند؟ اینها از شرارت این منافقین اطلاع دارند؟ بدانید که اطلاع دارند اینها از این انفجارهایى که حاصل مى ‏شود. از این کشتارها و حریقهایى که مردم را به باد فنا مى‏دهد و اموال مردم را از بین مى ‏برد بى اطلاعند؟ اینها نمى‏ دانند که اتوبوسها را آتش مى ‏زنند و کودکها را در توى اتوبوس به آتش مى ‏کشند و هلاک مى‏ کنند؟ اینها از خبرگزاریها نشنیدند که همین دیروز در شیرازیک اتوبوس را اشرار، همین اشرارى که بعضى‏ شان گرفتار شده‏اند و به جزاى خودشان رسیده‏اند، آتش زدند و دو کودک را شهید کردند و سى نفریا چهل نفر را مجروح که حال بعضى از آنها وخیم است؟ چطور در این شرارتهایک کلمه آنها اظهار نمى ‏کنند؟ چه شد که سازمان حقوق بشر ایرانى‏ ها را بشر نمى‏ داند که همین بشر را دارند با دست امریکا و با توطئه‏هاى قدرتهاى بزرگ از بین مى ‏برند به جرم این که مى‏ خواهند خودشان این زندگى فقیرانه که دارند به استقلال و آزادى بگذرانند؟ این سازمانهاى فاسد بین المللى چطور در این اموریک کلمه نمى ‏گویند، لکن یک مجرمى که در طول عمرش مجرم بوده امثال هویدا و نصیرى ها را که ایران به جرمهاى زیاد اعدام مى‏ کند، فریادشان بلند مى ‏شود؟ چطور این سازمانها انفجارى که [در هفت تیر60]در حزب جمهورى پیدا شد و بیش از هفتاد نفر عالِم و متقى و مسلم و بی گناه را به آتش کشیدند و [در هشت شهریور1360]در نخست‏وزیرى دو نفر آدم متعهد را و مؤمن[رجایی و باهنر] را به آتش کشیدند، از اینها هیچ صدایى در نمى‏آید؟ لکن چند نفر که در خیابانها ریختند و مسلّح خواستند مردم را، مردمِ بی گناه را بکشند، گرفتند و بعد از محاکمه، که ثابت شده است که اینها افرادى را کشته‏اند، اعدام کرده‏اند، فریادشان بلند شده است؟ همه وابستگان به قدرتهاى شیطانى مثل سازمان عفو بین المللى و دیگر سازمانها، همه دست به هم داده‏اند که این جمهورى اسلامى را در اینجا خفه کنند و نگذارند شکوفا بشود و خوف این را دارند که این انقلاب به جاهاى دیگرى که منافع آنها در آنجاها هست، صادر بشود. و شماها را سرد کنند و شماها را سست کنند، به خیال این که با این طور توطئه‏ها مى ‏توانند ملتى [را] که براى خدا و اسلام قیام کرده است، [سست کنند].اگر دریک محکمه‏اى با تمام مقررات صحیح آن،یک نفر را اعدام کنند، آنها مى ‏گویند که بچه‏ها را اعدام کردند، کودکها را گرفتند و اعدام کردند. گفته‏اند که در خیابانها همان جا اعدام کنید و اصلًا دادگاه نمى‏ خواهیم»

بدین ترتیب، به جای توجه به انتقادات و گزارش های نقض حقوق بشر، نهادهای مدافع حقوق بشر فاسد و حقه باز و استعماری و دست نشانده قلمداد می‌شودند تا گزارش هایشان بی اثر گردد.

پی‌نوشت
*- خاطرات آیت الله خلخالی ، ایام انزوا، جلد دوم، نشر سایه، ص 12.
مجموعه نقل قول‌های آیت‌الله خمینی از کتاب «صحیفه امام» جلدهای ششم، هفتم و هشتم